Kopiëren / Die kloon, die komt er

In 1994 deed de Italiaanse arts dr. Severino Antinori stof opwaaien toen hij een 62-jarige vrouw via een kunstmatige bevruchting aan een kind hielp. Vier jaar later stelde de ivf-expert uit Rome zichzelf voor een nog spectaculairdere opgave: hij zou als eerste een mens klonen, ondanks de afschrikwekkende wetenschappelijke risico's en de ethische bezwaren.

Tot op heden heeft Antinori zijn belofte niet waargemaakt. Wel laat hij zijn vakbroeders geregeld weten dat hij nog altijd vastbesloten is. Dinsdag oreerde hij nog over zijn kloonplannen op een congres van de Amerikaanse Academie van Wetenschappen in Washington. Hij kondigde aan dat hij dit najaar daadwerkelijk met zijn proeven begint. Deelnemers te over. In de VS en Italië zouden zich respectievelijk 1300 en 200 paren hebben aangemeld.

Antinori doet het voorkomen alsof hij elk moment een menselijke kopie uit de hoge hoed kan toveren. Maar dat is bluf. De Italiaan zal eerst een paar aanzienlijke problemen moeten overwinnen.

Zo heeft hij geen geschikte locatie voor zijn experimenten; Amerika en Italië liggen dwars. Het Huis van Afgevaardigden heeft deze maand een wet aangenomen die het klonen van menselijke embryo's verbiedt. De Senaat neemt die wet waarschijnlijk over. En in zijn thuisland wordt Antinori uit de medische stand gezet als hij zijn omstreden plannen uitvoert, omdat hij daarmee het Europese verbod op het klonen van mensen zou overtreden. De arts zoekt nu een 'geheime locatie', desnoods op een schip in internationale wateren. Maar dáár zullen de Verenigde Naties zijn plannen weer dwarsbomen, als zij op verzoek van Duitsland en Frankrijk het klonen van mensen inderdaad wereldwijd gaan verbieden.

Stel echter dat Antinori al deze praktische hindernissen omzeilt en een geheim lab gebruiksklaar weet te maken. Dan loopt hij vervolgens tegen het tweede probleem aan: de technische hordes. Die zijn hoog en talrijk, waarschuwen deskundigen. Voor een deel was dat in 1996 al duidelijk bij de geboorte van het eerste gekloonde zoogdier, schaap Dolly. De onderzoekers moesten 277 cellen uit de uier van een ooi prepareren; 249 daarvan werden bij draagmoeders geïmplanteerd, wat resulteerde in welgeteld één kloon. De rest van de probeersels sneuvelde ver of kort voor de geboorte.

Aanvankelijk werd bovendien getwijfeld aan Dolly's gezondheid. Haar DNA is afkomstig van een zes jaar oude ooi, dus wellicht zou Dolly snel verouderen. Of ze zou kanker krijgen, als gevolg van foutjes die zich tijdens het eerdere leven in het erfelijk materiaal hadden opgestapeld. Van deze vrees zijn onderzoekers teruggekomen. Dolly mag dan oud DNA hebben, dat resulteert niet in ernstige fysieke afwijkingen.

Maar dat betekent niet dat de gezondheid van elke kloon gegarandeerd is. Integendeel. Geiten, varkens, muizen en koeien die na Dolly zijn gekloond, blijken gebukt te gaan onder talloze onbegrepen lichamelijke afwijkingen. De bron daarvan ligt in het genetische materiaal, dat tijdens het kloonproces 'gereprogrammeerd' wordt. De instellingen in het DNA van de volwassen, gespecialiseerde lichaamscel moeten worden gewist, zodat het erfelijk materiaal kan terugkeren in de maagdelijke staat die bij het vroege embryo hoort. Helaas gaat die ongebruikelijke overgang vaak mis. De kloon krijgt dan onvoorspelbare storingen in zijn DNA, soms met dramatische gevolgen. Ernstig overgewicht, bloedafwijkingen en orgaanstoornissen blijken meer regel dan uitzondering.

De efficiëntie van de techniek is sinds Dolly nauwelijks verbeterd. De Schotse bioloog dr. Ian Wilmut, 'vader' van het spraakmakende schaap, liet in Washington nog eens weten hoe slecht wetenschappers de kunst van het klonen beheersen: slechts één tot drie procent van alle pogingen slaagt. Onder de miskleunen bevinden zich vooral embryo's die al in een vroeg stadium zijn 'afgevloeid'. Maar er zitten ook schrikbarend veel doodgeboren dieren tussen: 18 procent bij muizen en 38 procent bij geiten. De mens zou het er waarschijnlijk niet beter van afbrengen. Maar Antinori zit daar kennelijk niet mee, concludeert Wilmut verwijtend.

