Kunst met een handleiding

Het is een gigantisch kunstwerk, de installatie 'Notion motion' van de Deens-IJslandse kunstenaar Olafur Eliasson. Sinds deze week is dit monumentale werk voor het eerst sinds vijf jaar weer te zien. Het neemt drie zalen - 1500 m2 vloeroppervlak - van museum Boijmans Van Beuningen in beslag. Er liggen bassins met 20.000 liter water en vlonders. Als bezoekers over de planken lopen, veroorzaken ze rimpelingen in het water. Met sterke lampen worden die golfpatronen op de muur geprojecteerd. Bezoekers worden zo ondergedompeld in een betoverende wereld van licht en water(reflecties).

Directeur Sjarel Ex van Boijmans is trots dat Boijmans als enige museum in Nederland zo'n groot werk van de wereldberoemde Eliasson in de collectie heeft. Dat heeft het te danken aan mecenas Han Nefkens. Die kocht het in 2005 aan en schonk het aan het Rotterdamse museum. Op voorwaarde dat het om de vijf jaar is te zien.

Fantastisch natuurlijk, zo'n cadeau. Maar hoe bewaar je het? Waterbassins kun je niet opslaan. Er zijn meer voorbeelden van kunstwerken die niet 'houdbaar' zijn, bijvoorbeeld omdat ze bederven of doodgaan in het depot (zie kader). Hoe ga je daar als museum mee om? En wat komt er allemaal bij kijken als je een werk wilt laten zien dat je niet zomaar even uit het depot kunt plukken? Leggen ze bij Boijmans vijverplastic op de vloer en draaien ze vervolgens de kraan open? Halen ze vlonders bij de Gamma of bewaren ze die wel in het depot?

Voor deze keer keek Trouw eens áchter de schermen van een tentoonstelling. Niet de conservator komt aan het woord, maar het hoofd van de technische dienst van het museum. Schilderijen kunnen conservatoren zelf ook nog wel ophangen. Maar zonder zijn technische staf zou Boijmans Notion motion niet eens kunnen laten zien. Het is ook niet zo dat Olafur Eliasson zelf even langskomt om te assisteren. Een paar medewerkers van zijn atelier komen de installatie wel inspecteren, maar het echte werk wordt gedaan door de technische dienst. Tien mensen hebben er twee weken aan gewerkt.

Voor Bob van Lieshout (33), hoofd technische dienst, was het de eerste keer dat hij verantwoordelijk was voor het opbouwen van Notion motion. 'Een ontdekkingstocht', zo omschrijft hij deze operatie. Of het nu ging om de afmetingen van de planken die moesten worden besteld, de ph-waarde en verversing van het water of het installeren van het 'golfactiveringsmechanisme'.

In het depot van Boijmans bevinden zich alleen de drie sterke lampen die deel uitmaken van de installatie. Een uitvoerige handleiding hoe de drie verschillende waterwerken moeten worden gemaakt, was er niet, ontdekte Van Lieshout. Eliasson realiseerde dit werk in 2005 op maat voor de zalen van Boijmans, maar hij liet toen geen duidelijke tekeningen achter. Toen de installatie in 2011 voor de tweede keer werd opgebouwd, zijn er wel aantekeningen gemaakt. Maar gedetailleerd zijn die niet, zegt Van Lieshout. "Het was echt zoeken welke planken bijvoorbeeld worden gebruikt, de afmetingen, hoe ze moeten worden geschaafd. Ik heb er twee tot drie maanden over gedaan om het hele ontwerp tot in detail op papier te zetten. Dat heb ik naar de studio van Eliasson in Berlijn gestuurd. Daar vonden ze het goed. Ga maar bouwen, zeiden ze."

Toen meteen naar de bouwmarkt om planken voor de vlonders te halen?

"Nee, dat is maatwerk en die afmetingnen hebben ze daar niet. Ze moeten ook op een bepaalde manier worden geschaafd. We hebben dat laten doen door een gespecialiseerde houthandel. In totaal gaat het om 800 vlonderdelen. Uiteindelijk bleken de planken perfect te passen, daar zat geen millimeter speling in."

