Macron is een jaar president van Frankrijk: 'Het begin is veelbelovend'

DE STIJL

Macron zou een 'Jupiteriaanse president' zijn, had hij al een half jaar voor zijn verkiezingsoverwinning op 7 mei 2017 laten weten. De metafoor is vaak verkeerd begrepen. Zijn vijanden zien in de verwijzing naar de Romeinse god die gaat over het het reilen en zeilen van hemel en aarde en alles wat leeft als een bewijs voor zijn arrogantie, voor zijn vermeende narcisme zelfs.

Maar Macron bedoelde dat hij het respect en het aanzien van de functie wilde herstellen. Daarbij hoort een 'verticaal' leiderschap. Een echte chef daalt niet te vaak af van zijn Olympus en zorgt ervoor - zo formuleerde de vader van het moderne Frankrijk Charles de Gaulle het - dat hij zich altijd omhult met een vleugje mysterie. Natuurlijk past hij er ook voor op dat zijn privéleven niet op straat komt te liggen, zoals voortdurend het geval was bij zijn voorgangers Sarkozy en Hollande.

Arnaud Benedetti, een specialist op het gebied van politieke communicatie, meent dat de 'operatie verticaliteit' voorlopig is geslaagd. "Hij respecteert de codes die horen bij het Franse presidentschap. Sinds De Gaulle in 1958 de positie van het staatshoofd enorm versterkte, heeft de functie een monarchale dimensie waarmee je moet dealen. Macron weet hoe je dit aanpakt, zo hield hij bijvoorbeeld zijn overwinningsspeech op de esplanade van het Louvre. Verticaler kan het niet! In het Louvre regeerden de koningen."

Macron becommentarieert de actualiteit niet continu, zoals Sarkozy en Hollande, en hij houdt zijn communicatie geheel in eigen hand. "Elk optreden is doordacht en gericht op een bepaald publiek", zegt Benedetti. "In Le Monde, een high brow-krant, praat hij over de ontwikkeling in zijn literaire voorkeuren. En hij verschijnt in het journaal van 13 uur omdat hij weet dat hij zo een ander publiek kan toespreken over zijn hervormingen: dat van huisvrouwen en mensen die thuiskomen van het werk voor de lunch, het provinciale Frankrijk dus. Hij weet precies wat hij doet."

Benedetti ziet twee grote problemen opdoemen. De verticaliteit staat steeds meer onder druk omdat de actualiteit - zoals de staking op het spoor - niet altijd genegeerd kan worden. Bovendien doet Macron waarschijnlijk te veel zelf. "Bij een groot bedrijf hoor en zie je ook altijd maar één man, de bestuursvoorzitter, maar een land is geen bedrijf. Probleem is dat Macron zijn ministers niet echt om een boodschap kan sturen, niemand kent deze mensen. Dat is het nadeel van de nieuwe politiek die hij voorstaat: hij omringt zich op enkele uitzonderingen na met technocraten die alleen zichzelf vertegenwoordigen en die alles te danken hebben aan de leider."

DE VISIE

Macron pronkt vaak met zijn belezenheid. Want, zo weet hij, het citeren van Spinoza, Simone Weil of Hegel draagt bij aan de majesteitelijkheid van het presidentiële woord.

Maar het blijft niet bij deze functionele 'name dropping'. Over het hoe en waarom van zijn dadendrang heeft Macron ook echt iets te zeggen. In zijn bespiegelingen klinkt de stem door van de in 2005 overleden filosoof Paul Ricoeur, van wie Macron als student een tijd de assistent was. Volgens Ricoeur moet de politiek onder andere het individu in staat stellen zijn capaciteiten te ontwikkelen om zichzelf te helpen. Een goede politicus belooft niet het aardse paradijs en probeert de oude tegenstelling tussen rechts en links te boven te komen.

Het laatste advies heeft Macron zich bijzonder ter harte genomen. De traditionele regeringspartijen zijn met donderend geraas ingestort en zoeken nog steeds naar het antwoord op de nieuwe tegenstelling die Macron formuleerde. Voortaan zou het gaan om de tegenstelling tussen kiezers die de open samenleving omarmen en degenen die hun toevlucht nemen tot 'nationalisme, euroscepsis en identiteitspolitiek'.

