'Let op de mensen om je heen'

Familie, vrienden en buren moeten meer oog krijgen voor ouderen die dreigen te vereenzamen, om te voorkomen dat ze in een sociaal isolement belanden. Dat zegt Anja Machielse, die is geïnstalleerd als bijzonder hoogleraar 'Empowerment van kwetsbare ouderen' aan de Universiteit van Humanistiek.

U vindt dat er te weinig aandacht is voor eenzaamheid?

"Ja. We bemoeien ons niet meer met elkaar, zorgen niet meer voor elkaar. We leven in een participatiesamenleving, waarbij we sneller en vaker een beroep moeten doen op ons eigen netwerk. Veel ouderen hebben daar moeite mee, ze willen niemand tot last zijn. Omdat ouderen langer thuis blijven wonen en vaker geen kinderen en/of partner hebben, leiden steeds meer van hen een teruggetrokken bestaan. Inmiddels leeft zes tot acht procent van de volwassen Nederlanders verstoken van sociaal contact. Ze hebben geen contact meer met familie, vrienden of buren, wonen in vervuilde huizen en verwaarlozen zichzelf. Pogingen om hen uit hun isolement te halen hebben tot nu toe heel weinig effect."

Voorkomen is beter dan genezen?

"In een eerder stadium kun je nog bijsturen. Iedereen heeft wel een collega of studiegenoot die altijd alleen in een hoekje van kantine of collegezaal zit. Je ziet al dat zo iemand niet de aansluiting vindt, zich terugtrekt. We moeten voorkomen dat iemand met aanleg voor vereenzaming op een hellend vlak terechtkomt, vaak door een ingrijpende gebeurtenis. Iemand raakt zijn partner kwijt, stopt met werken of zijn gezondheid gaat achteruit. Omdat een sociaal vangnet ontbreekt, verliezen ze de regie over hun leven en belanden ze in een sociaal isolement."

Wat is de oplossing?

"Er moet een beroep worden gedaan op de zorgzaamheid van de samenleving. We moeten leren op een andere manier naar elkaar te kijken, een beetje op te letten op de mensen om ons heen.

"Dat kan al door elkaar te groeten op straat, een praatje te maken. En als het nodig is door iemand aan te spreken en de eenzaamheid bespreekbaar te maken. Mensen moeten het gevoel krijgen dat iemand het zal opmerken als er iets met hen gebeurt, dat ze erbij horen.

"Op sommige plekken gebeurt dat al. Straten in Rotterdam kunnen bijvoorbeeld een 'Lief en Leedpotje' aanvragen, waarmee buren een bloemetje voor de zieke buurvrouw of een kaartje voor de jarige oma in de straat kunnen kopen. Zo stimuleer je dat mensen op een kleinschalig niveau naar elkaar omkijken en elkaars zorgen delen. Er zijn maar weinig mensen die dat niet prettig vinden."

En de mensen die elke vorm van toenadering afwijzen?

"Het is een dunne lijn tussen niet willen en niet kunnen of durven, omdat je voor jezelf geen andere mogelijkheden ziet. De meeste mensen hebben behoefte aan sociale contacten. Ze hebben alleen een duwtje in de rug nodig.

"Er is een kleine groep die absoluut geen sociale contacten wil. Die groep komt misschien niet naar het buurtcafé of de bingo-avond, maar is wel blij met een sociaal vangnet. Iedereen hoopt dat een ander hem zal missen als hij dood gaat."

undefined