Levenslessen: 'Ik ben militair, moslim, vader, Amsterdammer...'

Les 1: Principes doen ertoe, juist in moeilijke tijden
"Vaak laten mensen hun principes los op het moment dat het moeilijk wordt. Onder het mom dat je ook weer niet te rigide moet zijn, krabbelen ze terug. Nee. Dit zijn de momenten dat je je principes test: sta je ergens voor, of is het niet meer dan een natte kreet die je op zaterdagmiddag hebt bedacht?

De aanslag in Parijs ging tegen mijn principes in. Ik ben een religieus mens. Voor mij is de islam een pad naar vrede en harmonie en nu doet een groep mensen consequent dingen waarmee mijn geloof door het slijk wordt gehaald. Iets waar ik volledig tegen ben, gebeurt in mijn naam. En dat wil ik niet. Aan een principe zit handelingsplicht vast. Ik heb na de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo een aantal mensen gebeld, samen hebben we de facebookpagina 'Nietmijnislam' opgericht.

Mensen hebben het opgepakt, zowel moslims als niet-moslims. En dat komt doordat het in essentie een verbindende boodschap is. Natuurlijk zit er een addertje onder het gras. Wie moslims vraagt om afstand te nemen, gaat ervan uit dat er geen afstand is. Alsof er geen verschil is tussen een moslim en een terrorist. Christenen hebben ook geen afstand hoeven nemen van Anders Breivik. En de terroristen hebben al afstand genomen van ons moslims. Want wij zijn niet moslim genoeg. Wij zijn ook slachtoffer. Een van de slachtslachtoffers in Parijs was een politieagent met een islamitische achtergrond. Er is een Malinese knul die zes mensen heeft gered. Je ziet dat moslims in dit verhaal in alle rollen opereren en toch wordt er gevraagd: 'Neem afstand.' Je zou ook kunnen zeggen: 'Dank jullie wel.' Wij zijn onderdeel van de oplossing.

Maar ik begrijp ook dat mensen bang zijn en geruststelling nodig hebben. Hoe vraag je dat? Als jij naar me toekomt en zegt: 'Ik zie zulke nare dingen over de islam, kunnen we daar eens over praten?', dan zeg ik: 'Natuurlijk, kom zitten.' En dan hoor je mij binnen twee zinnen zeggen dat ik niets heb met die terroristen.

Het wordt anders als iemand op een podium door de microfoon roept dat ik afstand moet nemen. Dan denk ik: ik woon in Nederland, ik moet helemaal niets. Vrijheid van meningsuiting is ook dat je niets hoeft te zeggen. Dat is het spanningsveld waartussen wij moeten schipperen.

De terroristen gaven de doorslag, want zij doen uiteindelijk een aanval op de islam en de vrijheid. Ze beschadigen de reputatie, het imago, de heiligheid en zelfs de ziel van de islam. Vanuit dat principe zeg ik volmondig: ik heb niets met ze te maken."

Les 2: Mensen in nood moet je altijd helpen
"Toen ik 19 was ben ik door vier mannen in elkaar geslagen omdat ik met mijn Nederlandse vriendin over straat liep. Een daad van racisme. Ik heb er een gebroken kaak aan overgehouden, maar wat mij het meest pijn deed was dat er een hele groep mensen omheen stond die niets deed. En dan voel je je zo alleen. Dat was het moment dat ik besloot: als iemand wordt lastiggevallen, zal ik altijd ingrijpen.

Het is een van de redenen dat ik militair ben geworden. Wij gaan naar landen waar mensen ons nodig hebben. Natuurlijk is er ook kritiek op ons optreden in bijvoorbeeld Afghanistan, daar hadden we ons niet in moeten mengen, vinden sommigen. Maar als je in de ogen van een Afghaanse vrouw kijkt die voor het eerst geen boerka meer draagt, weet je waarom je het doet.

Wat ik ook weleens hoor: je bent moslim, je komt oorspronkelijk uit Marokko, hoe kun je voor Nederland in het leger gaan en dan ook nog een islamitisch land aanvallen? Als je dat zegt, heb je er echt niets van begrepen. De Nederlandse krijgsmacht zet zich in voor de vrijheid van Nederlanders en anderen. Ik word ingezet tegen mensen die met geweld anderen hun wil opleggen. Daar strijd ik voor. Voor ons kan Afghanistan ver weg lijken, maar ik ben ook in Bosnië geweest, een westers geörienteerde samenleving waar onderhuids van alles speelde wat plotseling tot uitbarsting kwam. Het gebeurt niet alleen ver weg, het huist in ons."

