Kunst als therapie

Eén ding moet je Alain de Botton nageven: sinds hij de beroemde schilderijen van het Rijksmuseum heeft voorzien van nieuwe bordjes, gaat het in culturele kringen even níet meer over geld, maar over de prikkelende vraag waar kunst eigenlijk voor dient.

De Botton heeft daarop een verrassend antwoord. Kunst is therapie. Worstelt u bijvoorbeeld met een te druk, chaotisch leven, checkt u voortdurend uw Twitter-account? Kijkt u dan eens naar een schilderij van Pieter Saenredam: zijn lege kerkinterieurs zullen u goed doen. "Rust, concentratie en regelmaat zijn geen luxezaken", schrijft De Botton "(...) het zijn voorwaarden voor een weloverwogen, evenwichtig leven." Zo ontwaart de filosoof (die samenwerkt met de filosoof-kunsthistoricus John Armstrong) in elk doek wel een levensles. En hoewel hij zijn visie al eerder ontvouwde in het boek 'Kunst als therapie' (hier in december besproken door Julie Phillips), barst het debat over zijn kunstopvatting nu pas goed los. Morgen wordt er in het Rijksmuseum een collegedag aan gewijd, en daar zal naar verwachting heel wat kritiek te beluisteren zijn op zijn visie.

Vreemd is dat niet. Want ondanks De Bottons herderlijke missie om het grote publiek voor kunst te winnen, lijkt hij de voornaamste kwelling van museumbezoekers over het hoofd te zien: hun onmacht te begrijpen wat er zo vreselijk speciaal is aan 'Het melkmeisje' of 'De nachtwacht' en waarom je er zó lang voor in de rij moet staan. En het antwoord op die vraag ligt natuurlijk veel minder in de boodschap van Vermeer of Rembrandt dan in hun schilderkunstige kwaliteiten. De meester onderscheidt zich door zijn geniale compositie, gedurfde visie of swingende penseelvoering.

Frustrerend is dat antwoord wel. Want waarom Rembrandt een genie is, begrijp je vaak pas na jarenlang kunst bekeken en vergeleken te hebben. Bij iemand die voor het eerst in een museum rondloopt, lepel je zulke ervaring niet even naar binnen, zoals je de schoonheid van een wiskundige berekening ook niet even snel uitlegt aan iemand die nooit een som oplost.

Maar moeten we echt weten hóe knap kunst gemaakt is om ervan te genieten? Welnee. Een gevoelige ziel kan getroffen worden door een aria zonder iets te weten van de solist, of van diens fabelachtige zangtechniek. Die verklaren hooguit achteraf waarom de éne uitvoering wel ontroert en de ander niet.

Zo werkt het ook bij een schilderij als 'Het Joodse bruidje'. Dat dit een meesterwerk is, heeft alles te maken met Rembrandts even ruige als rake streek en zijn beheerste inzet van licht-donkercontrasten. Maar als je voor het schilderij staat, word je toch vooral geraakt door wat het doek uitdrukt: tedere liefde. Misschien besef je ter plekke te lijden aan de kwaal waar Rembrandt je volgens De Botton van af helpt: 'Ik neem mijn partner maar zelden in mijn armen.' Misschien krijg je als kijker andere associaties ('Wat een fijne kleur rood'), want de bordjes zijn niet meer dan suggesties, geen voorschriften. Maar waarom zou je eigenlijk niet uitleggen wat kunst teweeg kán brengen aan ontroering, verbazing, bevrijding?

Alain de Botton heeft gelijk: kunst maakt het beste in mensen wakker, maakt ons beter.

undefined