Marjan Minnesma (nr 1.): 'Ik ben een verleider, een verbinder - geen vechter'

Met een bokshandschoen op de foto. Het is niet iets waar Marjan Minnesma (45) zichzelf mee associeert, meldt ze aan het begin van het interview. "Ik haat boksen, ik ben geen vechter. Ik probeer niet ten koste van alles de top te bereiken. Ik ben een verbinder, een verleider. Ik krijg mensen mee door met ze in gesprek te gaan. Die vechtersmentaliteit associeer ik met een activistische milieuclub zoals Greenpeace. Begrijp me niet verkeerd, die organisatie is hard nodig, maar het is niet de manier hoe ik te werk ga. Niet meer."

Minnesma van Urgenda, een stichting die Nederland van onderop en vanuit het bedrijfsleven wil verduurzamen, is volgens het expertpanel de onbetwiste nummer 1 van de Duurzame 100. Ze steekt met kop en schouders boven de rest uit. Op twee van de zes criteria - daadkracht en innovativiteit - scoort de West-Friese het hoogst. Het expertpanel beloont haar tomeloze energie - ze slaapt niet meer dan vijf uur per nacht - en vooral haar daadkracht.

Doorpakken
Het afgelopen jaar heeft Minnesma met de actie 'Wij willen zon' bewezen dat ze in korte tijd een hoop voor elkaar kan krijgen. Precies een jaar geleden kondigde ze aan in vijf maanden tijd 50.000 zonnepanelen te verkopen aan particulieren, scholen, bedrijven en kerken - zonder subsidie wel te verstaan. "Ik wist toen nog niets van zonnepanelen", zegt Minnesma. Mensen om haar heen, zelfs medewerkers van haar eigen stichting, vroegen zich af hoe ze dat ging regelen. Waar haalde ze het geld vandaan? Is 50.000 zonnepanelen niet wat te ambitieus?

Maar Minnesma kon niet meer terug. De zonnepanelen waren al besteld - bij een Chinese fabrikant. Even leek het fout te gaan. Banken weigerden haar een overbruggingskrediet te verlenen voor de aankoop van de panelen. Minnesma ging niet bij de pakken neerzitten. Haar klanten waren bereid het grootste gedeelte van het bedrag van tevoren aan te betalen, zodat ze de banken niet meer nodig had. De actie loopt nog steeds, inmiddels zijn er al veel meer dan 50.000 panelen verkocht.

Met 'Wij willen zon' wilde Minnesma bewijzen dat het ook zonder overheid en zonder subsidie mogelijk is duurzame bedrijvigheid in Nederland van de grond te krijgen. "Het was een zware en spannende tijd", blikt Minnesma terug. "Drie uur slaap is zelfs voor mij te weinig."

Liefde voor dieren
Al sinds haar jeugd bekommert Minnesma zich om het lot van dieren, milieu en natuur. "Als kind hield ik een logboek bij van de koolmeesjes die in en uit hun nestjes vlogen." Als tiener voerde ze voor het eerst actie tegen de oprukkende bebouwing in de Zaanstreek. De grond waar haar opa boer was, werd onteigend omdat er een nieuwe wijk moest komen. "Vreselijk vond ik het idee dat de schapen weg moesten. Samen met mijn moeder maakte ik t-shirts met de tekst: 'red het Guisveld'. Het was mijn eerste leerschool", zegt Minnesma, die inmiddels van de Zaanstreek is verhuisd naar de Beemster. Daar woont ze, met man en drie kinderen, in een duurzaam huis met zonnepanelen op het dak. "Ik vind de Zaanstreek zo versnipperd geworden. De Beemster staat op de Werelderfgoedlijst, dus hopelijk wordt het daar niet volgebouwd."

Met de passie voor dieren in het achterhoofd ligt een baan als dierenarts voor de hand. Maar bij een studie diergeneeskunde zijn dierproeven verplicht. "Dat wilde ik niet." Dus ging ze milieurecht, bedrijfskunde en filosofie studeren. "Ik dacht: dan maar zo breed mogelijk." Minnesma deed bij Shell haar afstudeeropdracht. Daar hoopte ze het bedrijf van binnenuit te kunnen veranderen. "Het was een desillusie. Het bleek zo moeilijk om daar iets voor elkaar te krijgen. Misschien ontbrak het me in die tijd wel een beetje aan realiteitszin, ik was nog jong.''

Carriere
Bij Novem, de voorganger van Agentschap NL, creëerde ze haar eigen baan. Ze liep daar stage en wist een project van een paar miljoen binnen te halen. "Mijn baas zei: blijf maar en ga je eigen project maar uitvoeren." De bedoeling was om Oost-Europese landen zuiniger om te laten gaan met energie. "Het was halverwege de jaren negentig, de Oost-Europeanen hadden net het communisme vaarwel gezegd. Alles werd nog centraal geregeld - ook de thermostaat. Ik weet nog dat ik in Roemenië was waar de mensen midden in de winter hun ramen wijd open zetten omdat het veel te warm was.''