Les 3: Het leven draait om bouwen
"Het is heel makkelijk om de confrontatie aan te gaan, zeker als het in je aard ligt. Maar in the end is strijd leveren niet constructief. Je bereikt er een tijdelijke rust of status-quo mee, maar daarna begint het echte werk: opbouwen. Dat geldt voor conflictgebieden, maar net zo goed voor menselijke verhoudingen. Vlak na de aanslag in Parijs was mijn eerste idee om een opiniestuk te schrijven waarin ik hard van leer zou trekken. Tot ik dacht: wie of wat verbind je daarmee?

Stabiliteit, rust en vrede zijn niet vanzelfsprekend en ook niet vrijblijvend. Soms zijn confrontatie en strijd nodig. Ik ben geen pacifist, maar na de strijd moet je zo snel mogelijk samen praten. Veel mensen zien Parijs als een voorbeeld van wat ook hier kan gebeuren. Laten we dan nu al een standpunt innemen: hoe gaan we ons hiertoe verhouden? Moet dit het lont worden dat onze samenleving opblaast? Dat zal niemand willen, en daarom moeten we nu al weerstand opbouwen als samenleving.

Sterker worden, zodat als puntje bij paaltje komt wij ons allemaal verzetten tegen de radicalen. En je hoeft niet iedereen daarvoor mee te hebben. Als zestig procent van de Nederlandse bevolking voor elkaar opkomt, heb ik geen angst voor de toekomst. Maar dan moeten we het wel doen en stoppen met onderscheid maken tussen moslims en niet-moslims, allochtonen en autochtonen. Er zijn in Nederland mensen die er wat van willen maken, ongeacht kleur, gender en religie. Die bij elkaar blijven, wat er ook gebeurt."

Les 4: Koester de hybride identiteit
"Een oud-docent van mij op de Koninklijke Militaire Academie, Rudy Richardson, raakte een snaar bij mij toen hij het had over 'de hybride identiteit'. Hoe zou je jezelf omschrijven? Vaak noem je één ding. Ik ben militair. Zo word ik in uniform ook gezien. Maar als ik in spijkerbroek loop op gympen, met een capuchon op, dan word ik gezien als Marokkaan, of zelfs als hang-Marokkaan. Ga ik naar de moskee in een traditioneel gewaad, dan ben ik de moslim.

We kijken vaak tweedimensionaal naar mensen, in plaats van driedimensionaal. Er zit diepte in. Een vrouw zonder hoofddoek kan toch moslima zijn, een militair in uniform is misschien arts in dienst van defensie. Die gelaagdheid bezit iedereen, dus oordeel niet te snel. Ja, ik ben militair, ja, ik ben moslim, ja, ik heb een Marokkaanse achtergrond, maar ik ben ook Amsterdammer, ik ben vader, ik ben zoon, echtgenoot en broer. Alles bij elkaar vormt Mostafa. Het Amerikaanse leger heeft jarenlang als slogan gehad: Be all you can be. Ik zou pleiten voor: Be all you are. Je hebt die diversiteit al in je zitten.'

Les 5: Ken je geschiedenis, geef hem door
"Ik ben geschiedenis gaan studeren omdat ik het belangrijk vind om te weten waar je vandaan komt en hoe bepaalde historische ontwikkelingen in elkaar grijpen. Het heeft me ook geïnspireerd de geschiedenis van de familie Hilali uit te zoeken. Mijn familiegeschiedenis vormt een tapijt van aan elkaar geweven draadjes die maken wie je bent.

Mijn naam komt van een stam die vanuit het Arabisch Schiereiland naar Marokko is getrokken. Het waren geen zachtzinnige lieden, die oorspronkelijke stamhouders, en dat bloed voel ik nog steeds een beetje door mijn aderen stromen. Het opvliegende, het zoeken naar confrontatie en avontuur, nieuwe dingen willen zien. Mijn ouders ontmoetten elkaar in de jaren zestig, trouwden en kregen zes kinderen. Hun liefde was zo sterk dat ze het aandurfden een paar jaar van elkaar gescheiden te zijn. In 1971 maakte mijn vader de overtocht naar Europa en belandde in Amsterdam. In de vakanties kwam hij terug en tijdens een van die bezoeken ben ik verwekt.

Toen ik drie was, vond mijn moeder het genoeg en zijn we naar Amsterdam verhuisd. Ik heb zoveel bewondering voor mijn ouders die alles wat ze kenden hebben opgegeven om naar een vreemd land te gaan, alleen maar om hun kinderen een betere toekomst te geven. En ze hebben er gestaan. Toen ik in elkaar werd geslagen en voor het eerst besefte dat ik anders was. Toen ik trouwde met een christelijk meisje en zij tijdens de plechtigheid gewoon in de kerk zaten en meezongen met de liederen. Toen ik twijfelde. Ze hebben me geleerd te zijn. Dat zijn de verhalen die ik mijn zoon wil bijbrengen."

