Kruisen voor vluchtelingen op 4 mei: is dit de herdenkingsrel van dit jaar?
Met drieduizend witte papieren kruisen in het gras wordt op 4 mei op het Rembrandtplein in Amsterdam stilgestaan bij de vluchtelingen die het leven lieten onderweg naar Europa. Initiatiefnemer Rikko Voorberg wil Nederland daarmee dwingen tijdens de dodenherdenking ook stil te staan bij de slachtoffers "die wij, bedoeld of onbedoeld, zelf maken"
De drieduizend kruisen staan voor elke gebeurtenis waarbij migranten stierven tijdens een poging Europa te bereiken. De herdenking vindt plaats op dezelfde tijd als de Nationale Dodenherdenking, een paar honderd meter verderop op de Dam. Voorberg benadrukt dat het niet zijn bedoeling is de Nationale Dodenherdenking 'te kapen', "maar werkelijk herdenken van de gruwelijkheden toen moet effect hebben op ons handelen nu".
Daarmee begeeft Voorberg, een activistische dominee die vaker in de bres springt voor vluchtelingen, zich midden in het debat over wat er nu precies wel en niet herdacht moet worden tijdens Nationale Dodenherdenking.
(Lees hier een interview uit 2016 met Rikko Voorberg: 'Vloeken om de hoop niet op te geven')
Schrijver Robert Vuijsje keerde zich onlangs in een essay in Trouw tegen de neiging om op Dodenherdenking al het leed van de hele wereld te herdenken. "Dat er discussie zou bestaan over de betekenis van de herdenking op die dag: vijftien jaar geleden was het ondenkbaar. In 2017 is het vanzelfsprekend dat 4 mei wordt ontjoodst. Decennialang is dit een herdenking geweest met een duidelijke historische aanleiding en nu wordt het steeds een stukje breder getrokken: van oorlogen in het algemeen naar wat - al het onrecht uit de wereldgeschiedenis?"
Zestig jaar herrie
Maar dat de betekenis van 4 mei vijftien jaar geleden nog onomstreden was, dat zal journaliste en historica Maud van de Reijt niet beamen. Ze schreef in 2010 het boek 'Zestig jaar herrie om twee minuten stilte - hoe wij steeds meer doden gingen herdenken'.
In die tijd speelde onder andere de kwestie of Duitsers aanwezig mochten zijn bij de dodenherdenkingen. En in 2011 riep oud-PvdA kamerlid Mei Li Vos PVV'ers op om weg te blijven op 4 mei, omdat die de herdenking zouden kapen. Ze wilden immers de 'slachtoffers van het (nationaal)-socialisme herdenken'. Door 'nationaal' tussen haakjes te zetten, suggereerde de PVV dat de slachtoffers van Hitler eigenlijk slachtoffers waren van het socialisme, aldus Vos.
Elk jaar heeft zijn eigen herdenkingsrel, merkte Van de Reijt op in een opiniestuk in Trouw naar aanleiding van die kwestie: "De geschiedenis is op de Dodenherdenking wel vaker herschreven. Dit gebeurde onder andere in de jaren zeventig toen we op 4 mei ook de onderdrukte homoseksuelen als aparte slachtoffergroep gingen herdenken. Dit had meer te maken met homo-emancipatie in de jaren zeventig zelf dan met het oorlogsverleden."
In 2014 nam het Nationaal Comité 4 en 5 mei overigens ook stelling in deze discussie. Het zou niet slecht zijn als de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog weer meer centraal zouden komen te staan bij de herdenkingen, zo zei vice-voorzitter Jacques Wallage in een interview met Trouw.
Maar daarbij moet ook nadrukkelijk aandacht besteed worden aan de zwarte bladzijden van de oorlog, voegde hij daar aan toe. Niet tijdens de nationale herdenking zelf, wel in de rest van de programmering. "Er is geen land waar verhoudingsgewijs meer Joden zijn opgepakt dan in Nederland. Toen de terreur van de nazi's was verdwenen en de weinige Joodse Nederlanders uit de vernietigingskampen terugkwamen, werden zij met veel kilte ontvangen, waren hun huizen door anderen ingenomen en hun spullen gestolen. Die feiten mogen we niet vergeten."
