Kosten scholing hoog, rendement vaak laag

Van bemiddeling wordt de werkzoekende 'lui'. Hoogleraar beleidsevaluatie Bas van der Klaauw: "Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat werklozen vanaf het begin zelf actief bezig zijn met het zoeken naar werk. Iemand die niet solliciteert, zal ook geen werk vinden. Werklozen hebben zeker in het begin vaak zelf een erg goed idee waar voor hen geschikte vacatures te vinden zijn."

Initiatieven als banenbeurzen en speeddaten waar werkgevers en werkzoekenden met elkaar in contact worden gebracht, worden door onderzoekers bestempeld als weggegooid geld. Maar ook scholing geeft een zeer laag rendement, en de kosten zijn vaak hoog. De enige cursussen die iets toevoegen, zijn volgens de deskundigen kortdurende lessen zoals een sollicitatietraining of op de praktijk gerichte lessen zoals een heftruckdiploma.

In de scholingsfondsen zit nog heel veel geld, zo'n twee miljard euro. In het sociaal akkoord is afgesproken dit budget eens op te maken, en dan met name om mensen om te scholen van de ene baan naar de andere. Zodat bijvoorbeeld een ontslagen bouwvakker kan worden omgeschoold tot metaalwerker waar een tekort aan is. Vooralsnog gebeurt dit nauwelijks.

Sancties
Loonkostensubsidies kunnen effectief zijn als ze goed worden ingezet. Maar dan moeten de regels niet continu worden aangepast want daardoor weet bijna niemand meer waar hij recht op heeft, waardoor het effect weer uitblijft. Zie de subsidies voor oudere werknemers waarvan bijna de helft van de werkgevers niet afweet.

Ook werkhervattingbonussen waren om deze reden in het verleden weinig effectief. De regels veranderden te vaak en soms zelfs met terugwerkende kracht. Werklozen die zonder de prikkel van de bonus werk gevonden hadden, ontvingen met terugwerkende kracht toch nog zo'n bonus. Zulk beleid heeft geen stimulerende werking.

Eigenlijk hebben alleen sancties effect, blijkt uit meerdere onderzoeken. "Negatieve prikkels hebben een groter effect op werkhervatting dan positieve prikkels, doordat werklozen over het algemeen een vrij korte planningshorizon hebben. Sancties reduceren de uitkering onmiddellijk, terwijl bonussen een belofte zijn voor in de toekomst", legt hoogleraar Van der Klaauw uit.

Het opleggen van sancties door het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) en gemeenten komt niet veel voor, constateert de Inspectie SZW. "De gemeenten geven aan dat zij door middel van coachen en stimuleren de klanten kunnen motiveren en daarmee meer bereiken dan door het opleggen van een sanctie", schrijft de Inspectie SZW in haar rapport.

'Recessie bemoeilijkt de situatie'
Staatssecretaris Klijnsma (sociale zaken) schrijft in een reactie op het rapport van haar eigen inspectiedienst dat ze naast de 'verbeterpunten' veel vertrouwen heeft in de 35 nieuw opgerichte werkgeversservicepunten (WSP'en) waar werkgevers terecht kunnen voor informatie, advies en expertise. Maar ook daarover is de Inspectie SZW kritisch: "De professionals van het UWV zien nog weinig opbrengsten van WSP'en. Volgens hen zouden de WSP'en de werkgevers veel actiever moeten benaderen."

Divosa, de vereniging van managers van sociale diensten, en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) menen dat in de conclusies van de Inspectie SZW onvoldoende rekening wordt gehouden met de huidige economische crisis. Zij merken op dat de recessie - 'momenteel de derde op rij' - per definitie betekent dat het moeilijk is om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt naar werk te begeleiden.

VNG en Divosa zien wel in dat er ruimte is voor verbetering, maar eerst zijn arbeidsplaatsen en dus economisch herstel nodig. Het UWV benadrukt in haar reactie dat zij nou eenmaal vanwege de beperkte middelen keuzes moet maken, en de prioriteit valt dan op de klanten die een relatief grote kans op werkhervatting hebben.