Lili en Howick mogen blijven. Maar hoe rechtvaardig is dat voor al die anderen?

"Natuurlijk is het niet rechtvaardig ten opzichte van eerdere, vergelijkbare gezinnen die wel zijn uitgezet", zegt Marlou Schrover, hoogleraar migratiegeschiedenis in Leiden. "Alleen gaat het hier niet enkel om Lili en Howick, maar ook om een discussie over de uitwerking van het kinderpardon."

Kinderrechtenorganisaties als Defence for Children zetten het kind op de voorgrond, maar het gaat hen ook om een politieke lobby. Schrover: "Dat zag je de afgelopen weken, en eerder ook bij Mauro en het Afghaanse meisje Sahar. Allemaal bijzondere gevallen, tot ze mogen blijven. Dan blijken er direct veel vergelijkbare mensen te zijn. Dat het om de politieke discussie gaat, zou volgens mij vaker eerlijk gezegd kunnen worden. In plaats van al die aandacht voor Lili en Howick, ook al zijn zij het boegbeeld."

Hand-over-het-hart-beslissing

Het probleem in de kwestie rond de Armeense broer en zus zit hem niet in het feit dat zij mogen blijven, terwijl anderen wel worden uitgezet. Het probleem is dat kinderpardon, zegt Wil Eikelboom, asielrechtadvocaat bij Prakken d'Oliveira. "Het zou flink helpen als een brede groep kinderen die hier geworteld zijn, mag blijven. Dat gebeurt nu niet, omdat de regels te streng zijn. Hebben ouders bijvoorbeeld in het verleden niet actief meegewerkt aan de uitzetting, dan komen de kinderen niet in aanmerking voor het kinderpardon." Met als gevolg: veel mensen die buiten de boot vallen en die dus een beroep doen op de discretionaire bevoegdheid van de staatssecretaris.

En juist die bevoegdheid is er één van uitzonderingen: zaken zijn onderling vaak onvergelijkbaar. De staatssecretaris gebruikt dan ook termen als 'actuele ontwikkelingen' en 'schrijnend geval' om zijn hand-over-het-hart-beslissing te motiveren. "Als jurist begrijp ik dat, omdat het anders al snel op beleid gaat lijken", zegt Cliff Raafs, specialist vreemdelingenzaken bij Helgers Advocaten. "Voor de vreemdelingen in kwestie zal het nooit rechtvaardig voelen dat de één ervoor in aanmerking komt, terwijl de ander wordt uitgezet."

Die discretionaire bevoegdheid is een soort veiligheidsventiel, zegt hoogleraar migratierecht Hemme Battjes van de Vrije Universiteit Amsterdam. "Dat heb je nodig voor het geval een zaak niet helemaal voldoet aan de regels." Of dat bij Lili en Howick het geval was, kan hij niet beoordelen.

Tegenstribbelen

De vraag of de beslissing rechtvaardig genoemd kan worden, is volgens hem vooral een politieke kwestie. "Het uitgangspunt in het vreemdelingenrecht is dat je weg moet als er wordt geoordeeld dat je geen verblijfsvergunning krijgt. Hoe lang je er bent, doet er in beginsel niet toe. Tenzij je heel duidelijk kunt aantonen dat het juist de overheid is die verantwoordelijk is voor de vertraging."

Eikelboom bestrijdt het idee dat de zaak van Lili en Howick aantoont dat tegenstribbelen werkt. "Ze hebben tien jaar in angst geleefd. Dat is geen strategie die ik iemand zal aanraden." Bovendien, benadrukt hij, het beeld klopt niet dat de rechter over de uitzetting van de kinderen gaat. "De rechter toetst de rechtvaardigheid van een besluit maar zeer marginaal: is de procedure goed gevolgd? Vergeet bovendien niet dat Lili en Howick ook weleens gelijk hebben gekregen van de rechter."

Advocaat Raafs zal altijd adviseren in verweer te komen als daar aanleiding voor is. Hij stond onlangs een gezin uit Wit-Rusland bij, dat zeven jaar geprocedeerd had voordat de IND erkende dat het gezin vanaf het eerste moment de waarheid vertelde. Die mogelijkheid om naar de rechter te stappen, en om zo nodig in hoger beroep te gaan, noemt de advocaat een belangrijk goed.

