Kroeshaar, oorringen en volrode lippen verdwijnen
De richtlijnen van de Verenigde Naties voor een niet-discriminerende Zwarte Piet worden door scholen massaal overgenomen.
"Is dit wel de goede lippenstift voor Piet, of is die iets te rood?", vroeg de Sinterklaascommissie van de Almeerse basisschool De Architect zich af. In overleg met directeur Froukje Mulder wordt gekozen voor een wat lichtere tint. Mulder: "De commissie wil het feestelijk houden, maar de geluiden over Zwarte Piet ook echt serieus nemen."
Almere is - net als Groningen, Maastricht, Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Den Haag - een stad waar sinds dit jaar de richtlijnen van de Verenigde Naties gelden. De ene stad legt het dwingend op, de ander laat de scholen vrijer. Cijfers over het aantal basisscholen dat hun Sinterklaasviering dit jaar aanpast, zijn er niet.
"In de grote steden speelt het meer dan daarbuiten", zegt Mulder. Zelfs in het bijna 200.000 inwoners tellende Almere leeft het niet zo, ondanks dat er veel kinderen van Surinaamse of Antilliaanse ouders wonen. "Het is vooral omdat Zwarte Piet een maatschappelijke discussie is geworden, dat we daar als school gehoor aan geven."
Verenigde Naties
Dat een comité tegen rassendiscriminatie van de Verenigde Naties onderzoek in Nederland deed, heeft er zeker aan bijgedragen dat schoolbesturen en gemeenten nu richtlijnen durven op te stellen over de figuur van Zwarte Piet. Overal keert terug dat Piet ontdaan zou moeten worden van volrode lippen, een diepzwarte huidskleur, kroeshaar, oorringen en een 'dommige' houding'.
In Almere worden alleen eisen gesteld aan de oorringen, lippen en de onnozele houding. Mulder: "Onze Pieten blijven wel zwart". In Den Haag moeten alle vijf 'karakteristieken' van de traditionele Piet in drie jaar tijd worden verwijderd. "Geen probleem", vindt directeur Rubi Hendriks van de Annie M.G. Schmidtschool. "De oorringen hadden we al niet meer. We hadden al Pieten met lang of steil haar. We hebben nu ook witte Pieten met roetvegen. Misschien komt er dit jaar ook wel een Regenboogpiet. We laten de uitdossing aansluiten bij het Sinterklaasjournaal."
Weinig scholen lijken principiële bezwaren te hebben tegen aanpassing. "Als er ook maar één kind is dat zich door deze figuur gediscrimineerd voelt, moet het anders", hoor je bij veel bestuurders.
Oerbeeld
Binnen het vrijeschoolonderwijs wordt nog wel eens gezegd dat kinderen een 'oerbeeld' wordt afgenomen als Piet van uiterlijk verandert. Maar niet iedere vrije school denkt daar hetzelfde over. Directeur Ladja Jiran van de Tilburgse vrije school Tiliander besloot vorig jaar al Roetpieten te introduceren en in de les te benadrukken dat Piet vies is van het roet. "Bij ons is Sinterklaas vooral een feest dat verwijst naar Kerst, het feest van het licht."
Hoewel Zwarte Piet in de grote steden eerder een gedaanteverwisseling zal doormaken, zetten ook scholenkoepels in Zeeland en de Betuwe richtlijnen uit die aansluiten bij die van de VN. Veelal maken schoolbestuurders zich er niet zo druk om. In de kop van Noord-Holland wordt alles bij het oude gelaten.
"Onze stichting van 23 West-Friese scholen heeft geen beleidslijn, en ik verwacht ook niet dat die er komt", zegt directeur Frans van Doorn van Werenfridus basisschool in Wervershoof. "Ik ben 58, en heb al heel vaak Zwarte Piet gespeeld. Nooit ben ik als knecht benaderd. Ouders vragen mij: Piet, wat vindt je van zijn beugel? En dan geef ik daarop een antwoord dat een kind kan helpen: 'Piet had vroeger ook een beugel'. Piet is bij ons een pedagoog met een heel positieve invloed op de kinderen. Die traditie laten we in stand."
Hoe Zwarte Piet op de agenda kwam en wereldnieuws werd
Augustus 2008: Kunstenaars Annette Krauss uit Duitsland en Petra Bauer uit Zweden willen in het centrum van Eindhoven een protestmars tegen Zwarte Piet organiseren. Deze past in het kader van een tentoonstelling over nationalisme en identiteit in het Van Abbemuseum. De mars wordt uiteindelijk afgelast vanwege protesten en doodsbedreigingen die bij het museum binnenkomen.
November 2011: Kunstenaar Quinsy Gario wordt in Dordrecht gearresteerd als hij tijdens de intocht van Sinterklaas in een T-shirt met de tekst 'Zwarte Piet is racisme' loopt. Dit wordt wereldnieuws.
Januari 2013: De Verenigde Naties kondigen een onderzoek aan naar de racistische aspecten van Sinterklaas.
Oktober 2013: 21 mensen dienen een bezwaarschrift in tegen de intocht van Sinterklaas in Amsterdam omdat de figuur van Zwarte Piet hierin kwetsend zou zijn.
Oktober 2013: De Amsterdamse burgemeester Van der Laan vindt dat hij als bestuurder geen inhoudelijke beoordeling van de figuur Zwarte Piet kan maken: de intocht kan gewoon doorgaan. "Zwarte Piet moet natuurlijk blijven, maar we moeten ermee doorgaan om Piet steeds minder zwart en minder knecht te maken."
Oktober 2013: Reclamemakers plaatsen de 'Pietitie' op Facebook, een actie voor het behoud van Zwarte Piet. De pagina krijgt binnen een dag 2 miljoen 'likes'.
Juli 2014: Amsterdamse rechter vernietigt het besluit over de intocht. De gemeente had rekening moeten houden met de kwetsende kanten van Zwarte Piet. "Zwarte Piet is een zo omvangrijke stereotypering dat andere burgers daartegen beschermd moeten worden, op grond van het recht op een ongestoord privéleven."
November 2014: Scholen met traditionele Zwarte Pieten bieden leerlingen 'geen discriminatievrije onderwijsomgeving', stelt het College voor de Rechten van de Mens in een uitspraak over de Utrechtse Kohnstammschool. Er is sprake van 'een jaarlijks terugkerende negatieve stereotypering van mensen met een donkere huidskleur die van een zodanige zwaarte is dat gesproken kan worden van een fenomeen met discriminatoire aspecten.'
November 2014: Raad van State vernietigt het oordeel van de rechter. Van der Laan gaat alleen over de openbare orde en veiligheid, en hoeft de belangen van burgers die zich gekwetst zouden voelen niet in zijn besluit te betrekken.
November 2014: Het Sinterklaasjournaal past de Pieten aan. Behalve Zwarte Pieten, zijn er nu ook gekleurde Pieten. Tijdens de intocht in Gouda komen er ook Stroopwafelpieten en Kaaspieten voorbij.
Augustus 2015: De Verenigde Naties oordelen dat Zwarte Piet aangepast moet worden: stereotyperingen als oorringen, kroeshaar en dikke rode lippen moeten verdwijnen.
September/oktober 2015: In de grote steden wordt Zwarte Piet op basisscholen grotendeels aangepast. De stereotype kenmerken zullen de komende jaren verdwijnen, maken koepels van basisscholen bekend. Buiten de randstad worden deze aanpassingen niet aangekondigd.
