'Liefst was ik in het schaakcafé blijven hangen'

Les 1

Aan doorzettingsvermogen heb je meer dan aan talent

"Als je doorzettingsvermogen en ambitie hebt, brengen die je verder in het leven dan wanneer je gezegend bent met talent en luiheid. En die laatste twee gaan vaak samen. Mensen met veel talent denken vaak dat alles komt aanwaaien. Op de maatschappelijke ladder ben ik vooral gymnasiasten gepasseerd. Het aantal Barlaeanen onder de postbodes, taxichauffeurs en klussers is enorm hoog.

Zelf ben ik door schade en schande wijs geworden. In mijn jeugd was ik puberaal lui. Martin van Amerongen schreef eens dat ik zelfs te lui was om 'Oblomov' uit te lezen. Toen ik op mijn 36ste voor de eerste keer vader werd, veranderde het leven dramatisch, want ik moest geld verdienen en kon niet meer de hele dag in het schaakcafé hangen, wat ik eigenlijk de rest van mijn leven het liefst had gedaan. Ik ging stukjes schrijven en van lieverlee werd dat steeds leuker.

Ik zal op mijn 95ste eindigen als romanschrijver en zo heb ik dan uiteindelijk het ultieme volbracht. Het was veel handiger geweest als ik op mijn zeventiende was begonnen. De jaren tot mijn 36ste waren vermorste tijd. Er is een beroemde uitspraak van mr. Evert Straat: 'Goed kunnen biljarten is een teken van een verspilde jeugd.' Dat geldt ook voor schaken."

Les 2

Schoppen doe je naar boven, niet naar beneden

"Dit is een lastige levensles. In de praktijk niet aan te raden en alleen geschikt voor mensen met enige moed. Maak als chef nooit ruzie met je ondergeschikten, maar met de directie. Of als journalist met je hoofdredactie. Dat zou vaker moeten gebeuren. De boven ons gestelden, daar hoef je niet beleefd tegen te zijn, daar mag je best eens een sommerende brief aan schrijven als ze zich in jouw ogen misdragen hebben. Vaak schiet je er niets mee op, maar het kan wel degelijk louterend werken.

Als ik in mijn leven meer had genetwerkt, had ik een rustig bestaan kunnen leiden met een riant pensioen. Nu schrijf ik thuis stukjes, en boeken, en dat is weliswaar een eenzaam bestaan, maar ik heb er volkomen vrede mee. De afkeer van mensen, die toch al een beetje in mij huist, heb ik ook in mijn beroep vorm weten te geven door alleen te zijn en me niet te bemoeien met redacties en vergaderingen. Het voordeel is dat ik geen baas boven me heb. Als ik er wel eentje zou moeten dulden, zou ik hem onmiddellijk een schop geven."

Les 3

Ook de liefde moet je leren

"Je tweede huwelijk is in principe altijd beter dan je eerste, want in je eerste huwelijk doe je alles fout. In je tweede huwelijk maak je minder fouten en in je derde nog minder. Pas bij je vierde en vijfde huwelijk heb je in de gaten hoe het moet. Haha! Je doet steeds meer ervaring op met de drama's des levens, waar iedereen zo nu en dan door getroffen wordt. Je kunt geen kinderen krijgen, je wordt ontslagen, je vrouw gaat er vandoor met een ander. Ik heb in mijn leven grote liefdes gehad, maar de laatste is de grootste en die duurt ook het langst. Vijftien jaar! Dat is voor mij een wereldrecord. Het mag van mij nog veel langer - eigenlijk eeuwig - duren. Het zou omgekeerd moeten gaan, dus ik zou tegen eenieder die jong is willen zeggen: maak aan je ongelukkige relatie eerder een einde en begin aan een nieuwe - voordat het te laat is!"

Les 4

Oppervlakkigheid is beter dan diepzinnigheid

"Diepzinnigheid is een van de grootste gesels van deze tijd. De wil om achter de dingen een tweede en soms zelfs een derde laag te zoeken, komt op mij over als iets volstrekt banaals. Het observeren van de oppervlakte is al ontzaglijk ingewikkeld, daar kunnen we ons veel beter op richten. Daarom zou ik mensen willen aanraden: laat je niet meeslepen in de diepzinnigheid van religies of in andere vormen van metafysica, maar blijf gewoon aan de oppervlakte.

Dat maakt het leven aanzienlijk leuker en vrolijker. Hou op met te zoeken naar de zin van het bestaan, want die bestaat helemaal niet. Wat niet wil zeggen dat er geen dingen zijn die de moeite waard zijn. Integendeel. Eenvoudig het verzamelen van kennis is al de moeite waard. Sport, literatuur, wetenschap zijn de moeite waard. Er is zoveel de moeite waard dat je die diepzinnigheid ooit nog wel eens tegenkomt - ergens, geheel toevallig, verscholen in een kokosnoot of in een paardenvijg."

