Luceberts vrolijke rommel

Museumdirecteur Kees Wieringa wijst enthousiast naar een schimmelvlek op de muur, "Zie je wat hij hier heeft gedaan? Zie je het? Pure toevalskunst, vrije verbeeldingskracht". De randen van de grijsblauwe vlek zijn door Lucebert (Lubertus Jacobus Swaanswijk) met pen of stift geaccentueerd, waardoor uit de schimmel, die ooit ontstond door een lekkage, een mensfiguur naar voren komt. "Lucebert was een kei in het associatief denken, wat hij ook wel vrijdenken noemde", vertelt Wieringa.

In museum Kranenburgh is sinds deze week de tentoonstelling 'Lucebert, thuis in Bergen' open. Lucebert woonde halverwege de jaren vijftig een tijd in gebouw Kranenburgh. Het museum bouwde zijn atelier uit die tijd na.

'Oorlogskind' Lucebert was impulsief en kleurrijk, hij vond zijn vrijheid na de oorlog terug in taal, teken- of schilderkunst. Hij werd een van Nederlands invloedrijkste kunstenaars, was voorman van experimentele dichtersgroep 'De Vijftigers' en maakte furore met zijn schilderwerk dat beïnvloed werd door de Cobrabeweging.

De naoorlogse free-jazz uit de jaren vijftig noemde Lucebert zijn voornaamste inspiratiebron. Hij wilde net zo vrij denken als de free-jazz klonk. Lp's van de meest uiteenlopende soorten jazz slingeren dan ook her en der door zijn nagebouwde atelier op een groot steigerhouten plateau in de museumkelder. Er ligt een pakje sigaretten van het merk Mantano op zijn schrijfdesk.

In Luceberts 'hok' is het een vrolijke rommel. Overal liggen uitgeknepen verftubes, ansichtkaarten, literatuur en lectuur (Dostojewski, Havank, Couperus). Een plaat van Duke Ellington spint ritmisch op de platenspeler. Luceberts vaalbruine corduroyjasje hangt nonchalant, nog vol stof over de bureaustoel. Het is alsof je de kunstenaar ieder moment tegen het lijf kan lopen, al is Lucebert inmiddels al twintig jaar geleden overleden.

Het vermogen tot 'vrijdenken' kunnen bezoekers bij zichzelf ook op de proef stellen. Bijvoorbeeld door naar zijn doeken te kijken, of te proberen om zijn teksten op de muur te ontcijferen.

Dat vrijdenken wilde Kees Wieringa nadrukkelijk onder de aandacht brengen. De kunstenaar kon van bijna niets, iets maken, zegt hij. Op zijn creatieve denkreizen deed hij bijna altijd andere bestemmingen aan dan die hij in eerste instantie voor ogen had. "Hij was de koning van de ongezochte vondst."

De multitasker Lucebert maakte weleens veertig werken per dag en mixte naar lieve lust kunstdisciplines. Soms schreef hij met rechts een gedicht, terwijl hij met links schilderde. Tegelijkertijd. Aan Luceberts spulletjes zitten en rondneuzen in het atelier, was vroeger uitgesloten. Lucebert liet nauwelijks mensen toe: "Tussen 9 en 5 werkte Lucebert in zijn atelier. Zijn vrouw en kinderen waren er niet eens welkom, hoogstens af en toe een goede vriend", vertelt conservator Marianne van Gils.

Luceberts productiviteit maakt het Kranenburgh mogelijk om veel kunst te etaleren. Enkele aanwinsten van het museum springen in het oog, zoals het omvangrijke werk 'Vrede is eten met muziek' dat na jaren in een schoolkantine te hebben gehangen, bevrijd werd van een laagje etensresten van kauwgom en frikadelbroodjes. Maar ook de apekop aan het plafond van papier-marché waarin de stem van Lucebert gedichten voordraagt en het schilderwerk dat Lucebert ooit maakte voor de Bijenkorf in Eindhoven.

Die laatste noemt Wieringa zijn topstuk. Enkele maanden hingen de panelen boven de kleren, tot het winkelend publiek erop uitgekeken was en het niet meer bij de kledingcollectie paste. Het negenpanelige kunstwerk werd daarom maar opgehangen in de ontvangsthal van het rk-ziekenhuis te Beverwijk. Wieringa wist het te bemachtigen door kinderen van de 'Lucebertschool' in Bergen een soortgelijk werk te laten schilderen, en dat bij het ziekenhuis in te ruilen.

De eerste bezoekers en de eerste lichting pers hebben Luceberts muren al beklad met de zwarte Bic-pennen die ze uitgedeeld kregen. Zelfverzonnen woorden en zinnen als 'Long tong wang', 'eensgezinshel', 'wijnsteendronken' en 'ondergangers' zijn opgetekend. Het resultaat van korte momentjes vrijdenken.

'Lucebert - thuis is Bergen' is in museum Kranenburgh te zien tot en met 12 april 2015. Info: www.kranenburgh.nl

undefined