Ze ontmoette communicatiedeskundige Maurits Groen op de klimaattop in Berlijn. Die was bijzonder gecharmeerd van de gedreven Minnesma. Ton Tukker, vriend van Groen en toenmalig directeur van Greenpeace, was op dat moment op zoek naar een campagnedirecteur. Volgens Groen was Minnesma de ideale kandidaat. "Ik werd aangenomen. Ik was verbaasd, want binnen een organisatie als Greenpeace is het niet gebruikelijk om iemand van buiten campagnedirecteur te maken.'' Een jaar later overleed Greenpeace-directeur Tukker op 39-jarige leeftijd. Met de nieuwe directeur, die een jaar na Tukkers dood werd aangesteld, had Minnesma moeite. "Uiteindelijk schrapte hij mijn functie, toen ben ik weggegaan."

Minnesma kiest haar werkplekken nauwkeurig. "Ik ben altijd op zoek naar inspirerende leiders - mannen in mijn geval. Ik wil graag leren, nieuwe kennis opdoen bij mensen die veel verstand van zaken hebben. Ik vind het fijn als mensen snel kunnen denken en daadwerkelijk in staat zijn om te vernieuwen." Dus zocht Minnesma nauwkeurig naar échte leiders tegen wie ze op keek. Pier Vellinga was zo iemand. De hoogleraar klimaatwetenschappen nam Minnesma aan bij het Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM). Ze was vier maanden zwanger, maar voor Vellinga was dat geen probleem.

Breekpunten
Minnesma: "Zwangerschapsverlof is sowieso niet zo aan mij besteed. Ik ben er drie keer vier maanden uit geweest. Dat waren steeds vrij cruciale momenten in mijn carrière. De eerste keer was aan het eind van mijn periode bij Greenpeace toen mijn baan overbodig gemaakt werd en de tweede keer was op het moment dat ik net een nieuw instituut opzette bij de Vrije Universiteit - het centrum voor innovatie en maatschappelijk verantwoord ondernemen (CIMO). Bovendien kan ik gewoon niet zo goed stilzitten en uitrusten. Dat heb ik ook op vakantie. Na een paar dagen gaat het kriebelen en wil ik weer aan het werk."

Een ander inspirerende leider vond Minnesma aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Samen met Jan Rotmans bedacht ze de Urgenda: een agenda voor een duurzame toekomst met daaraan gekoppeld een concreet stappenplan. Rotmans was de man van de theorie en Minnesma bracht het idee van de Urgenda in praktijk. Inmiddels is Minnesma directeur van de stichting en Rotmans voorzitter. "Daardoor treed ik vaker op de voorgrond." Ze verhuisde haar kantoor van Rotterdam naar de Amsterdamse Keizersgracht. Haar agenda is gevuld met afspraken; ze is veel onderweg. "Met de auto, maar die is wel duurzaam. Ik heb ook nog nooit gevlogen voor een vakantie en ik draag mijn kleding rustig twintig jaar lang.''

Praten
Veruit het grootste gedeelte van Minnesma's dag bestaat uit praten: van mensen uit het bedrijfsleven tot milieumensen, wetenschappers en politici. "Het scheelt dat ik zo'n brede achtergrond heb; ik ben in veel omgevingen thuis. Ik ken het jargon van het bedrijfsleven, maar ook van ngo's.'' 's Avonds kruipt ze achter de computer. "Dan schrijf ik rapporten en voorstellen en beantwoord ik honderden e-mails."

Nieuwe projecten staan op stapel. Zo is Minnesma in gesprek met een bedrijf dat multifunctionele daken ontwerpt. Als de zon schijnt, komen de zonnepanelen boven. Als er veel stikstof in de lucht zit, draait het plantendak boven dat stikstof opneemt.

Kritiek kreeg Urgenda dit jaar voor het eerst. Van mensen die meenden dat zonnepanelen uit China niet duurzaam zijn. "Behoorlijk hypocriet, want mensen willen wel dat er snel meer zonnepanelen worden geïnstalleerd in Nederland." Sommige Nederlandse installateurs van zonnepanelen waren woedend dat Minnesma hen niet had benaderd. "Ik had goede panelen nodig voor een lage prijs, anders was de actie niet geslaagd. In Nederland zijn die niet voorhanden, in China wel." Hoe meer succes, hoe meer kritiek, denkt Minnesma. "We zijn van het verleiden. We hopen zoveel mogelijk mensen mee te krijgen - uit bedrijfsleven, ngo's, en politiek. Maar als je iets van de grond wilt krijgen, ontkom je er niet aan om af en toe te drukken en soms te schoppen tegen het systeem. Het is de enige manier om iets te veranderen.''