Wat gebeurt er nu met de 400 andere Howicks en Lili's?

Door ingrijpen op het allerlaatste moment mochten Howick en Lili blijven. Maar wat nu met Mohamad, Mehdi en Sadjad en al die andere kinderen?

Met Lili en Howick kreeg de asielprocedure voor kinderen een gezicht. Maar het probleem is groter dan deze twee tieners. Kinderrechtenorganisatie Defence for Children gaat in Nederland uit van 400 kinderen die in een soortgelijke situatie verkeren. Wat ze gemeen hebben? Ze verblijven als minderjarige al minstens vijf jaar in Nederland, maar hebben geen verblijfsvergunning.

Zo zijn er de Afghaanse broers Mohamad (17), Mehdi (14) en Sadjad (11) die al zeven jaar in het land zijn. Op dit moment zit het trio vast in Zeist en morgen zullen ze worden uitgezet naar Afghanistan.

Nationaal gezicht

Over individuele gevallen doet Martin Vegter, jurist bij Defence for Children, liever geen uitspraken. Maar via hun juridische helpdesk staat de organisatie in contact met verschillende gevallen. Volgens Vegter wonen de meeste van deze kinderen in een gezinslocatie en niet in een AZC.

Sinds 2010 mogen kinderen die asielrechtelijk uitgeprocedeerd zijn, zoals het Afghaanse gezin, niet meer zomaar op straat worden gezet. In plaats daarvan worden gezinnen met kinderen door het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) opgevangen in een gezinslocatie. In deze centra is de opvang sober en alles gericht op terugkeer. "Zij zijn geen nationaal gezicht geworden", zegt Vegter. "Maar ze worden wel teruggestuurd naar een land waar ze geen of nauwelijks binding mee hebben en de taal niet of nauwelijks spreken."

Wat betekent de beslissing van afgelopen weekend voor hen? In principe hoeft het gebruik van de discretionaire bevoegdheid bij Lili en Howick voor de andere kinderen niets te betekenen, zegt onderzoeker Gerrie Lodder van het Instituut voor Immigratierecht in Leiden. "Het komt de staatssecretaris goed uit dat hij zijn besluit niet moest motiveren. Hoewel dat de beslissing nog willekeuriger en ondoorzichtiger maakt, schept het geen juridisch precedent. Toch biedt het deze gezinnen hoop."

Elk geval verschilt

Volgens zowel Vegter als Lodder is geen enkel individueel dossier met een ander te vergelijken. "De gemene deler is dat ze hier vijf jaar zijn", zegt Lodder. "Maar hoe lang ze hier precies zijn, wat de gezinssituatie is, hoeveel procedures ze hebben doorlopen: elk geval verschilt. Het argument dat gelijke gevallen gelijk moeten worden behandeld gaat dus niet op."

Bovendien is de discretionaire bevoegdheid niet meer van deze tijd, vindt Lodder. "Moet die nog bestaan? Het is als een koning die gratie verleent aan een gevangene omdat-ie jarig is. Je kunt je afvragen of het niet een oud verschijnsel in een nieuw jasje is. Is de staatssecretaris in zijn positie daartoe voldoende geëquipeerd?"

Nu de zaak van Lili en Howick zoveel aandacht krijgt, hoopt Defence for Children dat er ook een verblijfsvergunning komt voor de andere 400 kinderen. Een petitie voor verruiming van het kinderpardon leverde honderdduizend handtekeningen op. "Het kan niet dat je kinderrechten pas gerespecteerd worden als je gezicht op televisie is gekomen en je hele privéleven geëtaleerd", zegt Vegter. "Over de afloop voor Lili en Howick zijn we tevreden, maar hoe die tot stand is gekomen, was niet fraai."

Lees ook:

Triomferen de kinderrechten nu Lili en Howick mogen blijven?

'Ongelooflijk blij voor de kinderen zelf en dat kinderrechten er tóch toe doen', reageert kinderombudsman Margrite Kalverboer op het besluit dat Lili en Howick mogen blijven. Is hun zaak het begin van een ommekeer?