Toch is er niemand die kan zeggen wat het macronisme afgezien van deze algemene principes nu precies inhoudt. Het lijkt nog het meest op een in wezen vrij klassiek centrum-rechts beleid, dat de vertwijfelde concurrentie uitput met een lawine aan wetten en initiatieven. Misschien zit het geheim van het macronisme wel in die voortdurende beweging.

DE RESULTATEN

"Een jaar is veel te kort om te spreken van resultaten", meent econoom, essayist en consultant Nicolas Bouzou. "Maar het begin is veelbelovend, vooral omdat Macron het vertrouwen in Frankrijk in het buitenland herstelt. Overal waar ik kom in het buitenland wordt de loftrompet over hem gestoken: 'France bashing' is verleden tijd. En vertrouwen is van onschatbare waarde voor een economie."

Macron trotseerde de vakbonden om de arbeidsmarkt te flexibiliseren - het is iets makkelijker en minder kostbaar geworden om werknemers te ontslaan - en is bezig om het na- en omscholingswezen te verbeteren. "Dat is allemaal heel erg positief", aldus Bouzou. "Net als een 'flat tax' op kapitaal. Dat trekt investeerders aan, Frankrijk is niet langer 'Cuba zonder zon', zoals Macron het zelf ooit zei."

Ook Bouzou's collega Christian Saint-Étienne is te spreken over de maatregelen. "Maar ze zijn onvoldoende", meent hij. Want de achilleshiel van de Franse economie is sinds jaar en dag het hoge niveau van de collectieve uitgaven, die de concurrentiekracht van het bedrijfsleven schaadt en van Frankrijk in meerdere opzichten een hekkensluiter in de eurozone maakt. Macron zal hier weinig aan doen, vermoedt hij. "Een vierde van die uitgaven gaat naar de pensioenen. Maar Macron zal niet tornen aan de huidige pensioengerechtigde leeftijd van 62 in de publieke sector. In het bedrijfsleven is het de facto nu 63 jaar. Hoe het ook zij, we lopen wat dit betreft erg achter en dat zal zo blijven."

Volgens Hubert Védrine, minister van buitenlandse zaken van 1997 tot 2002, heeft Macron ten opzichte van zijn voorgangers wel een belangrijk voordeel bij de verbouwing van de verzorgingsstaat die in Frankrijk nooit echt van de grond kwam. "Iedereen voelt aan dat het een verloren strijd is. Ook de bonden weten dat. Vakbondsleiders komen ook weleens in het buitenland en zien dat allerlei zaken waar zij zich in Frankrijk tegen verzetten, elders al lang realiteit zijn."

Het huidige conflict met de werknemers van het nationale spoorbedrijf SNCF, die staken om hun gunstige arbeidsvoorwaarden te redden, moet Macron in ieder geval kunnen winnen. Bovendien hebben de Fransen het idee dat Macron, die doet wat hij heeft aangekondigd, niet zal inbinden. Védrine: "Ook dat is een cruciaal verschil met voorgaande jaren."

HET BUITENLAND

Over Macrons inspanningen op de internationale podia is Védrine erg enthousiast. Hij heeft een veel meer realistische visie op internationale betrekkingen dan zijn voorganger, benadrukt hij. "Macron laat zich niet opsluiten in een moralisme door bij voorbaat mensen tot persona non grata te verklaren."

Als voorbeeld van Macron's Realpolitik noemt Védrine zijn relatie met de Amerikaanse president Trump. "Macron heeft al vroeg voor vriendschap gekozen, terwijl Trump voor Hollande alleen maar bestond als rampscenario."

Macrons leeftijd en energie zijn een belangrijke troef voor Frankrijk, stelt Védrine vast. "Hij overvleugelt Theresa May en Angela Merkel met zijn persoonlijkheid. Maar dit is ook een kwestie van context: Merkel werd opgeslokt door coalitiebeslommeringen en May is in de greep van de brexit, beiden zijn niet in staat om de leiding te nemen."