Gevestigde wetenschappers hebben geen goed woord over voor Antinori's plannen. Ze vinden het volstrekt onverantwoord om een techniek die nog zo jong en problematisch is, op argeloze mensen uit te proberen. In Washington kreeg de Italiaan dan ook de wind van voren. Leden van de anders zo bedaarde Amerikaanse Academie van Wetenschappen toonden zich uiterst rumoerig. Het leek net een circus, meldde de Washington Post. De media deelden in de opwinding. Antinori zou een horde tv-camera's achter zich aan hebben gekregen toen hij even naar de wc ging.

De woede van de wetenschappers richt zich niet alleen op de als 'ijdeltuit' omschreven Italiaan, maar ook op twee andere kandidaten die een kloonpoging willen ondernemen: de ivf-deskundige dr. Panayiotis Zavos uit Kentucky en dr. Brigitte Boisselier, chemicus en directeur van het bedrijf Clonaid waarin beiden zich hebben verenigd. Het bedrijf is opgericht door de religieuze Raëliaanse sekte, die ervan uitgaat dat mensen als klonen van buitenaardse wezens zijn ontstaan. Clonaid werd tot voor kort gefinancierd door een rijke advocaat. Die wil zijn zoontje, dat vlak na de geboorte tijdens een kleine operatieve ingreep om het leven kwam, dolgraag laten klonen.

Ondanks zijn absurde achtergrond zou het bedrijf best eens als eerste een kloon kunnen voortbrengen, denken deskundigen. Het heeft namelijk een antwoord op een van de belangrijkste praktische moeilijkheden van het klonen: een groot aantal vrouwen moet bereid zijn om eicellen af te staan en om als draagmoeder een miskraam te krijgen. Tweehonderd vrouwen zullen 'iets tussen baby en embryo in' baren, de 201ste wordt misschien de gelukkige moeder van de eerste menselijke kloon.

De religieuze sekte zegt inmiddels vijftig vrouwelijke leden bereid te hebben gevonden om de gok te wagen. Dankzij de macht van het getal zou de groepering een heel eind kunnen komen. ,,Ze hebben voldoende in huis voor een gedegen poging'', meent Gregory Stock, geneeskundig directeur aan de Universiteit van Californië in Los Angeles. ,,Hun poging is bovendien van symbolische betekenis. Als zíj niet slagen, dient zich binnen vijf jaar heus een ander aan die het klaarspeelt.'' Om hun onderneming minder riskant te laten lijken, zeggen de onderzoekers dat ze een methode hebben ontwikkeld waarmee ze embryo's vóór de implantatie in de baarmoeder kunnen controleren op genetische afwijkingen die tijdens het klonen zijn ontstaan. Maar dat is onmogelijk -deskundigen kennen die afwijkingen nog niet eens.

Wie desondanks interesse heeft, kan alvast intekenen op de website van Clonaid. Voor de som van 200000 dollar helpt het bedrijf gegadigden graag aan een kloon. Het gaat overigens om een 'richtbedrag'. Het spreekt vanzelf, zo meldt de site, dat de hoogste bieder straks ook als eerste wordt geholpen.

De drie verguisde waaghalzen rechtvaardigen hun streven door erop te wijzen dat ze hulp willen bieden aan onvruchtbare paren die op geen enkele andere manier een kind kunnen krijgen. Boisselier gaat nog een stap verder. Zij zegt het klonen te beschouwen als een universeel grondrecht. ,,De technologie maakt het mogelijk, de ouders willen het, en ik zie geen enkel ethisch probleem.''

Universitaire wetenschappers halen het niet in hun hoofd om een mens te klonen. Binnen de academische wereld zouden ze zich volstrekt onmogelijk maken. Maar Antinori, Zavos en Boisselier wagen de gok, ook al zullen hun pogingen keer op keer mislukken. Dr. Alan Colman, directeur van het bedrijf PPL Therapeutics dat hielp bij het klonen van Dolly, vreest het ergste. ,,Volgens mij zullen ze falen. En omdat ze in het geheim werken, denk ik dat we van al hun mislukkingen niets te horen krijgen.''