En het water?

"Gewoon uit de kraan, in totaal 20.562 liter. De vorige keren werd het water elke week ververst, maar de techniek is nu een stuk verder. Ik heb veel contact gehad met spa's en sauna's over het op een biologische manier schoonhouden van het water, z0dat het niet gaat schuimen en stinken en er geen algen gaan groeien. Na afloop van de tentoonstelling gaat het water het riool in."

Onderdeel van de installatie is ook een spons. Gaat die na afloop wel het depot in?

"De spons bewaren we niet. De vorige keren is een natuurspons gebruikt, maar die ging kapot. We hebben nu een synthetisch exemplaar gekocht."

Wat gebeurt er met de vlonders?

"Die geven we weg aan scholen en andere instellingen, kunstenaars en decorbouwers. Die kunnen ze gratis afhalen. Het is vurenhout, dus niet echt duurzaam. Alleen de drie lampen bewaren we in het depot. En natuurlijk ook de gedetailleerde handleiding die we nu hebben gemaakt." Met deze gebruiksaanwijzing is het ook gemakkelijker om het werk uit te lenen aan andere musea. Directeur Sjarel Ex sluit niet uit dat de complete installatie nog eens op reis gaat, bijvoorbeeld naar musea in Azië. "In feite lenen we dan vrijwel ons hele museum uit." Maar dat past dan wel in één verhuiskist.

Notion motion t/m 18 sept. in Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam.

undefined

naar het tuincentrum

Als het Bonnefanten Museum in Maastricht het werk 'L'Entrée de l'exposition' van Marcel Broodthaers wil laten zien, rijdt een medewerker van het museum naar het tuincentrum. Daar koopt hij een aantal grote palmen. Deze planten maken deel uit van dit sleutelwerk in de collectie van het museum. Aangezien ze doodgaan in een donker depot, fungeert het tuincentrum dus min of meer als museumdepot voor dit werk. De palmen vallen de ene keer groter uit dan de andere. Maar dat doet geen afbreuk aan het kunstwerk, vinden ze in het museum. Want Broodthaers is een conceptuele kunstenaar, bij wie het idee ofwel het concept belangrijker is dan de uitvoering.

undefined

Pindakaas-stukadoors

Nog een voorbeeld van een werk dat je niet in het depot kunt bewaren, is de pindakaasvloer van Wim T. Schippers. Rode draad in zijn werk is dat in principe alles zinloos en onzinnig is, maar daarom 'nochtans wel de moeite waard'. Museum Boijmans Van Beuningen kocht het concept in 2010 aan voor 30.001 euro. Het jaar erop werden 75 emmers van tien kilo pindakaas uitgesmeerd over een oppervlakte van twaalf bij vier meter, twee centimeter dik. Dat klinkt simpel, maar het is vakwerk, zegt directeur Sjarel Ex, om een mooie gladde laag te maken. "We spreken niet voor niets over de pindakaas- stukadoors." Daar komt bij dat de vloer regelmatig bijgewerkt moet worden, omdat hij gaat krimpen.

Ook komt het voor dat een bezoeker in de pindakaas stapt. Na het opruimen van de vloer worden emmers met gebruikte pindakaas uitgedeeld aan lief- hebbers. De pindakaas die niet uitgesmeerd is, gaat naar de voedselbank en Pauluskerk in Rotterdam.

undefined

Olafur Eliasson

Natuurverschijnselen spelen een belangrijke rol in het werk van de Deens-IJslandse kunstenaar Olafur Eliasson (1967). Hij werd wereldwijd bekend met de grote gele 'zon' die in 2003 te zien was in Tate Modern in Londen. Later bouwde hij vier watervallen in de Hudson Rivier in New York. Ook liet hij enorme blokken poolijs uit Groenland naar Kopenhagen (2014) en Parijs (2015) transporteren om de aandacht te vestigen op de klimaatverandering. Zijn meest recente werk is een grote waterval in de tuinen van Versailles.

undefined