Letland

De Letse dichter en vertaler Knuts Skujenieks (1936) kreeg in de jaren vijftig en zestig op pijnlijke wijze te maken met het communistische Sovjet-regime. Voor het dichten golden strenge regels; sommige woorden waren verboden. Alleen specifieke woorden mochten rijmen op 'Stalin' of 'Lenin'. En de beschrijving van de natuur mocht niet meer dan een vierde deel van het gedicht beslaan. Skujenieks werd in 1962 veroordeeld wegens anti-Sovjet-activiteiten en kreeg 7 jaar kamp. Skujenieks had daarvoor geschiedenis en filologie gestudeerd in Riga en behaalde in 1961 het diploma van de Sovjet-schrijversschool, het Gorki-instituut in Moskou. Skujenieks werd pas in 1989 gerehabiliteerd.

1 Het schilderij

Het dagelijks brood van Karlis Miesnieks

De meeste Letten houden van dit in Letland zo bekende schilderij, 'het dagelijks brood' van Karlis Miesnieks (1929). De schilder zelf kwam voort uit de bevolkingsgroep die hij portretteerde. Typisch Lets is het plechtige, zelfs sacrale uitbeelden van de harde arbeid en het karige voedsel. Hetzelfde beeld werd overigens ook door de schilder gebruikt bij de beschildering van een altaar: de figuur van de vrouw werd daarbij vervangen door de figuur van Christus.

2 De foto

'Scheren' van Valdis Liepins

Deze foto van Valdis Liepins toont een familie van Letse boeren (in 1958) die net zijn weergekeerd in hun huis na hun deportatie naar Siberië. Ze zijn teruggekomen in hun geruïneerde boerderij waar zeer waarschijnlijk andere mensen al hun zinnen op hadden gezet. De rechten op hun land kregen de eigenaars of hun erfgenamen pas nadat Letland weer opnieuw een staat was geworden. De fotograaf, die zelf ooit werd gedeporteerd, was in staat om een warm en zelfs komisch accent te zien in de tragiek van het leven.

3 De persoon

De Letse president Vaira Vike-Freiberga

De president van de republiek Letland, Vaira Vike-Freiberga (1937), werd tot president gekozen in 1999 en herverkozen in 2003. Zij is een van de populairste politieke figuren in de geschiedenis van de Letse staat. Ze is hoogleraar psychologie, kenner van de Letse volkskunst en schrijft veel over politiek; ze staat ook buiten eigen land goed bekend.

4 Het ding

Bankje op drie poten

Het bankje met drie poten met een in een rechte hoek gebogen zitting. Het is zeer comfortabel en stabiel. Het is van oorsprong een meubelstuk dat veel voorkwam in het meubilair van boeren. Hedendaagse designers gebruiken het voor moderne interieurs, zoals het bankje dat ontworpen werd door de Letse Mara Skujeniece die in Nederland woont.

5 De tekst

'Om die gekke Pauline' van Vizma Belsevica

Tas dullas Paulines del (fragment)

Bet, kads nu mes kurais esam, tadam tas muin jadzivo. Pauline, lai cik dulla, tapat mana masa, citi radi zem velenam, un paam ari laiks piedomat pie kaulaina brutgana ar izkapti par plecu.

....

Vizma Belsevica (1931) is een van de belangrijkste Letse dichters. Haar gedichten worden veel gelezen evenals haar proza. Hierboven staat een klein deel uit haar verhaal' Om die gekke Pauline. Het toont het excentrieke leven van twee eenzame oude vrouwen die lijden onder de Sovjet-armoede. De zin van het leven bestaat voor hen nog slechts uit de waardige voorbereiding van de eigen begrafenis.

6 De muziek

Het lied 'Eeuwig blauw' van Emile Darzins

Muzam zili

Muzam zili ir Latvijas kalni

muzam nau miera zem Latvijas berziem,

muzam raud kokle par Latvijas kalniem.

...

Het lied 'Eeuwig blauw' van Emile Darzins (1875-1919) dat voor koor geschreven is op het gedicht van Karlis Skalbe (1879-1945) gaat in het Nederlands ongeveer als volgt:

Eeuwig blauw zijn de Letse bergen

Eeuwig is er al geen vrede onder de Letse berken

Eeuwig klinkt een trompet over de Letse bergen...

Eeuwig stroomt het snelle water van de Daugava

Eeuwig leeft de heldengeest van het volk voort.

De Daugava is de grootste rivier van Letland en wordt veel geprezen in volksliederen en gedichten. Dit heroïsche elegische lied is nog steeds zeer populair in concert- en festivalprogramma's.

7 Het gedicht

Een volkslied in kwatrijn

Dievs dod man ta nomirt,

Ka nomira tevs, mamina:

Tevs klona luldams mira,

Mate - maizi micidama.

God, laat mij sterven

Als vader en moeder:

Vader stierf in de dorpsschuur,

Moeder - bij het kneden van het deeg.

Dit gedicht wordt vaak aangehaald omdat het precies de mentaliteit van het Letse volk karakteriseert. Werken is voor de Let niet alleen de bron van het bestaan maar ook de bron van morele tevredenheid, een bron voor zelfvertrouwen. De zin van het werk is sacraal, - zo is ook te verklaren dat arbeid werd opgehemeld in een tijd dat de arbeiders in slavernij leefden en alle burgerrechten ontbeerden.

8 Het gerecht

Johannes-kaas

Johanneskaas is een traditioneel voedsel dat gegeten wordt op de naamdag van Johannes de Doper (op 24 juni na de langste dag). Het wordt op de volgende manier gemaakt: je kookt melk en voegt er wat Hüttenküse aan toe; dan doe je het in linnen en laat het uitlekken en drogen. Erna doe je er wat kummel (karwijzaad) bij, plus eieren en zout. Vervolgens maak je er met enig kneed- en drukwerk een ronde of veelhoekige kaas van. De vorm heeft een symbolische betekenis, en moet de zon of het universum voorstellen. Deze Johannes-kaas is samen met het speciaal gebrouwen bier het belangrijkste gerecht bij dit feest.

9 De plaats

De Broeder Begraafplaats

De Broeder Begraafplaats is de militaire begraafplaats waar vooral soldaten begraven liggen die in de Eerste Wereldoorlog en de direct daaropvolgende Oorlog voor Onafhankelijkheid (1918-1920) werden gedood. De begraafplaats is een meesterwerk van architectuur en monumentaal beeldhouwwerk uit de jaren dertig van de twintigste eeuw. Regelmatig worden er herdenkingsplechtigheden gehouden. De cultuur van erevelden en de herinnering aan de doden vormen een zeer speciaal aspect van het nationale karakter van de Letten. De verbintenis tussen de wereld van de levenden en de wereld van de doden bestaat al zeer lang en is nog steeds erg sterk. De Broeder Begraafplaats werd tussen 1924 en 1936 gebouwd. Ontwerpers is Karlis Zale (1883-1942). Hij is zelf de enige burger die er werd begraven.

10 De gebeurtenis

De barricaden van 1991

Na de bloedige aanval van het Sovjet-leger op onbewapende burgers die hun rechten verdedigden in Vilnius, de hoofdstad van buurland Litouwen, begonnen de Letten zich massaal te organiseren om hun eigen vrijheid te verdedigen. Uit heel Letland kwamen de mensen om het parlement en het internationale telefoonkantoor te versterken. Ze waren bereid om hun leven in de waagschaal te stellen om de Sovjet-militairen weg te houden. De Barricaden staan in de geschiedenis van Letland beschreven als het meest duidelijke voorbeeld van nationale solidariteit.