Laatste kabinetsjaar zit vol netelige kwesties

1. De verkiezingen naderen: onrust in de partijen

Er heerst een bedrieglijke rust op het Binnenhof. De ploeg van premier Mark Rutte heeft 2016 gehaald, het laatste volledige regeringsjaar van dit kabinet. Dat mag een prestatie van formaat worden genoemd, gezien alle hindernissen die onderweg zijn genomen.

Dit jaar hoeven we geen wereldschokkende wetsvoorstellen meer te verwachten. Het kabinet hoopt op verder economisch herstel en probeert wat achterover te leunen. Voor zolang het duurt.

De Tweede Kamerverkiezingen van maart 2017 naderen en dat zal de politici in toenemende mate beïnvloeden. Achter de schermen werken commissies al aan verkiezingsprogramma's en nieuwe kandidatenlijsten. Welk Kamerlid mag blijven en wie valt af? De PvdA bijvoorbeeld heeft nu nog 36 zetels, maar moet ernstig rekening houden met fors verlies bij de verkiezingen. Ervan uitgaande dat op de lijst ook vers bloed nodig is, komen wellicht slechts tien van de huidige PvdA-Kamerleden in aanmerking voor een langer verblijf in Den Haag. Genoeg reden voor onrust in de fractie.

En wat doen de kopstukken? Rutte zegt in september te beslissen of hij opnieuw lijsttrekker wil worden voor de VVD. Ondertussen acht minister Edith Schippers zich ook geschikt als leider van de partij. PvdA-leider Diederik Samsom bepaalt ook in het najaar of hij door wil. In het licht van de huidige peilingen wordt dat een moeilijke beslissing.

De presentaties van de verschillende verkiezingsprogramma's en de kandidatenlijsten zullen voorzichtig het begin van de campagnes inluiden. Voor VVD en PvdA wordt het komend jaar de kunst zich te profileren zonder elkaar los te laten. Het laatste kabinet dat de eindstreep haalde, was Kok I, in 1998. De vorige eeuw dus.

2. Vluchtelingen blijven de agenda domineren

Na een recordaantal asielaanvragen in 2015 zou 2016 zomaar een nieuw recordjaar kunnen worden. Staatssecretaris Klaas Dijkhoff (VVD, veiligheid en justitie) houdt wederom rekening met rond de 58.000 verzoeken. Of dat getal nu hoger of lager uitvalt: de opvang, huisvesting en integratie van vluchtelingen zullen ook dit jaar de politieke agenda domineren, zeker nu Nederland het eerste half jaar EU-voorzitter is.

Lastig is dat het kabinet niet met een schone lei begint. Zo wachten nog 14.500 vluchtelingen met verblijfspapieren in asielzoekerscentra op woonruimte, de bedden voor nieuwe asielzoekers bezet houdend. Ondanks nieuwe azc's kan het kabinet de vraag niet aan; sinds afgelopen zomer ziet het zich genoodzaakt asielzoekers steeds voor een paar dagen in sport- en congreshallen op te vangen.

Het kabinet wil vluchtelingen daarom zo snel mogelijk aan huisvesting helpen, desnoods in verbouwde leegstaande kantoren of containerwoningen. Want kloppen dit jaar nog eens tienduizenden asielzoekers aan, dan kunnen de sporthallen wel eens opraken. En een herhaling van Oranje, waarbij Dijkhoff het Drentse dorp overviel met extra asielzoekers, zal het kabinet koste wat kost willen voorkomen. Zeker richting het eind van het jaar, als de verkiezingen voor de deur staan.

Spannend is of regeringspartijen VVD en PvdA met hetzelfde gemak als afgelopen jaar compromissen weten te sluiten over vluchtelingen. In aanloop naar de verkiezingen zullen de twee partijen zich meer willen onderscheiden. Zeker ook op het gebied van asiel, een thema waar VVD en PvdA flink anders over denken en dat volgend jaar de campagne wel eens zou kunnen beheersen. Anderzijds kan de druk op het kabinet komend jaar zo groot worden dat de twee partijen opnieuw tot onvermoede akkoorden weten te komen.