Les 6: Wees authentiek
"Als je 'Hamlet' zegt, declameren mensen al snel: 'To be or not to be'. Ik vind een andere zin uit de beroemdste Shakespeare veel belangrijker: 'This above all: to thine own self be true'. We dragen te veel maskers, daarmee zijn we in essentie ontrouw aan onszelf. Nu is authenticiteit een beetje een modekreet geworden, maar in mijn visie betekent het dat je uiteindelijk bent wie je bent. Dat je doet wat je goed kunt, maar dat mensen ook de barsten mogen zien. Je moet de minpuntjes uit je karakter niet verstoppen, ook die maken wie je bent.

In het verleden droeg ik vaak een masker. Dat deed ik om afstand te bewaren tot mensen. Mijn eerste huwelijk liep niet goed af en in de relaties daarna liet ik mezelf nooit helemaal zien. Ik durfde het niet aan. Nu heb ik een goede relatie en een goed huwelijk, en dat komt door mijn vrouw. Zij nam er geen genoegen mee en begon mij - onder lichte druk, maar wel met een breekijzer - te openen. In het begin is het even wennen je kwetsbaarheden en gevoeligheden te tonen, maar het eindresultaat is dat iemand je ziet zoals je bent.

Ik ben een emotiemens, passievol. Mensen schrikken daar soms van, want ik kan snel boos worden, maar tien minuten later is het uit mijn systeem en sta ik hartstochtelijk te lachen. Ik heb me lang ingehouden, gedaan alsof ik alleen rationeel en beheerst was. En natuurlijk kan ik dat opbrengen als het moet. Dat je een gevoelsmens bent, betekent niet dat je geen rationele beslissingen kunt nemen. Als ik in Afghanistan met een stamhoofd sprak en ik maakte me kwaad om hoe hij zijn vrouw behandelde dan liet ik dat niet merken. Op dat moment maak je een functionele overweging: het draagt niet bij aan het eindresultaat om jezelf te laten zien, sterker nog, je kunt je mensen ermee in gevaar brengen. Maar in bijna alle andere situaties kun je gewoon jezelf zijn, zelfs op een kazerne. Als iemand meent wat hij zegt, daar krijg je het warm van, dat verlangen we van onze leiders."

Les 7: Geloof in meer
"Geloof wordt voor mij steeds belangrijker, en ik heb het heel bewust niet over religie. Geloof is voor mij de kern waar het om draait, religie is er een onderdeel van. Geloof is je verbonden voelen met meer en het vertrouwen in jezelf dat je het goede wilt doen. En dat geloof is universeel, het is niet alleen voorbehouden aan de islam. Je kunt de wil om goed te doen uit jezelf halen, een andere religie of uit humanistische overweging.

Een soefileraar vertelde me dat je het geloof met een kaars kunt vergelijken: het geeft licht en warmte. Het licht wijst je de weg en door de warmte voel je je fijn en aangenaam. Religie is de lampenkap om de kaars, zo'n Marokkaanse met al die kleurtjes. Het is maar net door welk raampje je kijkt, welke kleur het licht geeft. Daarom zijn er zoveel verschillende visies op het geloof. Vroeger twijfelde ik veel of ik wel een goede moslim was, omdat ik sommige dingen anders zag of interpreteerde. Inmiddels weet ik dat er niet één islam is, maar vele interpretaties. Dat inzicht heeft me veel rust gegeven. Dat je naast moslim gewoon individu kunt zijn.

Ik krijg ook steeds meer geloof in de medemens. Na Charlie Hebdo dacht ik: dit wordt de splijtzwam, nu gaat het beginnen. Maar van links tot rechts, iedereen riep op tot harmonie. Dat vond ik zo'n mooi teken, het geeft me vertrouwen in onze samenleving. En het is een enorm verschil met tien jaar geleden, na de moord op Van Gogh.

Het is die angst waar terroristen op uit zijn. Dat wij denken dat zij de dienst uitmaken. Je verslaat ze niet met wapens. Je verslaat ze door als samenleving te zeggen: wij blijven bij elkaar. Overigens wil ik over een ding duidelijk zijn: die cartoons vond ik vreselijk. Ze zijn niet verbindend. En daardoor niet effectief. Als het je bedoeling is een spiegel voor te houden, houdt dan een spiegel voor waar ze in willen kijken. Zoals de Burka Babes. Is het alleen de bedoeling om te shockeren, nou, dan is dat gelukt. Gefeliciteerd."