Les 5

Probeer zo min mogelijk te roken en te drinken

"Ik ben op mijn 52ste getroffen door een hersenbloeding, vermoedelijk door te veel roken. Daarna heb ik nooit meer gerookt en ben ik een uiterst matige drinker geworden. Ik heb het overleefd en ben zelfs in staat mijn leven langer voort te zetten dan verwacht. Eerst dacht ik: ik haal de zestig niet. Vervolgens dacht ik: misschien word ik wel zeventig en inmiddels ben ik gewoon weer van plan honderd te worden. Zoals Mulisch al zei: 'Dat ik sterfelijk ben, moet eerst maar eens bewezen worden.' Een andere wijsheid van Mulisch: je kunt beter ziek-zijn dan niet-zijn.

Alleen al daarom is het verstandig om zo weinig mogelijk te roken en te drinken. Dat houd ik mijn zoon ook voor. Hij is nu 13 en dat is eigenlijk al heel oud voor iemand die nog niet gerookt heeft. Ik zal hem niet tegenhouden, maar mijn eigen leven is het bewijs dat je er beter vanaf kunt blijven. Martin Brils leven is verwoest door drank, sigaretten en drugs. Het is romantisch, dat is waar, en het geeft je een voedingsbodem voor leuke, interessante literatuur, maar Martin Bril was toch niet gelukkig die laatste jaren voor zijn dood - dat kan ik je wel vertellen.

Je leven verandert dramatisch na een hersenbloeding. Pierre Vinken, die niet alleen uitgever was, maar ook arts en neuroloog, stond aan mijn bed en zei: 'Je moet zoveel mogelijk bewegen.' Dat was niets voor mij, ik ben een schaker, ik beweeg liever niet. Maar ik heb die raad opgevolgd en ik train regelmatig. Saai, dat is iets verschrikkelijks, maar na afloop voel je je toch altijd beter. Van de zelf opgeroepen vermoeidheid blijk je scherper te worden. Misschien heeft het iets te maken met de aanmaak van testosteron, ik weet het niet, maar het is een feit.

Dat realiseer je je allemaal niet als je achttien bent en naar de disco gaat en xtc en al die dingen neemt. Toen ik jong was, heb ik verschillende keren lsd gebruikt. Dat was bijzonder, dat kan ik niet ontkennen, maar ik zou het nu nooit meer doen. De psycholoog Johan Barendregt zei: je moet lsd één keer gebruikt hebben om te weten wat het is, het hoort bij het leven. Maar ga niet door, want dan sloop je jezelf. Dat zeg ik ook tegen mijn zoon: 'Je zult heus wel eens drugs gebruiken, als je maar beseft dat je er op een gegeven moment weer mee moet ophouden.' Het is loei-gevaarlijk."

Les 6

Hoe religieuzer mensen zijn, hoe bedenkelijker vaak hun moraal

"Hoe dichter mensen bij God willen komen, hoe eerder ze geneigd zijn mensen dood te schieten, dat zie je nu heel sterk in de islam. Nog een reden waarom je niet in de ban moet komen van diepzinnigheden. Daarom vind ik het jodendom op zichzelf een prettige religie. Het is in wezen atheïstisch. God bestaat in het jodendom eigenlijk niet, die heeft wel een soort naam, maar mag nooit worden uitgesproken. Een rabbijn zal ook nooit vragen: geloof jij in God? Voor een echte rabbijn is dat een bespottelijke vraag. Hij zal vragen: ben jij joods? Je kunt je wel bekeren tot het joodse geloof, maar geen enkele Jood zal je serieus nemen. En dat heeft ook iets moois: er is geen missie en zending. Als ik de westerse geschiedenis zou mogen terugdraaien en iets zou kunnen afschaffen, dan zijn het wel de missie en de zending - daar is werkelijk niets goeds uit voortgekomen. Die hebben authentieke culturen vernietigd en een moraal gebracht, die geen werkelijke moraal is.

Volgens de joodse leer ben ik niet Joods. Ik heb alleen een Joodse vader en het jodendom wordt via de moeder doorgegeven. Mijn moeder heet Hamstra, wat de grap oplevert dat ik de enige koosjere ham ben. Zij heeft zich na de oorlog als vrijzinnig protestantse uit de kerk laten schrijven, wat nog veel moeite heeft gekost. Volgens de wet ben ik dus niet Joods en ik beschouw mezelf ook niet als Joods, al heb ik wel een nauwe band met die gedachtewereld van mijn vader. Ik was sowieso meer een vaderskind dan een moederskind. Maar ik ben zonder God opgevoed en dat geeft je een idee van vrijgevochtenheid, die lastig maar uiteindelijk ook heel aangenaam is.

Ik kan me voorstellen dat Joden zich na de aanslagen niet meer prettig voelen in Europa. Maar dan zou ik proberen naar Amerika te gaan en niet naar Israël. Ik zou liever in New York wonen dan in Tel Aviv. Wie niet trouwens? Ik ben nog nooit in Israël geweest en zal er ook niet snel naar toe gaan. Mijn vader zei het al: 'Joden hebben niks aan Israël, het is een muizenval.'

