Lang niet ieder kind zit op school

Waarom dit doel?
Tien jaar voordat de Millenniumdoelen het licht zagen, in 1990, hielden de VN een Kinderwereldtop. Die bleef niet steken in brave praatjes over het belang van onderwijs, er kwamen concrete doelen uitrollen. Die bleken hun werk te doen. Politici schaarden zich achter bijvoorbeeld het streven om ieder kind de lagere school te laten afmaken en ze maakten er geld voor vrij. Er wordt wel gezegd dat dit succes de aanstoot gaf om de Millenniumdoelen op te stellen.

Al is succes relatief in dit geval, want toen die doelen aan het einde van de jaren negentig afliepen, ging nog altijd 18 procent van de kinderen in ontwikkelingslanden niet naar school. Om de ambitie vast te houden, belandde het streven om ieder kind primair onderwijs te geven prominent op nummer twee van het lijstje Millenniumdoelen.

Ook doel 3 (bevorder seksegelijkheid en maak vrouwen mondiger) wordt afgemeten aan onderwijs; het is bereikt als er evenveel meisjes als jongens naar school gaan, of dat nou de lagere school is of de universiteit. Een relatief ongevaarlijke invulling van een in potentie explosief thema; ook regimes die hun neus ophalen voor gelijke rechten van man en vrouw wilden tekenen voor lagere-school-voor-iedereen, waar dit doel zich allereerst op richt.

Is het gehaald?
In 2015 wordt 91 procent van de kinderen aangemeld voor de lagere school, schrijven de VN. In 1990 was dat 83 procent. Vooruitgang dus, maar niet alle kleintjes gaan naar school.

Bovendien ging het vooral snel tussen 2000 en 2007; toen daalde het aantal leerlingen dat niet op school zat van 100 naar 60 miljoen. Daarna kwam de klad erin. In 2015 zaten nog altijd 57 miljoen lagereschoolkinderen niet in de banken. De helft van hen groeit op in conflictgebieden.

Vooral Sub-Sahara-Afrika haalt het gemiddelde omlaag, hoewel juist daar, tegenstrijdig genoeg, grote voortgang is geboekt. Het percentage kinderen op de lagere school steeg er van 50 in 1990 naar 80 in 2012. Extra indrukwekkend wanneer je de bevolkingsstatistieken erbij pakt. Het aantal schoolkinderen in dat deel van Afrika steeg tussen 2000 en 2012 met 35 procent.

En, doel 3 ten spijt, volgens de VN gaan in een kwart van de ontwikkelingslanden nog steeds meer jongens dan meisjes naar de lagere school.

Hoe nu verder?
De eenvoud van Millenniumdoel 2 - stuur ieder kind naar school - is zowel zijn kracht als zijn zwakte. Een eenduidige boodschap zet mensen in beweging, details leiden alleen maar af. Toch geldt voor doel 2 dat één zo'n detail wellicht vrij cruciaal is. Immers, helpt het om te meten of ieder kind in een klas zit als het daar vervolgens allerbelabberst wordt onderwezen? Ongemotiveerde, afwezige of ongekwalificeerde leraren, gebrek aan boeken en leermiddelen en overvolle klassen brengen een betere toekomst niet dichterbij.

Die kritiek hebben de VN ter harte genomen. In de Duurzame Ontwikkelingsdoelen, de opvolgers van de Millenniumdoelen, staat 'onderwijs van billijke kwaliteit voor iedereen' op nummer vier. En dat woord 'kwaliteit' duikt ook op in menig subdoel. Opvallende toevoeging aan het oude Millenniumdoel is dat de VN nu ook scholing propageren voor iedere peuter en kleuter 'zodat ze klaar zijn voor de lagere school'.

Juf Rose telt 50 leerlingen in haar klas
Het plein van de Karen C school is in de pauze te klein voor de ruim 1100 leerlingen. De oudere kinderen hangen rond in de gangen van de school in een buitenwijk van de Keniaanse hoofdstad Nairobi terwijl de jongsten buiten rennen en springen. Het verkeer op de drukke, nabijgelegen straat wordt overstemd door het gejoel en geschreeuw van de leerlingen in hun blauwe schooluniformen. Maar na de pauze daalt er een stilte over het complex.