Alle energie ten spijt, Védrine moet constateren dat Macrons veelbesproken vergezichten voor Europa zijn vastgelopen. "Macron zou dolgraag een federale sprong voorwaarts maken met Europa. Maar de kiezer wil het niet. Federalisten hebben geen electorale toekomst, je vindt ze alleen nog bij denktanks en economische kranten."

Christian Saint-Étienne betreurt het zeer dat er geen schot zit in het plan voor een verdieping van de eurozone. "Behalve de Duitsers liggen jullie Nederlanders dwars. Premier Rutte staat aan het hoofd van acht landen om het Franse offensief tegen te houden."

Het zou helpen als Macron de zorgen over nieuwe transfers van de rijkere naar de armere eurolanden zou kunnen wegnemen. Saint-Étienne: "Maar het ziet er niet naar uit dat dit lukt."

DE KIEZERS

Matige en slechte peilingen horen bij het leven van een Franse president. Macron is zeker geen uitzondering op die regel. Ongeveer zes op de tien Fransen oordelen negatief over hem volgens peilstation Elabe. Het afgelopen jaar schommelde Macron tussen 37 en 42 procent positieve oordelen.

De Fransen zijn dus verdeeld over hun president, die in buitenlandse media vrijwel unaniem wordt toegejuicht als de man die Europa kan verlossen van de duistere krachten van het populisme.

Maar Macron heeft een aantal troeven in vergelijking met zijn voorgangers. Bij voor- en tegenstanders is er bewondering voor zijn meedogenloze en uiterst precies voorbereide sloop van het oude twee partijensysteem. Waardering is er ook voor Macrons optreden in het buitenland. Bovendien heeft Macron het grote voordeel dat ook zijn critici erkennen dat hij doet wat hij zegt.

DE ZWAKKE PLEK

De wereld van de oude politiek oogt nu nog woest en leeg, maar nieuwe mogelijkheden dienen zich aan. Macron is een liberaal in Angelsaksische zin en lijkt een voorkeur te hebben voor een multicultureel model dat minder eisen stelt aan een Frans burgerschap. "Dé Franse cultuur bestaat niet", zo liet hij zich al eens ontvallen tijdens zijn campagne.

Die houding biedt mogelijkheden voor de nieuwe leider van rechts, Laurent Wauquiez. "Macron heeft nog geen antwoord op de vraagstukken rond identiteit, immigratie en de strijd tegen de radicale islam", denkt Bouzou. "Sinds hij aantrad liet hij drie moskeeën sluiten, terwijl we weten dat er minstens honderd een vijandige boodschap verkondigen. Dat zal steviger moeten."

Ook Benedetti vreest dat Macron de brandende kwesties van islam, immigratie en terrorisme ontloopt. De onlangs aangenomen nieuwe immigratiewet is geen afdoende antwoord op deze problematiek, vindt hij. "Volgens links is de wet te streng, volgens rechts veel te slap."

Macron moet proberen de zorgen over immigratie weg te nemen, denkt Védrine. "Gewone mensen maken zich zorgen over de vraag of hun omgeving hetzelfde zal blijven, of ze hun identiteit, een zekere soevereiniteit en veiligheid kunnen behouden. Maar de elites halen al dertig jaar hun neus op voor deze vragen. Als dit zo doorgaat, verlies je ze voor het Europese project en gaat het asielrecht er aan. Het is nog niet te laat om hier iets aan te doen, maar ik zie voorlopig geen enkele beweging aan dit front."

Lees ook: Macron, president van de winnaars

Emmanuel Macron noemde vorig jaar zijn tegenstanders lui of rotzooitrappers. Dat scoort vast punten bij rechtse kiezers, maar kan het Franse staatshoofd nog lelijk opbreken.

Lees ook: Hoe Macron zijn pro-Europa standpunt framet

President Macron is sterk pro-Europees. Hij geeft een interview over de opkomst van robotica en kunstmatige intelligentie. Hoe framet hij zijn pro-Europa standpunt?