Levenslessen van boer Johan van Rijthoven: Ik laat me niet beheksen door de bank

Les 1: Elk einde is een nieuw begin

“Voor mij als achtste generatie boer was het een moeilijk bericht. De boerderij in Casteren was al tweehonderd jaar in de familie, en nu wilde de gemeente Bladel dat we plaats zouden maken voor nieuwbouwwoningen. Het viel niet mee om een nieuwe plek te vinden, maar in een droom zag ik voor me hoe we hier, niet ver van de oude boerderij, ons nieuwe bedrijf zouden bouwen.

Als je weg moet, is dat ook een kans om te veranderen. De oude boerderij was erg krap en het erf was smal. Over de jaren zijn er door de melkwagen regelmatig stenen uit de muur gereden. En als er een nieuwe melkrijder het erf op kwam, hielden we ons hart vast voor de spelende kinderen. We mogen afkloppen dat er nooit iets is gebeurd. Achteraf was het goed om daar weg te gaan.”

Les 2: Een koe leer je kennen

“De koeien zijn van de oude boerderij naar hier gewandeld. Ze liepen de nieuwe stal in en het was goed. Er heerste meteen rust. Vaak doen ze eerst even zot in een nieuwe ruimte, net als wanneer ze voor het eerst de wei in gaan. Als een koe blij is, danst ze. Al heb je er ook rustige tussen, net als bij mensen. Koeien zeggen niks terug, maar je leert ze wel kennen. Ze laten zien wat er is. Daarom vind ik werken met die dieren geweldig. Boer worden zat er vroeg in, als snotaap voerde ik al de kalfjes. Ik kende ze allemaal en ik had een band met ze. Nu heb ik veel aardigheid in het fokken van koeien. Een van mijn koeien heeft op de voorpagina van vakblad Veeteelt gestaan. Door de juiste stier op een koe te zetten, hoop je op een mooi kalf: een vierkant dier, stevig op de benen, goed uiertje eronder. En het liefst met een prettig karakter. Je weet dat een koe vervelend kan zijn als ze tochtig is, maar je wilt er niet eentje die begint te schoppen als je aan haar komt. Nee, ik heb me nooit een ander beroep kunnen voorstellen. En totdat ik de boerderij overnam van mijn ouders heb ik nooit zorgen gehad.”

Les 3: Ga alleen in discussie met verstandige mensen

“Vroeger waarschuwde je even de buren als je mest ging uitrijden. Dan haalden ze de was binnen en was het in orde. Nu heb je mensen die niets liever doen dan boeren de grond in stampen. Dan zeggen ze dat het zielig is dat mijn koeien niet buiten komen. Maar binnen hebben ze het juist heel goed, ze liggen zacht op strooisel.

Als ik de koeien buiten in een drassig weiland laat lopen, krijg ik praatjes dat ze de poten vol blubber hebben. Zulke mensen praten als een kip zonder kop. Ik wil best discussiëren, maar wel graag met iemand die weet waar hij het over heeft. Mijn dieren zijn niet zielig. Weet je wie zielig zijn? Mensen die boven in een flat wonen, met beneden een speeltuin zo groot als mijn keukentafel.”

Les 4: Een boer werkt voor de toekomst

“Genoeg boeren hebben geen opvolgers. Ik gelukkig wel. Toen we verhuisden, brachten onze jongens de melkrobot ter sprake. Zij zijn de toekomst van het bedrijf, dus daar moet je naar luisteren. Ze waren 15, 16 jaar en wilden met de moderne techniek mee. We zijn gaan kijken en informeren bij andere boeren die melken met een robot. We vroegen alles wat we wilden weten: werkt het goed? Heeft de melk een mooi laag celgetal? Geen uierontsteking? Wat zijn de onderhoudskosten? Ik was eerst sceptisch, maar ik hoorde goede verhalen. En ik wilde mijn zonen vooruithelpen. We zouden een investering voor jaren aangaan, dan moeten de jongens er ook mee werken.

