Kunnen we aardbevingen ooit voorspellen?

Stel je voor: een weervrouw in een tv-studio staat voor de kaart van Turkije en Syrië, en kondigt aan dat er over twee dagen een flinke aardbeving aankomt. Als we aardbevingen konden voorspellen zoals hoosbuien, hadden nu tienduizenden doden in Turkije en Syrië voorkomen kunnen worden. Waarom kan dat nog niet? En komt daar ooit verandering in?

“Onderzoek naar het voorspellen van aardbevingen was veertig, vijftig jaar geleden zeer populair”, zegt Marco Pilz, aardbevingsonderzoeker aan het GFZ-instituut in Potsdam. “Wetenschappers maakten voorspellingen vanuit statistieken over sterke en zwakke grondbeweging, of op basis van het gedrag van dieren.” Maar geen van die benaderingen bleek succesvol.

Na aardbevingen als die in Turkije en Syrië ziet Pilz mensen in de media vaak naar potentiële ‘voortekenen’ wijzen. Dat de aarde tevoren radon-gas uitstootte, dat dit een aankondiging zou zijn geweest. Of dat bepaalde kikkers of geiten zich vreemd gedroegen. “Van dat gas is bewezen dat er geen correlatie is, verhalen over dieren hoor je altijd achteraf, nooit tevoren.” Het is geen fijne boodschap, maar wel de waarheid: “Met de kennis van nu is het onmogelijk om aardbevingen te voorspellen.”

Hoe komt dat?

“Al enkele decennia meten we consistent trillingen op plekken waar aardplaten langs elkaar schuren. Dat zijn wereldwijd honderden of duizenden kleine aardbevinkjes per dag. Op basis daarvan maken we modellen van de aardplaten, en hoe ze tegen elkaar schuiven. Maar die modellen zijn simplificaties, omdat we alleen aan de oppervlakte meten, en geen opnameapparatuur in de diepe aarde hebben. Vergeleken met het weer hebben we simpelweg veel minder informatie over tektonische verschuivingen.

“In zekere zin kunnen we aardbevingen wel voorspellen, maar alleen voor de lange termijn. Van bepaalde gebieden kunnen we op basis van statistieken uit het verleden voorspellen dat er in de toekomst weer een aardbeving zal plaatsvinden. Maar of dat over een dag of over vijftig jaar is, weten we niet. We weten alleen dat er de komende honderd jaar iets gaat gebeuren.

“Over de frequentie weten we dat aardbevingen boven de acht op de schaal van Richter gemiddeld eens per jaar voorkomen, en tussen de zeven en acht zo’n vijftien keer per jaar. Meestal in onbewoonde gebieden.”

Waarom plaatsen we niet gewoon meetinstrumenten in de diepe aarde?

“Dat zou voor meer kennis zorgen, maar het kan eigenlijk niet. Je zou tientallen kilometers diep moeten gaan en dat is onmogelijk, alleen al vanwege de kosten. Het diepste meetinstrument ooit was tien kilometer diep, bij een wetenschappelijk project in de jaren tachtig. Extreem duur, en extreem heet. Geen enkele aardwetenschapper vestigt zijn hoop hierop.”

Wat kunnen we wel doen om schade in de toekomst te verkleinen?

“Het beste zijn ‘early warning’-systemen. Zeven of acht landen hebben die, zoals Japan, Zuid-Korea, en de VS. Zo’n systeem detecteert een aardbeving wanneer die plaatsvindt, en stuurt een alarm uit, enkele seconden of tienden van seconden voordat de verwoestende bevingsgolf een plek raakt.”

“Vooral in Mexico en Japan werkt dit goed, omdat de aardbevingen daar op zee plaatsvinden, en er dus relatief veel seconden zijn. TV-zenders stoppen dan en tonen een waarschuwing, mensen krijgen een bericht op hun telefoon. Genoeg tijd om onder een tafel te kruipen, want veel slachtoffers bij aardbevingen raken gewond door vallende objecten. In Japan krijgt de bevolking ook elk jaar een training: kruip onder tafels, en ren niet de straat op, want dat is het gevaarlijkste wat je kan doen – buiten valt van alles naar beneden.”

“In Turkije en Syrië zouden zulke systemen weinig verschil maken. De breuklijn en dichtbevolkte gebieden kruisen elkaar, waardoor je slechts tienden van seconden hebt na een alarm. Amper tijd om iets te doen en bovendien blijken daar veel gebouwen juist wel in te storten. De beste bescherming is het versterken van gebouwen, zoals in Japan gebeurt, waar strenge bouwnormen gelden.”

Zijn er hoopvolle technologische ontwikkelingen voor risicogebieden als Turkije en Syrië?

“Wat potentieel een gamechanger kan zijn, zijn onze smartphones. Elke smartphone beschikt over apparatuur die trillingen in de grond kan waarnemen. Met de data van miljoenen telefoons, heb je bij een ramp meteen een gedetailleerde kaart waarop precies te zien is waar de zwaarste trillingen zijn. Hulptroepen weten zo direct waar ze als eerste naartoe moeten.”

“Al die data zijn natuurlijk niet zomaar beschikbaar – die zijn van Android of Apple – maar hier liggen wel grote kansen. In de staten Californië, Washington en Oregon wordt dit al ingezet, via de MyShake-app. Die alarmeert mensen wanneer er een aardbeving is en verbindt metingen aan elkaar. Zo’n app kan levens redden, op de lange termijn potentieel ook in Turkije of Syrië.”

Denkt u dat we aardbevingen ooit kunnen gaan voorspellen?

“Op dit moment zijn er geen concrete signalen of technologieën die daarop wijzen. Tegelijkertijd is het moeilijk om in de toekomst te kijken; honderd jaar geleden had niemand onze wereld voorgesteld zoals ‘ie nu is. Met onze huidige technologie gaat het niet lukken, maar technologie verandert zo snel – neem bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie – dat ik het niet uitsluit.”

De menselijke druk op de planeet groeit, met steeds meer mensen en klimaatverandering. Vergroot dat de kans op aardbevingen?

“Wetenschappers zien geen correlatie tussen bevolkingsgroei, klimaatverandering, en aardbevingen. Wel zien we dat mensen van landelijke gebieden naar grote steden verhuizen, en die liggen vaker rond gevaarlijk gebieden – Istanbul, Tokio, San Francisco. In dat opzicht groeien de risico’s van aardbevingen wel. Als zulke snelgroeiende steden getroffen worden, vallen er steeds meer slachtoffers.”

Lees ook:

Inwoners rouwen om Antakya: ‘Nu er niks meer over is van de stad, voel ik me wees’

De eeuwenoude stad Antakya, voorheen Antiochië, is vrijwel volledig verwoest. Voor de inwoners gaat het niet alleen om het verlies van hun naasten, maar ook van hun cultuur en identiteit.

Geologen wisten dat de opgebouwde spanning in Turkije een keer vrij moest komen

Geologisch zit Turkije in de tang van Eurazië en de Arabische aardplaat. Een jarenlang opgebouwde spanning kwam maandag vrij.