Luisteren naar het asielkind

Marinus Buys runt een camping in het Zweedse Småland, samen met zijn vrouw en zoon. Het is heerlijk rustig, zegt hij. De stress is eindelijk weg.

Tot oktober vorig jaar was Buys nog een druk vreemdelingenadvocaat in Leeuwarden. Hij deed veel moeilijke en pijnlijke zaken, de zogenoemde ’schrijnende gevallen’. Uitgeprocedeerden, slachtoffers van vrouwenhandel, mensen met een oorlogstrauma. In die laatste categorie viel het Bosnische gezin Alagic. Daarover zegt Buys nu: „Een erg tragisch verhaal. Vooral de vader was er zeer ernstig aan toe.”

De vader, moeder en dochter ontvluchtten de brandhaarden in het voormalige Joegoslavië en vroegen in 1999 asiel aan in Nederland. De man nam de oorlog in zijn hoofd mee. Hij kreeg angstaanvallen, werd agressief en suïcidaal. Het asielverzoek werd afgewezen. Het was 2005 en het gezin moest terug.

In juli dat jaar kreeg het gezin bezoek van Margrite Kalverboer. Een orthopedagoge, universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen, met een fascinatie voor asielzoekerskinderen. Ze trof een onthechte familie aan, zo schreef zij later in haar rapport. De vader sliep alleen. De moeder ontfermde zich over hun dochter en beschermde haar tegen de woedeaanvallen van de vader.

Kalverboer rapporteerde: een zorgelijke, explosieve situatie. Voor de dochter dreigt zeer ernstige ontwikkelingsschade. Het gevaar daarop is bij terugkeer naar Bosnië nog groter. De vader moet vanwege posttraumatische stress onder behandeling blijven in Nederland.

Buys startte een nieuwe procedure voor het gezin en voegde de orthopedagogische rapportage van Kalverboer toe aan het dossier. In september 2006 volgden alsnog de verblijfsvergunningen voor het gezin, afgegeven op medische gronden. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) verwees naar de verslechterde gezondheid van de man en de gevolgen voor het kind. ’Haar ontwikkeling wordt ernstig verstoord door de medische toestand van haar vader.’

Heeft de rapportage van Kalverboer voor de verblijfsvergunning gezorgd? „Dat kan je niet zo stellig zeggen”, antwoordt Buys. „Bij een positieve beschikking van de IND ontbreekt vaak een duidelijke motivering. Maar de IND is er wel gevoelig voor, dat is zeker.”

Margrite Kalverboer zegt zelf over haar orthopedagogische rapportages: „In de beschikkingen en de achterliggende stukken lees ik dat ze van invloed zijn. De IND en de rechtbanken kijken opeens meer naar de rechten van het kind. De rapportages hebben zonder meer effect.”

Om dat te bewijzen vertelt Kalverboer het verhaal van een 22-jarige, zwakzinnige vrouw uit Sierra Leone. Haar asielverzoek werd in 2002 afgewezen op basis van een rammelend relaas. Dat was niet zo vreemd, constateerde Kalverboer na eigen onderzoek, ze heeft namelijk het verstandelijk niveau van een vijfjarige. Daarbij is ze suïcidaal en hiv-geïnfecteerd. Uitzetten zou volgens Kalverboer onverantwoord zijn. De vrouw kreeg in december 2007 een vergunning. „De orthopedagogische rapportage speelde een belangrijke rol”, weet Kalverboer. „De IND nam in de beschikking letterlijk passages over uit onze rapportage.” Haar toenmalige advocaat Buys: „De IND ging puur op basis van het rapport overstag.”

Kalverboer doet al vier jaar onderzoek naar de ontwikkeling van asielkinderen en hun belang in het vreemdelingenrecht. In 2005 bezocht ze enkele tientallen kinderen in de opvangcentra. Ze bleken eenzaam, ondervoed en veelal getraumatiseerd. Kalverboer verwonderde zich over de zwakke juridische positie van de kinderen. Ze hebben in het vreemdelingenrecht een van de ouders afgeleid belang. Bij de beslissing over een verblijfsvergunning kijkt de IND naar de vader en moeder. Er wordt niet getoetst aan het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind.

Dat zou wel moeten, vindt Kalverboer. „Dit is het enige rechtsgebied waar de rechten van kinderen nog nauwelijks een rol spelen. Ook de kinderbescherming is afwezig. Bij sommige kinderen die ik heb gezien vroeg ik me zelfs af of er niet moest worden ingegrepen. Ouders waren nauwelijks in staat hun kinderen op te voeden. Niemand ziet dat gebeuren. Dat vind ik onbegrijpelijk.”