3. Hoe hard wil de VVD lopen voor het klimaat?

Het kabinet heeft de problemen rond het energieakkoord lang voor zich uit kunnen schuiven. Dit jaar kan dat niet meer. Minister Henk Kamp (VVD, economische zaken) moet in de loop van 2016 met een evaluatie van het voortsukkelende akkoord komen. Daarna zal ingrijpen onvermijdelijk zijn. Nederland wekt te weinig duurzame energie op en energiebesparing komt nauwelijks van de grond.

De grote vraag: waar is de coalitie toe bereid? Nog meer windmolens? Niet als het aan de VVD ligt. Dwingende maatregelen voor de energieverspillende industrie? De liberalen vrezen dat bedrijven naar het buitenland zullen wegtrekken.

Het klimaat is een onderwerp waar de regeringspartijen het fundamenteel over oneens zijn. De PvdA hield zich drie jaar lang behoorlijk op de vlakte over dit onderwerp, maar heeft het nu herontdekt. Denk aan de klimaatwet die partijleider Diederik Samsom onlangs met GroenLinks-collega Jesse Klaver aankondigde. Denk aan het pleidooi van de PvdA om alle kolencentrales binnen nu en tien jaar te sluiten. Voor beide geldt: de VVD voelt er niets voor.

Nog een splijtzwam: het kabinet moet gehoor geven aan het beroemde klimaatvonnis in de Urgenda-zaak (minder CO2-uitstoot), iets waar de liberalen bepaald geen trek in hebben. De PvdA zal geen gemarchandeer accepteren, zeker niet na het wereldwijd omarmde klimaatakkoord in Parijs. Maar hoe moet Nederland aan dat vonnis voldoen? De maximum snelheid verlagen naar 120 km/u, of zelfs minder? Daarmee zou het kabinet een belangrijk wapenfeit van minister Melanie Schultz ('harder rijden waar het kan, langzamer waar het moet') onderuit halen. En daar gaat de VVD dwars voor liggen.

4. Affaire rond het lek kan carrières breken

Er is één kwestie waar niemand in Den Haag graag over praat: het gênante lek in de commissie-Stiekem. De affaire is genoegzaam bekend. In 2014 is vertrouwelijke informatie uit deze Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten naar buiten gekomen. De dader maakt zich schuldig aan een ambtsmisdrijf.

Een Kamercommissie doet momenteel onderzoek naar het vermoedelijke lek. De 'commissie commissie-stiekem' dus. Kamerleden gaan hun eigen fractievoorzitters onder ede uithoren over hun rol in de kwestie. U voelt het ongemak. Uiterlijk half februari moet het onderzoek klaar zijn.

Mocht er straks een fractieleider in beeld komen als lek, dan is het gedaan met zijn of haar politieke carrière. Voor de kopstukken op het Binnenhof is het zaak stil te zitten in de hoop dat de hele rel met een sisser afloopt.

5. Bombarderen in Syrië: wel, niet of een list?
Moet Nederland Islamitische Staat ook bombarderen boven Syrië? Het kabinet is van plan om nog in januari te reageren op een Amerikaans verzoek om de strijd tegen IS op te voeren. Maar de tegenstelling tussen VVD (voorstander van bombarderen boven Syrië) en PvdA (tegenstander) lijkt onverminderd groot.

Mogelijk komt het kabinet uit op een tussenoplossing, zoals extra training voor Irakese militairen. Dat stemt Washington wellicht tevreden, maar de roep vanuit de Kamer en het ministerie van defensie om toch ook boven Syrië te vliegen, zal dan waarschijnlijk tot het zomerreces aanhouden. In juli lossen Belgische straaljagers hun Nederlandse collega's in het Midden-Oosten af, zodat zij hun trainingsachterstand in bijvoorbeeld luchtgevechten kunnen inhalen.

6. Referendum kan voor problemen zorgen

Waar politici normaal hoge opkomstcijfers bij verkiezingen toejuichen, zou het Haagse beleidsbepalers waarschijnlijk niet slecht uitkomen als de kiezer op 6 april thuisblijft. Die dag vindt het raadgevend referendum over het associatieakkoord tussen de Europese Unie en Oekraïne plaats. Als de vereiste opkomst van 30 procent gehaald wordt en de uitslag een afwijzing van dat verdrag betekent, ligt er een groot politiek probleem.

Het kabinet zal moeten kiezen uit twee kwaden. Een expliciete uitspraak van de kiezer is moeilijk te negeren. Maar de buitenlandse druk op Nederland zal ook groot zijn. Veel andere Europese landen willen nu eenmaal dat de EU samenwerkt met Oekraïne.

