Mali-missie trekt zware wissel op Nederlands leger

Defensie moet serieus overwegen minder buitenlandse missies uit te voeren. Die conclusie trekt de Rekenkamer in een vandaag gepubliceerde studie naar de operatie in Mali. Als deze en andere uitzendingen in verre landen allemaal verlengd worden, bestaat er een ‘reëel risico’ dat Defensie in 2021 de organisatie nog niet op orde heeft. Het ministerie streeft ernaar om dan de problemen met trainingsachterstanden en kapotte voertuigen te hebben opgelost.

De Rekenkamer onderzocht maar een deel van de in 2014 begonnen Mali-missie. Zij keer naar de gevolgen die de uitzending in de periode van december 2016 tot en met oktober 2017 had voor de gereedheid van de krijgsmacht.

Gebrekkige voorbereiding

Het eerste probleem is dat het niet lukte eenheden volledig voorbereid op pad te sturen. Eigenlijk moeten militairen altijd een bepaald basisniveau hebben. Voorafgaand aan een missie oefenen zij dan nog specifieke vaardigheden. In 2017 voerden militairen van de Luchtmobiele Brigade bijvoorbeeld de verkenningen in Mali uit. Voor hun basisniveau moeten ze zich per helikopter kunnen verplaatsen en als infanterist kunnen vechten. Omdat ze in Mali in open jeeps rondrijden, zouden ze dat voorafgaand aan de missie moeten oefenen.

Maar omdat de getraindheid al niet op orde was, moesten militairen soms hun basisvaardigheden nog kort voor de missie inhalen. Daardoor moesten sommige militairen eenmaal aangekomen in Mali nog hun rijexamen in de jeeps afleggen. Dat probleem werd verergerd omdat veel militair materieel in Nederland stilstaat door een gebrek aan onderhoud of reservedelen. Er waren soms gewoon te weinig voertuigen beschikbaar om voorafgaand aan de missie te oefenen.

De voorbereiding verliep ook niet altijd goed omdat de operatie in Mali bestaat uit militairen van veel verschillende eenheden. In de missievoorbereiding moeten zij eigenlijk leren samen te werken. Maar op enig moment waren de specialisten die vanaf de grond doelen voor vuursteun vanuit de lucht aanwijzen bijvoorbeeld op cursus in de Verenigde Staten.

Gereedheid

Omdat verschillende eenheden mensen bijdragen aan de missie, tast een relatief kleine uitzending de gereedheid van een groter deel van de krijgsmacht aan. Als voorbeeld noemt de Rekenkamer dat een landmachtbataljon al zijn radio’s voor vuursteun moest afstaan aan een andere eenheid die op missie ging. Het bataljon moest ook teams met antitankraketten en machinegeweren leveren. Als gevolg daarvan kon het bataljon, dat zelf niet op uitzending ging, langere tijd niet goed oefenen.

Het ministerie van defensie schrijft in een reactie dat het de kritiek van de Rekenkamer meeneemt bij een besluit over de voortzetting van de missies in Mali en elders. Achter de schermen heeft het kabinet al besloten een einde aan de missie in Mali te maken. Nederland wil op verzoek van de Navo meer militairen naar Afghanistan sturen. Ook vraagt de Navo van Nederland en andere bondgenoten dat meer eenheden paraat staan om in noodgevallen snel de buitengrenzen te verdedigen tegen bijvoorbeeld Rusland. Dat lukt niet met ongetrainde infanteriebataljons die cruciale uitrustingsstukken missen.

Algemene Rekenkamer

De Rekenkamer heeft ook kritiek op de manier waarop Defensie de Tweede Kamer informeert. 'De rapportages aan het parlement schetsen het beeld van een adequaat functionerende missie. Ons onderzoek laat zien dat dit beeld genuanceerd moet worden.' Door een tekort aan nachtkijkers konden verkenners bijvoorbeeld niet altijd ’s nachts op pad.

Onzekere besluitvorming

Maar ook de politiek als geheel krijgt een veeg uit de pan. De missie in Mali loopt nu al voor het vijfde jaar, maar wordt telkens voor een periode van maar één jaar verlengd. Die onzekerheid maakt dat Defensie geen langdurig onderhoudsplan opstelt voor de voertuigen die op missie zijn. Mede daardoor waren op enig moment veel verkenningsvoertuigen in Mali niet inzetbaar.

De politieke onzekerheid in 2016 of de missie ook in 2017 door zou gaan, betekende ook dat Defensie de voorbereiding niet goed kon plannen. Eind 2016 moest de krijgsmacht bijvoorbeeld kiezen of het de vuursteunspecialisten voor een onzekere verlenging van de missie in Nederland zou houden, of op cursus naar de VS zou sturen. Die cursussen kunnen ook niet zomaar afgezegd worden, want na enige tijd verliest een specialist zijn certificering om bijvoorbeeld jachtvliegtuigen naar een te bombarderen doelwit te begeleiden.

Lees ook: Strenge veiligheidsregels passen soms niet bij oorlog

De Onderzoeksraad voor Veiligheid vindt dat Defensie te veel risico's nam met militairen in Mali. Maar strenge veiligheidsregels passen soms niet bij oorlog, zo weet het Franse leger uit ervaring.

Lees ook: Defensie heeft een wegkijkcultuur

Na het dodelijke mortierongeluk in Mali kreeg Defensie felle kritiek. Maar het incident stond niet op zichzelf. De krijgsmacht bestraft fouten niet.