Wat drijft Marjan Minnesma? We vroegen het de mensen om haar heen.

Pier Vellinga, hoogleraar klimaatwetenschappen. Baas van Minnesma bij het Instituut voor Milieuvraagstukken, VU (IVM)
"Ik was onder de indruk van haar helderheid en no-nonsense-instelling. Ze kwam bij mij werken eind jaren negentig, net zwanger. Ik had genoeg van de principiële en politiserende standpunten van de milieubeweging van dat moment. Niets mocht, alles was slecht voor het milieu. Marjan was anders; veel praktischer en ze zag overal kansen. Ze bedacht slimme oplossingen. Dat was de green economy zoals we die nu kennen, maar in die tijd was dat nog niet zo'n belangrijke stroming. Ze trok zich niets aan van de mainstream. Ik nam haar aan omdat ze kennis gemakkelijk om kon zetten in bedrijvigheid. Ik ben haar blijven volgen, ik zit nu in het bestuur van haar stichting. Ik heb haar op een gegeven moment op het hart gedrukt dat ze uit de schaduw moest treden van de mannen waar ze mee werkte. 'Marjan, dit kan je zelf', zei ik. In die zin is ze veranderd. De laatste drie jaar moet ze mij introduceren in plaats van andersom. Ik ben heel trots."

Diederik Samsom, Tweede Kamerlid voor de PvdA. Minnesma was zijn baas bij Greenpeace.
"Ik vond het heel prettig om met Marjan te werken. Ze gaf ons veel ruimte. Grote acties liet ze graag aan ons over. Wij wilden een windmolen in zee neerzetten. Bovenop de plek waar een olieplatform lag. Het was een ongekende onderneming, maar voor Marjan geen probleem. Campagnedirecteur zijn is een ingewikkelde functie. Je zit in tussen de directeur en de campaigners, die over het algemeen hun eigen weg gaan. Ze wist zich goed staande te houden. Ze heeft een tomeloze energie. Tussendoor kreeg ze nog even een kind. Daar merk je niets van. Dat gaat op z'n Marjan Minnesma's zullen we maar zeggen. Na Greenpeace gingen we onze eigen weg. Ik koos voor de politiek, zij voor Urgenda waar ze een succesvolle stichting van heeft weten te maken. Overigens ben ik het niet eens met het Urgenda-standpunt dat de overheid niet nodig is om de samenleving duurzamer te maken. Kijk naar de actie 'Wij willen zon. ' Daar is de grootste overheid van de wereld, namelijk die van China, voor nodig.''

Sabina Voogd, nu klimaatlobbyist bij OxfamNovib. Kent Minnesma van haar tijd bij Greenpeace.
"Ik weet nog goed dat ze bij Greenpeace binnenkwam als campagnedirecteur. Dat is niet makkelijk. Over het algemeen zijn Greenpeacers lastige mensen en Marjan was ook nog eens heel jong en kwam van buiten de organisatie. Maar ze ging voortvarend en energiek te werk, voor haar bestonden er geen problemen. Ze werkt als een trein en heeft niet veel slaap nodig. Ook nam ze onze toenmalige bedrijfsadvocaat Koos mee naar huis en ze kreeg met hem drie kinderen. Zo snel als ze bij Greenpeace binnenkwam, zo snel verdween ze weer. Ze had een probleem met de directeur, maar ik vermoed ook dat ze het moeilijk vond om zich voortdurend door al die lastige campagnemensen heen te worstelen. Marjan kan heel goed initiëren en samenwerken. Ze zet graag iets in gang, maar ze is minder goed in het afmaken van dingen. Dat laat ze graag aan anderen over."

Communicatiedeskundige Maurits Groen ontmoette Minnesma voor het eerst tijdens de klimaattop in Berlijn in 1994.
"Tijdens de klimaattop maakte Marjan een slimme en handige indruk. De toenmalig directeur van Greenpeace Ton Tukker was op zoek naar een analytisch en tevens praktisch persoon die ideeën snel kon vertalen. Als vriend vroeg hij mijn advies. Ik dacht direct aan Marjan, ze paste perfect in het profiel. Vele jaren later - in 2008 - heeft ze mij geholpen door Al Gore naar Nederland te halen. Wat ik heel prettig vind is dat je met Marjan uitgebreid kan mailen en bellen na twee uur 's nachts. Ze is altijd beschikbaar. Hoe iemand dat volhoudt? Ze heeft gewoon een sterk gestel. Marjan is heel daadkrachtig, ze heeft weinig tijd voor getreuzel en gedoe. Grote ego's zijn niet aan haar besteedt. Ze houdt constant haar doel voor ogen, het gaat haar niet om de positie; tactische overwegingen kent ze niet. Met de actie 'Wij willen zon' heeft ze een enorm risico genomen, maar ze heeft altijd het doel voor ogen gehouden. Dat is Marjan."