Links versloeg zichzelf

Het ergste scenario voor links Frankrijk is uitgekomen. Bij elkaar haalden linkse presidentskandidaten bijna 43 procent van de stemmen, maar toch staat straks in de tweede kiesronde rechts tegenover extreem-rechts.

Links Frankrijk heeft sinds zondag gebrek aan superlatieven om de ontzetting te beschrijven over de winst van de extreem-rechtse voorman Le Pen bij de presidentsverkiezingen. Vooral de ondertoon van de schrik is venijnig: de wetenschap dat het niet nodig was. Want links haalde meer stemmen dan bij de vorige presidentsverkiezingen in 1995, maar ging ten onder aan verdeeldheid.

Premier Lionel Jospin hield het gisteravond droog toen hij zijn vertrek uit de politiek aankondigde, maar een lading tranen had hem vergeven kunnen worden. Tijdens zijn vijfjarige termijn creëerde hij bijna anderhalf miljoen banen, halveerde hij het overheidstekort, verkortte hij de werkweek van elf miljoen Fransen, verlaagde hij de belastingen. Het was niet genoeg om zelfs maar de eerste ronde van de presidentsverkiezingen te overleven.

Meteen na het verschijnen van de eerste voorspellingen over de uitslag barstte zondagavond het debat los over de vraag wie schuldig was aan het debacle. En direct stonden de linkse rivalen van Jospin met de rug tegen de muur.

Natuurlijk heeft Jospin zelf schuld aan het echec. Toen hij in 1995 de vlag overnam van zijn legendarische voorganger François Mitterrand was een halvering van de steun onder de kiezers het resultaat. En Jospin wist nooit uit de schaduw te treden van zijn voorganger. Hij werd de nummer 1 omdat hij de enige bleek die de socialistische partij na het vertrek van Mitterrand achter zich kon verenigen.

Maar het drama van zondag is niet alleen te wijten aan Jospins magere charisma. Al tijdens zijn campagne luidden verschillende leden van zijn partij de noodklok vanwege Jospins geringe aantrekkingskracht op linkse kiezers en zijn kleurloze campagne. De premier was overtuigd van de noodzaak het politieke midden te veroveren als hij een kans wilde maken tegen de zittende president, de conservatief Jacques Chirac.

,,Mijn programma is niet socialistisch'', liet Jospin in februari zelfs weten. In zijn keuze van campagnethema's volgde hij Chirac op de voet: onveiligheid, belastingen. En een merendeel van de kiezers zei geen verschil te zien tussen de twee kandidaten.

Jospin inde daarmee onvoldoende het krediet dat hij had opgebouwd met zijn staat van dienst en liet ruimte op links. Ruimte die werd benut door maar liefst zeven andere kandidaten - bijna evenveel als het totale aantal kandidaten in 1995.

Jospin onderkende het gevaar pas vlak voor de verkiezingen, toen Le Pen ineens binnen een week enkele procenten van Jospins voorsprong afsnoepte. Jospin haastte zich toen naar links. Riep hij twee weken geleden de kiezers nog op hun stem tijdens de eerste ronde 'niet weg te gooien, maar nuttig te besteden', afgelopen week ging hij tekeer als de militante trotskist die hij in zijn studietijd was, strooiend met citaten van Marx en zinsneden als 'de strijd van het proletariaat'.

Het mocht niet baten. De trotskisten, Arlette Laguiller, Olivier Besancenot en Daniël Gluckstein, verdeelden onder elkaar 10,5 procent van de stemmen. Jospin kwam 0,7 procent tekort om Le Pen voor te blijven.

,,Het drama is het resultaat van onverantwoordelijke kiezers die stemden op onverantwoordelijke kandidaten'', oordeelde de socialistische ex-minister van financiën Dominique Strauss-Kahn direct. En enkele minuten na de eerste voorspellingen, die uitwezen dat de extreem-linkse Laguiller en Besancenot zeer goed hadden gescoord, moesten zij zich voor de televisiecamera's verantwoorden als de onnozele medeplichtigen van Le Pen en zijn Front National. En ook gisteren hield de barrage aan verwijten aan.

Besancenot en Laguiller wordt niet zozeer voor de voeten gegooid dat zij stemmen hebben onttrokken aan Jospin, alswel dat zij stelselmatig campagne voerden tegen de premier, in plaats van zich tegen rechts te keren of alleen voor hun eigen idealen op te komen. ,,Het veelkleurige links heeft als een meute jacht gemaakt op de staat van dienst van Lionel Jospin'', oordeelt Serge July, hoofdredacteur van de linkse krant Liberation in zijn commentaar van gisteren.