Er komt ook in Nederland een aanslag, daar ben ik van overtuigd, er gaan allerlei aanslagen komen. Die hele islam heeft een sterke voedingsbodem, en we hebben het over een grotere groep mensen dan politici willen toegeven. De ellende is dat de discussie wordt gegijzeld door mensen als Wilders. Natuurlijk is het meer dan alleen een godsdienstoorlog. Het is ook een machtsstrijd. Maar ik houd niet van die wij-moeten-zij-aan-zij-staan-retoriek. Daar doe ik niet aan mee. Het hele idee van de democratie is nou juist dat je het met elkaar oneens kunt zijn."

Les 7

Procedeer nooit tegen grote instanties

"Ik heb een paar keer geprocedeerd, bijvoorbeeld met uitgevers om de digitale rechten van mijn werk, en daar heb ik enorme spijt van. Niet omdat ik ongelijk had, ten diepste had ik gelijk, maar ik heb er de puf niet meer voor. Procederen is een verslavende bezigheid, het windt je enorm op, je gaat op je strepen staan, maar er komt niets uit voort. Het is niet creatief, het kost veel geld en al mijn netwerken hebben zich tegen me gekeerd omdat ik als querulant werd gezien. Je moet nooit staande op je recht het graf ingaan. Op tijd je verlies nemen, dat kan een enorme opluchting zijn. Uiteindelijk heb ik gelijk gekregen, hoewel Blendle dat recht nu weer met voeten treedt. Dat hele clubje, het zijn diefjes van rechten, helers. Maar onbelangrijk om je leven erdoor te vergallen."

Les 8

De puberteit is een van de grootste raadsels des levens

"Er is niets moeilijker in het leven dan opvoeden. Je kunt alleen maar advies krijgen van mensen die zelf kinderen hebben. Ik wantrouw pedagogen als Maria Montessori, die zelf geen kinderen had. Mijn zoon heeft mij verboden in de krant iets over hem te zeggen, terecht, maar in zijn algemeenheid gesproken is de puberteit een onbegrijpelijk verschijnsel. Waarom worden kinderen opeens totaal krankzinnig, wat is het nut? Vooral jongens. Jongens komen er in deze maatschappij bekaaid vanaf. Ze mogen tegenwoordig zelfs geen vuurwerk meer afsteken, wat toch het hoogtepunt is in het leven van een dertienjarige jongen. Ze mogen geen dingen meer kapotmaken, niet trekken, niet schoppen, niet vechten, geen ruit in knallen. Ze moeten zich als zoete meisjes gedragen. Maar of dat nou die puberteit triggert?

Sommige meisjes kunnen er trouwens ook wat van, maar dat hangen van jongens! Dan kun je zeggen: het is allemaal neurologisch bepaald, maar dat is toch niet bevredigend. Ouders kunnen lief zijn, lenig en invoelend, ze kunnen kinderen alle welstand geven, maar vervolgens slaat die puberteit alles stuk. Wie heeft dat bedacht? Het voedt mijn idee dat pedagogiek te weinig in huis heeft om een echte oplossing te bieden.

Waarschijnlijk moet je het gewoon austoben lassen. Maar wat ik ook heb gemerkt is dat je als ouder niet te veel op je kinderen moet projecteren. Mijn oudste dochter, nu 32, had moeite op de havo, want ze was dyslectisch. Zij bleek volkomen visueel ingesteld en daar zat ze, in een gezin van het woord. Je hebt het als ouder niet in de gaten, je wilt gewoon dat ze ook Vestdijk gaat lezen.

Maar Wim Schippers zei het al: 'De Engelsen lezen ook geen Vestdijk en toch is het een beschaafd volk.' Inmiddels heeft ze een goede baan bij groot modebedrijf en reist ze de wereld over. Zo zie je: iemand met doorzettingsvermogen en ambitie komt er bijna altijd."

undefined

Max Pam

Max Pam werd op 14 september 1946 geboren in Amsterdam-Oost. Zijn ouders werkten allebei bij Het Parool en hij werd ook wel 'de eerste Parool-baby' genoemd. Zijn joodse vader overleefde als enige van de familie de oorlog.

Pam is journalist, columnist, schrijver en schaker. Jarenlang verzorgde hij voor Trouw een schaakrubriek. Hij maakt(e) radio en tv, onder andere 'De Woestijn Leeft' met Theo van Gogh en Jeroen Henneman, maar werd het meest bekend als columnist voor NRC, Het Parool en de Volkskrant, en als literatuurcriticus voor HP/De Tijd. In 2002 werd Pam getroffen door een hersenbloeding. Over zijn herstel schreef hij het boek 'Het Ravijn', dat ook werd verfilmd. Andere titels: 'De armen van de inktvis', 'Het Bijenspook' en 'Ketter & Geest'. Pam is getrouwd met programmamaker en televisieproducent Machteld van Gelder (oa. 'Taarten van Abel', 'De achtertuin van Jan Wolkers', 'Maartens Moestuin'). Samen hebben ze drie kinderen, waarvan één zoon gemeenschappelijk.

undefined