De melkrobot werd gebracht op een grote vrachtwagen. Met de verreiker hebben we hem in de stal gezet. Water en stroom en de melkleiding aansluiten en draaien maar. Van de leverancier kregen we twee dagen begeleiding om de koeien in te melken. Die man zag al snel dat het perfect ging. Als zo’n robot goed werkt, heb je amper omkijken naar je koetjes. Ze laten zich melken wanneer ze zelf willen, drie keer per dag. Als boer ben je dan om zes uur wel klaar met je werk, en ’s avonds laat maak je nog een rondje door de stal. Dat is het ideale plaatje. Zo ging het in het begin bij ons ook. De eerste weken liepen de koeien de deur plat bij de melkrobot. Het liep als een tierelier, ik genoot ervan.

Een half jaar, driekwart jaar misschien, ging het heel mooi. Maar ik kreeg langzamerhand steeds meer koeien met uierontsteking. Steeds vaker liep ik met een pot mintzalf door de stal. En ik moest vaker koeien opjutten om door de robot te gaan. Op het beeldscherm van de machine stonden steeds vaker koeien in het rood, dat betekent dat ze zich langer dan twaalf uur niet hebben laten melken. Eerst drie koeien, toen vier, toen vijf. Later zes, zeven, acht. Uiteindelijk stonden ze allemáál in het rood. Dat is een probleem, want als ze niet minstens twee keer per dag worden gemolken, krijgen koeien ontstoken uiers.

De melkproductie kelderde. En de robot gaf steeds meer foutmeldingen. Dan kreeg ik midden in de nacht weer een seintje op mijn telefoon. Op een bepaald moment sliep ik nog maar twee of drie uur per nacht. En maar piekeren over de oorzaak van de problemen. Waarom laten die koeien zich niet melken? Ik dacht: het moet aan de robot liggen. Twee, drie keer in de week kwam er een busje met een monteur langs. Ik heb zelf geen verstand van zo’n machine. Vergelijk het met een auto. Je draait de sleutel om en je rijdt weg en als er wat is bel je de garage. Daar vertrouw je dan op. Maar een melkrobot moet werken met levende wezens, dus dan verwacht je dat de leverancier zich extra inspant om het goed te laten functioneren. Dat is ons erg tegengevallen.

Gelukkig zijn de koeien heel gebleven, maar voor hetzelfde geld kun je ze naar de straat dragen en in de kadaverbak leggen. Als ik als boer een koe een schop zou geven ben ik strafbaar van hier tot Tokio. Maar zo’n bedrijf mag met een slecht werkende machine ongehinderd koeien pesten.”

Les 5: Wees geen binnenvetter

“Geen enkele reparatie leek te helpen. Het werd hoe langer hoe erger. Maar wat moet je? Ik had een grote investering gedaan waar ik aan vastzat. Op een dag zat de spermaverkoper hier aan tafel. Hij wist van meer boeren dat zij problemen met de melkrobot hadden. Zij hadden er zelfs voor moeten tekenen dat ze niets over die problemen openbaar zouden maken. Maar aan zoiets doe ik niet mee. Ik zeg waar het op staat. Ik heb voor 7 ton euro schade, maar ik laat mij niet de nek omdraaien. Het werk van zeven generaties voor mij pakt niemand me af. Ik heb de leverancier van de melkrobot een ultimatum gesteld: als niet binnen drie weken alle problemen verholpen waren, zou ik in grote letters op het dak van de stal schilderen hoe ik erover dacht. Met hun naam erbij, goed zichtbaar voor de vliegtuigen vanaf Eindhoven. Ze lachten me uit. Toen hebben we verf en rollers gekocht en zijn het dak op gegaan. Ik wilde de buitenwereld laten zien wat er met ons gebeurde.

Het is niet eerlijk. Wij doen ons best om de koetjes heel te houden. En zij gooien er met de pet naar. Terwijl die koeien lijden. Die dieren zijn de dupe. Toen die tekst op het dak stond, werd ik gebeld door andere boeren. Ze zeiden: wij maken hetzelfde mee, pak ze aan. Ik wist wel dat meer boeren in de problemen moesten zitten, maar het is boeren eigen om dingen achter de deur te houden. Ze willen geen praat, ze schamen zich. Maar je mag je zorgen best met elkaar delen. Verzwijgen heeft geen meerwaarde. We zijn allemaal ondernemers. Dan kan er toch eens iets misgaan?”