Een meerderheid in de Tweede Kamer wil de wens van de kiezer volgen. CDA en PvdA zijn voor het verdrag, maar zullen zich bij de uitslag van het referendum neerleggen, net als tegenstanders van het verdrag PVV en SP. VVD en D66 zijn voor het verdrag, maar bepalen pas na 6 april wat zij met de uitslag doen.

Het kabinet houdt de kaarten ook tegen de borst. Minister van buitenlandse zaken Bert Koenders wil zich na het referendum beraden op vervolgstappen. Het lijkt erop dat het kabinet naar mogelijkheden zoekt om uiteindelijk toch een associatie in enigerlei vorm met Oekraïne te steunen.

Koenders gaf vorig jaar een ontwijkend antwoord op de vraag van CDA en D66 of hij vindt dat de Europese Commissie na een 'nee' als uitslag van het referendum door kan gaan met de voorlopige toepassing van delen van het associatieakkoord. Mogelijk zou een verlengde voorlopige toepassing een tussenoplossing zijn, tot Nederland akkoord gaat met een (cosmetisch) veranderd associatieverdrag.

Ter herinnering: Nederland steunde uiteindelijk ook het verdrag van Lissabon nadat de Europese grondwet in een nationaal referendum sneuvelde.

7. De nasleep van de Teevendeal

Met een knieval ging het kabinet het kerstreces in: premier Mark Rutte en bewindslieden Ard van der Steur en Klaas Dijkhoff beloofden beterschap na hun omstreden optreden rondom de Teevendeal. De Tweede Kamer zag het vertrouwen in de rechtsstaat en politiek beschadigd en zal komend jaar willen zien dat de drie hebben geleerd van hun fouten.

Alle mist rondom de deal heeft het ministerie van veiligheid en justitie er slecht opgezet; de roep om het departement bij de volgende formatie op te knippen zwelt aan. Aan de VVD om de politiek er komend jaar van te overtuigen dat er niets mis is met Veiligheid en Justitie in de huidige vorm.

8. Terreurdreiging gaat niet aan Nederland voorbij
Volgens analyses van de veiligheidsdiensten is de kans substantieel dat er ook in Nederland een terroristische aanslag plaatsvindt. Als dat gebeurt, zal er discussie ontstaan over de juiste maatregelen: grenscontroles, een ander immigratie- en integratiebeleid, extra bevoegdheden voor politie en justitie, of militairen op straat.

Veel zal afhangen van het soort aanslag: komen de daders bijvoorbeeld uit Nederland, of zijn het met de asielstroom meegereisde jihadisten uit Syrië? VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra wilde na de aanslagen op het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo al politieagenten met mitrailleurs uitrusten, maar de PvdA voelde daar weinig voor. Ondertussen moet het parlement zich nog buigen over een trits antiterreurwetten, bijvoorbeeld over het intrekken van het Nederlanderschap bij terroristen met een dubbele nationaliteit.

9. Rechtszaak tegen Geert Wilders
Geert Wilders heeft al meermalen gezegd wat hij op 18 maart, wanneer hij in Haagse rechtbank wordt verwacht, opnieuw zal zeggen: waarom is het strafbaar om te zeggen dat je minder Marokkanen wil, maar zou het dat niet zijn als je bijvoorbeeld minder Noren zou willen, of minder Schotten?

De PVV-leider heeft inmiddels ruime ervaring in de rechtszaal. Hij stond er zes jaar geleden ook al, toen hij in de Volkskrant had gesproken over een tsunami van islamisering die ons land zou overspoelen, en in het inmiddels verdwenen dagblad De Pers dat hij Mohammed, als die nu zou leven, met pek en veren het land uit zou jagen als extremist. Hij zou haatzaaien, maar werd vrijgesproken.

Nu gaat het om uitspraken van twee jaar geleden, gedaan op de avond van de gemeenteraadsverkiezingen. "Willen jullie meer of minder Marokkanen?", vroeg Wilders zijn gehoor. "Minder, minder, minder!", was het antwoord. Waarop Wilders zei: "Dan gaan we dat regelen." Ruim zesduizend mensen deden aangifte tegen de politicus, die ze opnieuw betichten van aanzetten tot haat.