Mardjan Seighali: Het is ze in die Iraanse gevangenis niet gelukt mijn wil te breken

1 Niet iedereen hoeft alle details te weten

“Ik kom uit een beschermd gezin, we hadden het goed, met politiek was ik helemaal niet bezig. Dat veranderde in de tijd rond de val van de sjah in 1979. Er ging een deur open naar een wereld die ik niet kende. Al was ik heel jong, ik raakte geïnteresseerd. Er was een korte periode van openheid, waarin ik betrokken raakte bij een van de progressieve partijen die toen werden opgericht. Ik verspreidde pamfletten, ging naar bijeenkomsten, discussieerde mee.

Maar de vrijheid duurde niet lang. Op een gegeven moment werd duidelijk dat ik gevaar liep. Ik ben ondergedoken bij een tante in Teheran, op m’n zeventiende. Het was vreselijk, ik kon niets, had het idee dat mijn leven stilstond. Na een paar maanden kreeg ik mijn vader zover dat hij het goed vond dat ik rond de viering van Iraans nieuwjaar een paar dagen naar huis zou komen. Op de dag van mijn aankomst ben ik ’s avonds in mijn eigen kamer gearresteerd. Ik lag al te slapen, werd mijn bed uit gesleurd, geblinddoekt en meegenomen naar de gevangenis.

Het is nog steeds moeilijk over die periode te praten, al kan ik het wel steeds beter. Je leeft in extreme onzekerheid, zelfs als het om gewone dagelijkse dingen gaat. Je weet bijvoorbeeld niet wanneer je naar het toilet kan. Dan gaat ineens de deur open en wordt er geroepen: Jullie hebben drie minuten. Ze doen alles om je wil te breken. Je leeft dagelijks met doodsangst. ’s Nachts worden mensen afgevoerd die je nooit meer terugziet.

Je wordt gemarteld, en als vrouw ben je extra kwetsbaar. Ik vind het lastig als er naar details wordt gevraagd. Ik snap dat mensen meer willen weten dan ‘ze geven je geen aai over de bol’. Maar er is een grens, sommige dingen houd ik voor mezelf.”

2 Goede bedoelingen kunnen pijn doen

“Na anderhalf jaar ben ik plotseling vrijgelaten. Het bleek dat mijn ouders mij hadden vrijgekocht en hadden ingestemd met een aantal voorwaarden waaraan ik moest voldoen. Ik mocht niet werken, niet studeren en ik moest heel snel met iemand trouwen. Ik vond dat verschrikkelijk. Ik was vrij, maar tegelijkertijd betekenden die voorwaarden dat ik geen vrijheid had. Ik was heel boos dat anderen voor mij hadden beslist. Ik zag dat mijn ouders blij waren met mijn vrijlating, zij dachten het beste voor mij te hebben gedaan, maar hun goede bedoelingen deden mij pijn.

We hebben er nauwelijks over kunnen praten. Ook niet over wat er in de gevangenis met me was gebeurd. We zaten een keer aan tafel en ik rook iets wat me aan die tijd deed denken. Dat zei ik, het ontglipte me. Mijn vader werd heel boos. Hij sloeg met zijn vuist op tafel: ‘Daar hebben we het nooit meer over.’ Op de avond voor mijn huwelijk kwam hij naast me zitten. Ik vroeg hem waarom ik niet mocht praten over wat me was overkomen. Hij keek me aan en is weggegaan. Hij had veel verdriet, dat zag ik aan zijn ogen. Nu begrijp ik dat hij bang was om er naar te vragen, de pijn was gewoon te groot.”

3 Liefde kan groeien

“Een geluk was dat de man met wie ik moest trouwen een vriend was die ik al langer kende. Maar met een huwelijk was ik nog helemaal niet bezig, het voelde als een glazen kooi. Ik heb me verzet, op 8 december 1983 ben ik toch getrouwd. Het was een groot feest, een grote show. Er waren veel mensen, mijn ouders wilden laten zien dat alles weer normaal was met hun dochter. Maar op de trouwfoto zien Rasul en ik er niet gelukkig uit.