De scholieren zitten opeengepakt in 24 klaslokalen. Lerares Rose Karambu heeft ruim vijftig leerlingen in haar klas. "Dat is veel maar doenlijk", meent ze. "Individuele aandacht is beperkt. De snelheid waarmee de leerstof wordt behandeld, is afgestemd op het gemiddelde. Goede leerlingen krijgen extra taken, minder snelle krijgen extra aandacht."

Ze geeft al twintig jaar les en raakt niet gauw van de kook. Maar ze herinnert zich levendig 2003 toen toenmalig president Mwai Kibaki basisonderwijs gratis maakte. Anderhalf miljoen extra kinderen gingen in één keer naar school. In klassen zaten soms honderd leerlingen. Leerkrachten raakten overspannen, bibliotheken en andere ruimten werden tot lokalen omgetoverd en de toiletten waren chronisch verstopt. Vermoedelijk ging toen bijna 100 procent van alle leerplichtige kinderen naar school.

Dat percentage is weer gezakt naar ongeveer 85 procent, nog altijd een behoorlijk aantal voor het Afrikaanse continent. De reden voor de teruggang is dat ouders erachter kwamen dat staatsscholen niet helemaal gratis waren. Er moesten schooluniformen worden gekocht, verplichte extra lessen betaald en dan waren er nog kosten voor de bewaking van de school en het onderhoud van gebouwen. Bij elkaar opgeteld te veel voor menig Keniaans gezin; zo'n 40 procent van de bevolking komt rond van een euro per dag.

Kenia telt ongeveer 44 miljoen inwoners en de bevolking groeit met 2 procent per jaar, volgens de Wereldbank. Bijna de helft van de Kenianen is jonger dan achttien jaar. "Er moeten meer lokalen en leerkrachten bij komen. Om meer kinderen naar school te halen, moet er een goede en gratis maaltijd worden verstrekt", meent Ken Ramani, een onderwijsspecialist van de Mount Kenya Universiteit in Thika. Hij vindt het onderwijssysteem in Kenia ziek. Er moet meer geld voor worden vrijgemaakt. "Daarvoor is politieke wil nodig, daar ontbreekt het aan." Iets meer dan 20 procent van het overheidsbudget is bestemd voor onderwijs.

Het onderwijscurriculum dateert uit 1984 en wordt nu pas vernieuwd. Onderwijzers krijgen matig betaald en hebben vaak een tweede baan. Uit onderzoek in opdracht van het ministerie van onderwijs blijkt dat zo'n 35.000 leerkrachten van de bijna 300.000 een of meerdere dagen per week niet aanwezig zijn. Daarbij zitten geen ziekmeldingen. Uit het onderzoek blijkt ook dat het onderwijsniveau te wensen overlaat. Vier van de tien kinderen in de zevende klas kunnen geen tekst lezen die in klas twee is behandeld.

Francis Warui is het hoofd van Karen C. Hij vindt de resultaten van het onderzoek zorgwekkend. "De overheid stelt verkeerde prioriteiten", vertelt hij in de schaduw aan de rand van het schoolplein. De partij van Uhuru Kenyatta beloofde tijdens de verkiezingen van 2013 een laptop voor elk kind. Dat bleek na de verkiezingszege toch te duur maar Kenyatta wil het hoe dan ook realiseren.

"Elk kind een computer, dat belooft gouden tijden voor dieven. Bovendien kunnen veel onderwijzers niet met een computer omgaan. Eén computerlokaal per school, zodat alle kinderen daar een uur les krijgen, zou een beter idee zijn. De rest van het geld kan beter worden besteed", vindt Warui.

En dan zijn kinderen in steden vaak beter af dan hun leeftijdsgenoten op overheidsscholen op het platteland. Daar staan lokalen soms op instorten of wordt les gegeven onder een boom. Schoolbanken voor elk kind, zoals in Karen C, ontbreken. En kinderen moeten vaak een stoel van thuis meenemen. "De belofte van gratis onderwijs heeft gefaald", concludeert onderwijsdeskundige Ramani. "Er zijn experts nodig die het verval van het onderwijs in kaart brengen en oplossingen bedenken. Dat moet losstaan van de politiek."