NEE, staat er met koeienletters over de volle breedte van de voorpagina, boven een portret van Le Pen. Maar het commentaar gaat over niets dan het kannibalisme van links. ,,Dag na dag hebben de linkse kandidaten Jospins positie afgebroken'', schrijft July, ,,En het heeft gewerkt: het veelkleurige links heeft zelfmoord gepleegd ter attentie van een leugenaar en een fascist'', verwijzend naar respectievelijk Chirac en Le Pen.

Met name de campagne van Laguiller had iets van kannibalisme, want ze bleef steun wegknabbelen bij Jospin. Op verkiezingsbijeenkomsten ging ze tekeer tegen de 'bourgeois-kandidaat' die slechts het Frankrijk van het Grote Geld diende en de arbeiders in de kou liet staan: Lionel Jospin. Nooit, nooit, zou ze in de tweede ronde haar stem aan Jospin geven.

Op de verkiezingsavond, met een lijkbleek gezicht, hield Laguiller haar poot stijf: ,,Door zijn rug te keren naar de belangen van de arbeiders, heeft Jospin het electoraat bedrogen en verraden. De verantwoordelijkheid voor dit verlies ligt volledig bij hem.'' Besancenot hield het bij een haatverklaring tegen het Front National, dat volgens hem 'tegen de jeugd' is en staat voor fascisme, collaboratie en Vichy.

Maar niet alleen de extreem-linkse tegenstanders krijgen ervan langs. Waarom was het nodig dat uit de brede linkse regeringscoalitie van premier Jospin vijf kandidaten meededen - de afgetreden minister Jean-Pierre Chevènement meegerekend - vragen velen zich na de rampdag af.

Die vraag leeft niet alleen in het socialistische kamp. ,,De aardschok die deze eerste ronde van de presidentsverkiezingen geworden is, heeft slechts één oorzaak: de absurde verstrooiing van het linkse electoraat'', schrijft Jean-Marie Colombani, hoofdredacteur van de krant Le Monde.

Wat deed bijvoorbeeld Christiane Taubira op de kieslijsten, vraagt Colombani zich af over de kandidate van de piepkleine Parti Radicale de Gauche. Iedereen stelde al zijn kandidatuur, waarom zou zij niet de hare stellen? Ze was kansloos, natuurlijk, en de 2,3 procent die ze in de wacht sleepte, had Frankrijk voor een schande kunnen behoeden.

Voor Chevènement heeft Colombani een veel harder oordeel. ,,Le Pen staat alleen in de tweede ronde omdat Chevènement dat toeliet'', schijft hij over de kandidaat die 5,4 procent van de stemmen haalde.

Op de linkervleugel ging iedereen voor eigen succes. ,,Links ging ten onder aan een kruideniersmentaliteit'', concludeert Colombani. Nu heeft die kruideniersmentaliteit best wat opgeleverd, want 43 procent is veel. Maar de winnaars staan er beteuterd bij met hun succes. Zoals Noël Mamère, de kandidaat van de regeringspartij de Groenen. Vooraf had hij gezegd dat hij de geschiedenisboeken in wilde als de eerste Groene kandidaat die vijf procent van de stemmen of meer wist te behalen. Het is hem gelukt, met 5,3 procent. Dramatisch, was zijn trefwoord gisteren. Het enige wat hem restte, was zijn vijf procent kiezers op te roepen in de tweede ronde te stemmen op Chirac.

Het is wellicht een wrange troost voor de vernederde leider van de communistische partij, Robert Hue, dat zijn linkse rivalen niet even glunderend kunnen genieten van het echec voor de communisten als Le Pen op de verkiezingsavond. De communistische partij was twintig jaar geleden nog de grootste van Frankrijk, nu behaalde Hue slechts 3,4 procent van de stemmen. En ook de communist moet oproepen tot een stem op Chirac.

Het was een scenario dat bij de linkse campagneteams weleens ter sprake kwam, maar alleen als grapje. Tijdens een radio-interview gebruikte Jospin vorige maand de zinsnede ,,als ik in de tweede ronde nog meedoe...''. De interviewer vroeg direct wat Jospins stemadvies zou zijn als hij níet aanwezig zou zijn. Grote hilariteit, want een stemadvies op Chirac was ondenkbaar.

Maar gisteren was het toch zover. De socialistische partij riep op tot het vormen van een vuist tegen extreem-rechts bij de tweede kiesronde. De partij, stuurloos gelaten door Jospins aankondiging de politiek te verlaten, heeft een verdere vernedering willen vermijden door direct partijsecretaris François Hollande tot partijleider te benoemen.

Hij zag er gisteren geen been in om direct te beginnen aan de campagne voor de parlementsverkiezingen in juni, om de vernedering te wreken. ,,Een opleving is mogelijk'', probeerde hij. In communistische kringen lijkt men wel te voelen voor een gezamenlijke lijst.