Krant moet geen rechter willen zijn

De gruwelijke moord op de zevenjarige Chanel Naomi Eleveld in Assen heeft niet alleen hevige verontwaardiging en machteloze woede opgeroepen, maar ook een aantal morele kwesties waarover de afgelopen dagen in de pers veel is gediscussieerd.

Bijvoorbeeld over het recht om zedendelinquenten te monitoren, maar ook over de wijze waarop de media berichten over de zaak, vooral over de verdachte en zijn praktijken. De Telegraaf had dinsdag op de voorpagina een verhaal onder de kop 'Dit is het monster van Assen'. Bij het stuk stond een recente foto van de verdachte. Op pagina drie kwamen zijn ex-vrouw en haar twee zoons aan het woord over heden en verleden van ,,zedenmisdadiger en moordenaar Jan S''. Zij deden uit de doeken hoe hun vader en ex-man zich al eerder schuldig had gemaakt aan een gewelddadige verkrachting en hoe zij hoopten dat hij nu nooit meer losgelaten zou worden.

Op woensdag volgde een achtergrondverhaal waarin uitvoerig de doopceel werd gelicht van ,,kindermoordenaar en zedenmisdadiger Jan S., beter bekend als het monster van Assen''. De krant meldde dat hij na de moord wekenlang met het openbaar vervoer kriskras door het land reisde.

Is hiermee een nieuwe trend gezet in de misdaadverslaggeving? Krijgt het beschermen van de privacy minder nadruk, zeker wanneer het gaat om zaken die in de samenleving veel beroering hebben teweeggebracht?

De journalistiek in ons land kent geen vaste en afdwingbare regels over hoe om te gaan met verdachten in rechtbankverslagen en misdaadberichtgeving. Wel is er een traditie van terughoudendheid en bescherming van de persoonlijke levenssfeer. In beginsel wordt de volledige naam van een verdachte niet genoemd omdat hij nog slechts verdachte is en dus officieel nog niet schuldig bevonden. De meeste media publiceren hoogstens initialen, leeftijd en woonplaats. Regionale kranten laten vaak ook de initialen weg, omdat daardoor iemand al makkelijk te identificeren is, vooral in kleinere gemeenschappen. Op een foto wordt een verdachte onherkenbaar gemaakt door middel van het bekende balkje.

Bij veroordeelden geldt dezelfde praktijk, zij het gebaseerd op een ander argument: een zo onbelemmerd mogelijke terugkeer in de samenleving na het uitzitten van de straf.

Deze lijn geldt in beginsel, dus behoudens bijzondere omstandigheden. Hier kan gedacht worden aan mensen die behoren tot de categorie publieke figuren, zeg maar de bekende Nederlanders. Wie als bekend figuur, regionaal of landelijk bekend politicus bijvoorbeeld, een delict pleegt dat met zijn functie samenhangt, wordt met naam en toenaam genoemd in de krant vanwege de voorbeeldfunctie die hij of zij heeft. Deze lijn wordt inmiddels al veel ruimer geïnterpreteerd; van een relatie tussen functie en delict hoeft geen sprake te zijn om toch voluit in de krant te komen.

Deze typisch Nederlandse terughoudendheid in het noemen van namen van verdachten in de pers wordt van tijd tot tijd bekritiseerd. Rechtszittingen zijn openbaar, heet het dan, dus waarom in de verslaggeving feiten achterhouden? Kranten onthouden zo de lezer bewust informatie, terwijl die lezer er juist belang bij kan hebben te weten om wie het gaat. Je zult maar in dezelfde buurt wonen! Bovendien worden in artikelen over opzienbarende zaken in het buitenland standaard wél namen genoemd. Denk bijvoorbeeld aan de affaire-Dutroux in Belgié in meer dan een opzicht vergelijkbaar met de affaire-Assen.

Vanuit de boven geformuleerde normen van fatsoenlijke journalistiek, door de Raad voor de Journalistiek bevestigd in een reeks van uitspraken in de loop van de jaren, kan allereerst geconcludeerd worden dat de berichtgeving in de Telegraaf hypocriet is. De verdachte wordt, zoals dat hoort wanneer je iemands identiteit wil beschermen, met initiaal aangeduid: Jan S. Vervolgens worden in het verhaal zelf zoveel identiteitsgevoelige details vermeld, dat alleen al daardoor de intentie om zijn identiteit te beschermen niet meer geloofwaardig is. Die geloofwaardigheid verdwijnt helemaal door het afdrukken op de voorpagina van een recente foto zonder balkje of welke andere bescherming dan ook. Op pagina drie staat dan een vier jaar oude foto van de verdachte met op zijn arm zijn pasgeboren zoontje.

Verder is de berichtgeving over de affaire-Assen in De Telegraaf meer gebaseerd op het gesundes Volksempfinden dan op wat met een beroep op het algemeen belang gerechtvaardigd kan worden. Aandacht besteden aan misdaad en aan wat misdaden in de samenleving teweegbrengen is zonder twijfel een taak van de krant, evenals het openbaren hoe onze rechtsstaat functioneert. Daarbij wordt op goede gronden de privacy van verdachten en veroordeelden zoveel mogelijk beschermd. Waarom zouden die gronden plotsklaps minder goed geworden zijn? Tijd voor een nieuwe trend lijkt het mij niet.

Toch is het niet denkbeeldig dat ook in dit opzicht de normen verschuiven. De Telegraaf plaatste eind april daags na de rellen in Rotterdam bij het kampioenschap van Feyenoord de foto's van vijf hooligans zonder balkjes op de voorpagina boven de kop 'Aanpakken die gasten'. Nu dus de foto van 'het monster van Assen'.

Kranten moeten berichten, niet berechten, luidt het oude adagium dat mijns inziens nog niets van zijn overtuigingskracht verloren heeft.