Maghreb wil niet het eindstation voor migranten zijn

De Europese Unie wil de immigratie inperken door harde afspraken te maken met doorvoerlanden, waaronder die van de Maghreb (Marokko, Algerije, Tunesië en Libië). Via deze landen komen veel migranten, met name uit sub-Sahel-Afrika, naar Europa. Tussen 2011 en 2017 vertrokken ongeveer 800.000 mensen illegaal vanuit deze landen naar Europa, waarvan tweederde afkomstig uit sub-Sahara-Afrika. Maar de Noord-Afrikaanse landen hebben ook hun eigen zorgen en belangen.

Tot op heden heeft de EU vooral geprobeerd de Noord-Afrikaanse landen ertoe te bewegen om hun grenscontroles op te voeren en aan te scherpen, de migranten die in Europa aankomen weer 'terug te nemen'. In ruil daarvoor kregen de landen economische hulp. Maar al deze maatregelen houden de migratie naar Europa niet tegen. Bovendien heeft elk Noord-Afrikaans land zijn eigen beleid, en is de onderlinge coördinatie ver te zoeken.

Opvallend is dat tot enkele jaren geleden de Maghreblanden zelf belangrijke migratielanden waren. Veel Marokkanen, Algerijen en Tunesiërs vertrokken naar Europa, op zoek naar een beter leven. Tegenwoordig kiezen steeds minder Noord-Afrikanen ervoor om te vertrekken, en zijn het vooral West- en Centraal-Afrikanen die naar Europa gaan. Noord-Afrika vormt daarbij het vertrekpunt van hun reis.

Hekken en muren

Er zijn al internationale afspraken gemaakt met de Noord-Afrikaanse landen, sommige op EU-niveau, andere bilateraal. Marokko heeft bijvoorbeeld met Spanje afgesproken om migranten tegen te houden die de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla in Noord-Afrika proberen te bereiken. Er zijn inmiddels metershoge hekken en muren gebouwd. In ruil voor scherpe grenscontroles krijgt Marokko economische hulp.

In 2014 spraken Algerije en Niger af dat migranten uit het laatste land worden teruggestuurd. Dit gaat op een bijzonder botte wijze, zo bleek afgelopen week uit onderzoek van persbureau AP. Migranten, niet alleen uit Niger maar ook uit andere landen, worden in de woestijn afgezet, zonder voedsel of water. Overigens deed Marokko eerder iets vergelijkbaars: het land liet migranten achter bij de Marokkaans-Algerijnse grens, waarna beide landen weigerden hen op te nemen.

Wat het voor de EU lastig maakt, is dat de meeste Maghreblanden minder van hulp afhankelijk zijn dan bijvoorbeeld Mali of Niger. Daarnaast heeft de EU hun hulp, bijvoorbeeld op het gebied van contraterrorisme, even hard nodig. Libië vormt een uitzondering, vanwege de chaos. De EU kan dat land meer opleggen dan andere.

Dwingen

Een heikel punt is de poging van de EU om Marokko, Algerije en Tunesië te dwingen om migranten terug te nemen. Marokko is bijvoorbeeld wel bereid om uitgeprocedeerde Marokkanen terug te nemen, maar weigert migranten uit andere landen op te vangen vanuit de EU. Dat geldt ook voor Tunesië en Algerije.

Wat de Noord-Afrikaanse landen vooral niet willen is dat zij in plaats van een doorvoerland een vestigingsland worden voor migranten. Hoewel de economische situatie in Noord-Afrika verre van rooskleurig is, is deze nog altijd beter dan in West- of Centraal-Afrika. Er zijn al honderdduizenden Afrikaanse migranten in de Maghreb-landen, onder wie veel werkzoekenden.

Dit kan op den duur tot spanningen leiden. In Marokko is 21 procent van alle jongeren werkloos, in Algerije bijna 30 procent en in Tunesië zelfs 34 procent. Veel jongeren proberen daarom rond te komen in de informele sector, net als veel migranten. In de Maghreb neemt het racisme tegenover de zwarte Afrikanen toe, en daarmee ook de druk op de regeringen om geen migranten op te vangen vanuit de EU.

Lees ook:

Laat nationaal egoïsme rond migratie los en voorkom einde EU

Een fatale klap dreigt er voor de Europese Unie als de lidstaten geen manier vinden om de stroom immigranten en asielzoekers in te dammen. Dat stelt Antonio Tajani, voorzitter van het Europees Parlement. Tijd voor een reële strategie.

GroenLinks-senator Tineke Strik: Migratiedeals kunnen een averechts effect hebben

In ruil voor geld of handelsvoordelen beweegt Brussel landen buiten Europa om hun grenzen te sluiten en migranten over te nemen. Met alle risico's van dien, zegt migratie-expert en GroenLinks-Eerste Kamerlid Tineke Strik.