Les 6: Gelijk hebben is iets anders dan gelijk krijgen

“Door de problemen met de melkrobot zijn we flink in de schulden geraakt. We hebben grond verkocht om de rekeningen te betalen. Ik weet zeker dat het aan de machine lag en niet aan mijn koeien. Maar we konden niet onomstotelijk bewijzen dat de melkrobot ondeugdelijk was. Bij de rechter hebben we verloren.”

Les 7: Er is meer dan wij denken en zien

“De aannemer die onze boerderij heeft gebouwd, zei: ik ken iemand die je misschien kan helpen. Dat was een energetisch therapeut. Aan de telefoon zei de therapeut al: ik voel dat het niet goed zit bij jullie. Mijn vrouw snapt daar niets van, ze voelt dat niet. Zelf denk ik: er is meer dan wij mensen denken en zien. De therapeut kwam bij ons op de boerderij en hij zei dat hij de aanwezigheid voelde van iemand, een piloot. Hij legde uit: het is een piloot die in de oorlog hier in de buurt is neergeschoten. Hij is uit zijn vliegtuig gesprongen en zijn parachute is niet opengegaan. Hij heeft hier in het veld gelegen, met een zakdoek tegen zijn bloedende neus, hij heeft nog een paar dagen geleefd.

Ik dacht: je kunt wel van alles vertellen. Bij mijn vader heb ik navraag gedaan. Zijn broer zat in de ondergrondse, die heeft die piloot gevonden. Toen ik dat hoorde, werd het voor mij anders. De therapeut heeft toen de stal gereinigd van de negatieve energie. Binnen drie dagen hadden we 700 liter meer melk. Dat is toch vreemd? Bij de therapeut heb ik ook een cursus wichelroedelopen gevolgd. Het helpt me om mezelf te blijven, om me niet te laten beheksen door de bank.”

Les 8: Laat los

“Op 29 oktober 2015 hebben we de melkrobot weg laten halen. Maria en ik waren in die tijd 25 jaar getrouwd. Van de kinderen kregen we een midweek naar de Ardennen cadeau. Zij zouden in die dagen de boerderij runnen. Toen merkten ze zelf wat er was met die robot. Ook zij wilden er niet mee verder. Maria zei tegen me: nu gaat dat ding weg, anders ben ik straks de koeien kwijt en jou erbij.

Midden in al die ellende werd het carnaval. Een paar dagen konden we alles loslaten. Ons hele sociale leven was stil komen te staan: door de problemen met het melken ging ik niet meer naar boogschieten en Maria niet meer naar toneel. Aan de bloemen in de tuin kwamen we niet toe, het onkruid stond kniehoog.

Maar carnaval wilden we niet laten vallen. Het is een feest met familie en dorpsgenoten, echt van ons. Ook in moeilijke tijden móet je soms even weg, anders houd je het niet vol.

Het laatste jaar dat we de melkrobot hadden, is gefilmd. Ik moet zeggen: voor ons was wat er gebeurd is een drama, maar het is een mooie film geworden.”

Johan van Rijthoven

Johan van Rijthoven (52) heeft met zijn vrouw Maria en hun drie zoons en dochter een melkveehouderij in het Brabantse dorp Casteren. Filmmaker Vuk Janic volgde het gezin Van Rijthoven drie jaar lang voor zijn documentaire ‘Het mysterie van de melkrobots’. De film toont de worsteling van het boerengezin om het hoofd boven water te houden. Als de koeien van Van Rijthoven weigeren zich te laten melken door de melkrobot raakt het gezin in een financiële en emotionele crisis. De documentaire ging in september in première op het Nederlands Film Festival en is vanaf 7 december te zien in de bioscoop.

Lees meer 'Levenslessen' in ons dossier