We zijn nog steeds bij elkaar, het is een gelukkig huwelijk geworden. Daar is veel tijd overheen gegaan. We hebben gezegd: We geven elkaar een kans. We zijn met elkaar in gesprek geraakt. Hebben geoefend om geduld met elkaar te hebben. We delen een zware, maar ook mooie geschiedenis.

4 Onafhankelijkheid is een groot goed

“Op een avond kwam mijn man naar mij toe en zei dat hij iets moest vertellen. Hij bleek als cameraman opnamen te hebben gemaakt van een executie met het doel die het land uit te smokkelen. Maar hij was betrapt en moest onmiddellijk weg uit Iran. Ik was woedend, voelde me bedrogen. We hadden inmiddels twee zoons. Met zijn daad zette hij de veiligheid van ons allemaal op het spel.

Ons huis werd in beslag genomen, ik ging weer bij mijn ouders wonen. Mijn meisjeskamer was nog bijna onveranderd. Ik ben toen nog verschillende keren opgepakt en na korte tijd weer vrijgelaten. Een paar dagen in een cel terwijl je kinderen hebt is erger dan anderhalf jaar in je eentje.

Maanden heb ik niet geweten waar Rasul was, hij durfde geen contact op te nemen om mij niet verder in gevaar te brengen. Tot er in juni 1990 in Iran een zware aardbeving was. Toen belde hij mijn tante in Teheran om te vragen hoe het met haar ging en heeft hij op een subtiele manier laten weten dat hij in Nederland was en een telefoonnummer achtergelaten.

Kort daarna ben ik met behulp van een mensensmokkelaar ook naar Nederland gekomen. Ik werd op een vrijdag in Breda afgezet, met mijn kinderen van twee en vijf, een kinderwagen en een koffer. Ik had op het asielverhaal van mijn man kunnen binnenkomen, maar dat wilde ik niet. Ik wilde onafhankelijk zijn, mijn eigen toekomst creëren. Dus heb ik mijn eigen asielprocedure doorlopen. Ik wilde mijn eigen leven kunnen leiden. >>

5 Geen resultaat zonder discipline

“We kwamen terecht in een azc in Venray. Ik ben meteen begonnen Nederlands te leren, want ik wilde me zo graag verder ontwikkelen. Ik heb in een tweedehandsboekhandel een woordenboek gekocht, helemaal beduimeld. Ik had geen flauw idee hoe ik het aan moest pakken, dus ben ik woord voor woord gaan leren, begonnen bij de a. Discipline en doorzettingsvermogen, zonder gaat het niet. Succes komt je niet aanwaaien.

Ik ben sinds 2013 directeur van de oudste vluchtelingenorganisatie van Nederland, UAF, we begeleiden vluchtelingen bij werk en studie. Ik zie zo veel mensen die er iets van willen maken, die bijzondere prestaties neerzetten. Ze krijgen moed door de vrijheid en het perspectief dat Nederland biedt. Maar geef ze dan ook die kans! Ik heb er moeite mee dat de nadruk steeds meer ligt op hoe vluchtelingen zo snel mogelijk aan het werk kunnen worden geholpen. Waarom een arts veroordelen tot werk als schoonmaker? Dat is zonde voor die persoon en zonde voor de samenleving. We moeten het slimmer doen, niet sneller.”

6 Je moet het verleden omarmen

“Het is ze in de gevangenis niet gelukt mijn wil te breken. Maar als je zoiets meemaakt, word je hard, anders red je het niet. Je sluit je af voor je emoties, kunt nuances niet meer zien. Je kijkt liever niet achterom, want daar zit zo veel pijn. Maar als je het hebt overleefd, heb je nog niet de kunst van het leven geleerd.

