Lachen met jihadisten

Of je kunt lachen met jihadisten? Nee, zou je denken. Dat valt nog mee, zeggen de onderzoekers Ineke Roex en Pim Aarns, die het videomateriaal van de radicale islamitische groepering Sharia4Belgium nazochten op humorsignalen en hun ideologie tot in detail analyseerden. Ze schreven het boek 'Als ik iemand beledigd heb, dan was dat mijn bedoeling'. Roex, antropoloog aan de Universiteit van Amsterdam: "Ze hebben erg gelachen met elkaar. En zo wist de groep, hoewel klein in omvang, jongeren te mobiliseren. Ze wisten zelfs tot in Nederland groepen jongeren te inspireren tot actie."

Veel van deze jongeren vertrokken uiteindelijk naar Syrië. Oprichter Fouad Belkacem zit intussen een straf uit voor leiderschap aan een terroristische organisatie. "Humor en haat gaan hand in hand", zegt Ineke Roex: "Je kunt humor inzetten als wapen, als een middel om te kwetsen."

undefined

Wat vonden ze grappig?

"Eigenlijk alles waarmee ze hun tegenstanders belachelijk kunnen maken. Tegen een Waalse minister die worstelde met het Nederlands zei Belkacem bijvoorbeeld spottend: 'Ik ben bereid om zonder vergoeding de minister goed Nederlands te leren'. Ze haakten vaak aan bij het nieuws, in dit geval was dat de taalstrijd in België, en de integratie van Marokkaanse Belgen. Voor hen was het een spel om politici en de media op de kast te krijgen. Dan zou Belkacem een lezing geven in Nederland, was men hier in alle staten, en zetten ze doodleuk een videoverbinding vanuit de achtertuin in Antwerpen op. Voor de aanhang was zoiets natuurlijk heel leuk."

undefined

Past humor wel binnen hun ideologie?

"Ja, uitstekend. Jihadisten denken zwart-wit, ofwel dichotoom. De islam is goed, het westen is fout. Door de tegenstander belachelijk te maken, of in een kwaad daglicht te stellen, versterken ze hun wereldbeeld. Ze gebruiken het woord 'democratie' alsof het een alomvattend systeem is, dat lijnrecht tegenover de islam staat. Al het kwaad dat er maar te bedenken valt - prostitutie, pedofilie, de financiële crisis - wijten ze aan democratie. Van de islam maken ze ook een alomvattend systeem, maar daar schrijven ze dan al het goede aan toe: vrijheid, respect voor de vrouw, noem maar op.

"Ze wekten ook verwarring met hun humor. Je komt er een stuk onschuldiger mee over. Je kunt namelijk achteraf altijd nog zeggen: 'Het was maar een grapje'.

"Lange tijd vroeg men zich af: Zijn deze jongens nou clowns, of gevaarlijke terroristen? Vanwege de Koefnoen-achtige filmpjes, waarin ze, met tulbanden om en met vlaggen wapperend, koningin Beatrix opriepen om zich te bekeren. Zulke provocaties hadden iets absurdistisch."

undefined

Maar misschien meenden ze dat wel gewoon. Hoe kun je dat als onderzoeker weten?

"Iets kan gemeend zijn en tegelijk grappig zijn bedoeld. Voor het onderzoek hebben we humor gedetecteerd op basis van humorsignalen: als de spreker glimlacht, bijvoorbeeld, of als het publiek lacht, is dat een teken dat er humor in het spel is. En we kennen de ideologie natuurlijk, dat scheelt."

undefined

Veel van de leden van Sharia4Belgium zijn uitgereisd naar Syrië. Veranderde dat iets wezenlijks in hun humor?

"Nee, Belkacem is nog steeds ad rem, ook vanuit de gevangenis. Kijk. De moslimgemeenschap in Antwerpen en in Nederland nam hen destijds helemaal niet serieus. Maar vergis je niet, intussen hadden ze een hele duidelijke radicale boodschap. Bij de oprichting was deelname aan de jihad niet de doelstelling, dat is er later bijgekomen, toen de oorlog in Syrië uitbrak. Maar ze hadden wel jihadistische ideeën: Zo keurden ze de aanslagen van Mohammed Merah goed op zeven Franse joden en militairen. Spraken ze over geweld, dan werd het altijd met een grap aangekondigd. 'We keuren geweld natuurlijk af', zeiden ze dan met een big smile, waarop het publiek moest lachen. Maar uiteindelijk is het merendeel van de groep afgereisd naar Syrië. Dus er is wel degelijk een zaadje geplant. Humor is dus niet per se onschuldig."

Ineke Roex en Pim Aarns, 'Als ik iemand beledigd heb, dan was dat mijn bedoeling. Sharia4Belgiums ideologie en humorgebruik'. Amsterdam University Press, 248 blz.euro 24,95.

Beelden uit filmpjes van Sharia4Belgium.

Anti-IS-humor

Ook tegenstanders van jihadisten wapenen zich met humor. Op de Arabische tv bijvoorbeeld maakte de Saudische komiek Nasser al-Qasabi terreurbeweging IS belachelijk in zijn populaire serie Selfie (2015). Hij speelt daarin een vader die naar het kalifaat reist om zijn zoon er weg te halen. Daar aangekomen moet hij de raarste capriolen uithalen om onder het plegen van gruweldaden uit te komen. De kalief is er verveeld door onthoofdingen, en de strijders zijn er incapabel.

De serie kwam Al-Qasabi op de nodige doodsbedreigingen te staan uit de gelederen van IS: een tweet met een oproep tot zijn onthoofding werd zo'n 3.000 keer gedeeld.

In 2015 werd in Iran een anti-IS-cartoonwedstrijd en bijbehorende tentoonstelling georganiseerd. Op YouTube verschenen parodieën op de jihadistische filmpjes met strijdliederen (nasheed). Humoristen vervingen de oorspronkelijke beelden van zwaarden en vlaggen met die van een vermaarde Egyptische buikdanseres, die haar kunsten toont op teksten als 'Dus sta op broeder, ga de weg van de redding'. Of ze zetten een stemvervorming met heliumeffect over de strijdliederen, en monteren stripfiguurtjes uit Alvin & the Chipmunks voor de IS-vlag.

Ook ambtenaren van de Amerikaanse overheid hebben de taak op zich genomen om jihadisten te ridiculiseren. In 2014 verspreidde het Center for Strategic Counterterrorism Communications filmpjes die radicaliserende jongeren ervan moesten weerhouden bij IS te gaan. 'Sluit je aan bij IS, dan kun je moskeeën bombarderen'.

Laatst kwam de BBC met de sketchshow 'The Real Housewives of ISIS', waarin jihadbruiden elkaar trots hun nieuwe bomgordels showen, en ruzie krijgen omdat ze elkaar na-aperij verwijten.

undefined