In 2006 besloot Kalverboer, met financiële steun van Stichting Kinderpostzegels Nederland en het ministerie van justitie, en hulp van onderzoeker Elianne Zijlstra, aparte kinderrapportages op te stellen. Daarbij stelde ze de vraag: Welke invloed krijgen deze straks in de asielprocedure? Ze maakte een standaard vragenlijst om te checken of de basisvoorwaarden voor een gezonde ontwikkeling van het asielzoekerskind aanwezig zijn. Ook toetst ze wat de gevolgen zullen zijn voor het kind als het terug moet naar het land van herkomst. Om de lijst in te vullen spreekt ze met de kinderen zelf, met de ouders, de school en ze bestudeert het dossier.

De orthopedagoge stelde criteria op. Wordt het kind adequaat verzorgd? Is de voeding veelzijdig genoeg? Hoe wonen ze?

Kalverboer bezocht 52 gezinnen, meestal in tenten, afbraakwoningen en kleine caravans. Haar bevindingen noemt ze schokkend. Kinderen misten privacy en kampten met slaapgebrek. Voedsel bleek in de meeste gezinnen onvoldoende en te eenzijdig. De ouders keken weinig om naar de kinderen. Zij hadden hun eigen, vaak psychische problemen, constateerde Kalverboer.

In Leeuwarden trof ze kinderen aan die van vijf uur ’s middags tot half negen ’s ochtends in het donker en de kou doorbrengen omdat de afbraakwoning geen elektriciteit heeft. En een school die nergens van weet omdat de kinderen het zelf verborgen houden.

In een caravan op een azc kwam ze bij een gezin met twee puberkinderen van wie er een in zijn bed plaste. Het vuile wasgoed lag opgestapeld in de kleine ruimte. Een Tsjetsjeense ingenieur woont met haar dochter van elf in een kamertje van twee bij twee. Kalverboer hield het na een uur al niet meer uit, vertelt ze. De orthopedagoge stelde in alle gevallen rapportages op over de toestand van de kinderen. Vervolgens brachten advocaten de rapporten in in de procedure.

De rapporten hebben voor de asielzoekers in gunstige zin bijgedragen aan de besluitvorming, blijkt uit de cijfers. In 52 procedures werd zo’n deskundigenrapport ingebracht. In negen gevallen heeft de advocaat de uitkomst niet gemeld aan Kalverboer. Zeventien gezinnen vielen onder het generaal pardon, waardoor het rapport van Kalverboer overbodig werd. In één geval bleef de uitkomst negatief, ondanks de rapportage. In de overige 25 zaken bleek het rapport van invloed. Zeventien zijn er opnieuw in procedure genomen, de overige acht gezinnen is een verblijfsvergunning toegekend.

Kalverboer geeft het voorbeeld van een Liberiaanse moeder die van de IND terug naar haar geboorteland moest om een visum voor Nederland aan te vragen. De kinderen – die de Nederlandse nationaliteit hebben – kon ze hier achterlaten, vond de IND. Kalverboer hekelde in een rapport ’deze onmenselijke eis’ omdat er geen hulpverlenende instanties zijn die kinderen om deze reden opvangen. Ze zouden op straat belanden. De vrouw werd uiteindelijk, na tussenkomst van de rechter, vrijgesteld van de reis naar Liberia. De IND buigt zich nu over een nieuw besluit.

Naar schatting achtduizend kinderen groeien momenteel op in asielzoekerscentra. Daar zitten gezinnen bij die ook onder de nieuwe vreemdelingenwet langer dan zes jaar in procedure zijn. „Kinderen hebben het dan heel moeilijk”, zegt Kalverboer. „Ze zitten opgesloten in hun verdriet. Kinderen houden hun problemen voor zichzelf. Al hun moeilijkheden keren zich naar binnen. Ze zijn vaak goed op school, willen niet opvallen. Ze denken dat wanneer ze zich maar goed gedragen, ze hun verblijf in Nederland verdienen.”

Die problemen komen zonder gedegen onderzoek niet aan de oppervlakte, heeft Kalverboer gemerkt. Stap eens die caravan op het asielzoekerscentrum in, zegt ze. „Dan zie je direct onder welke omstandigheden zo’n kind moet leven. Maar niemand doet dat.”

Voormalig advocaat Marinus Buys schetst: „Een gezin vraagt asiel aan in Nederland. De IND hoort de ouders en de kinderen verdwijnen onder de mat. Dat is altijd de realiteit geweest.”

De naam Alagic is om privacyredenen gefingeerd.