In Nederland ben ik begonnen met de opleiding maatschappelijk werk en dat heeft mij enorm geholpen. Je krijgt supervisie. Het idee is dat je anderen pas kunt helpen als je met jezelf in het reine bent gekomen. Toen heb ik besloten: ik moet iets doen met die zware bagage, ik moet de trauma’s verwerken die ik heb opgelopen. Ik heb bladzijde na bladzijde geopend. Dat was zwaar en heeft tijd gekost. Maar ik heb mijn eigen geschiedenis omarmd.

Wat mij is overkomen is onderdeel van mijn leven. Ja, ik ben slachtoffer geweest, maar ik wil geen slachtofferrol. Dat maakt het mogelijk eigen keuzes te maken. Ik had verslaafd kunnen worden, ik had in de psychiatrie kunnen belanden, maar ik ben een sterke vrouw geworden. Die de hardheid in balans heeft gebracht met zachtheid. Die de nuance kan zien en respect heeft voor de ervaringen van anderen.”

7 Sport is goed voor je lijf en geest

“Onze kinderen moesten eerst hun zwemdiploma halen, daarna mochten ze een sport uitkiezen. We zijn bij voetbal gaan kijken, maar daar voelde ik me niet thuis. Ik zag me daar niet elke week langs de lijn staan. Dus heb ik voorgesteld om ook nog even verderop te gaan kijken, waar ze aan het hockeyen waren. De jongens hebben een paar keer meegedaan en vonden het gelukkig leuk. De jongste is nu coach van een hoofdklasseteam, elk weekend gaan we kijken.

Zelf ben ik een hardloper. Ik ben ermee begonnen kort na mijn aankomst in Nederland. Het was de goedkoopste sport die je kon doen. In alle vroegte vijf kilometer lopen, in de natuur zijn, de kleine dingen zien die maken dat je de grote dingen weer aankunt - het geeft me veel voldoening. Het houdt me gezond, het brengt me in het hier en nu.”

8 Heimwee is bitterzoet

“Ik ben bezig mijn levensverhaal op te schrijven. Ik gebruik daarbij de brieven die familie-leden in Iran voor mij hebben gescand die ik in de jaren na mijn vlucht aan ze had geschreven. Ik was vergeten hoeveel heimwee ik toen had. Het is veel minder geworden, maar het verlangen is niet helemaal verdwenen. Het is heel dubbel: er zijn mooie herinneringen, aan mijn jeugd, aan de natuur. Maar er hangt ook een grijze wolk overheen van een systeem dat het mij onmogelijk maakte me te ontplooien.

Iedere vluchteling denkt aanvankelijk dat-ie teruggaat. Ik ook. Ik heb hard gewerkt met in mijn achterhoofd: als het regime valt, ga ik terug en kan ik de kennis die ik hier heb opgedaan daar gebruiken. Maar het regime zit er nog steeds, ik ben nooit teruggeweest. Ik ben nu al langer in Nederland dan ik in Iran heb gewoond. Dit is het land dat me heeft gemaakt tot wie ik ben. Hier voel ik me thuis, hier heb ik mijn vrijheid gevonden.” <<

Mardjan Seighali

Werd in 1964 geboren in de Iraanse stad Rasht, aan de Kaspische Zee. In 1990 vluchtte zij met haar twee kinderen voor het toenmalige regime naar Nederland. In 1996 studeerde ze af aan de Hogeschool Amsterdam in maatschappelijke dienstverlening, waarna diverse post- hbo-opleidingen zouden volgen.

Ze werkte onder meer als manager in de jeugdzorg, bij de reclassering en bij Erfgoed Nederland. Sinds 2013 is ze directeur-bestuurder bij Stichting voor Vluchtelingen-Studenten UAF. Vandaag krijgt Seighali de Comeniusprijs uitgereikt. De jury noemt haar een ‘enthousiast inspirator in de samenleving die mensen weet te verbinden en ondersteunen zodat ze hun eigen grenzen in de samenleving kunnen verleggen’.

Trouw vraagt wekelijks een bekende of minder bekende Nederlander: welke levenslessen heeft u geleerd? Eerdere afleveringen vindt u op trouw.nl/levenslessen.