'Kopenhagen' wordt cruciaal

Trouw presenteerde eerder dit jaar een ranglijst van de invloedrijkste Nederlanders op het gebied van duurzaamheid. Een top 100 van daadkrachtige en charismatische politici, ondernemers, adviseurs, journalisten, wetenschappers en bouwers. Met het oog op de VN-klimaattop in Kopenhagen vroegen we ze naar hun verwachtingen. Is het terecht dat er zoveel aan een vergadering van de verenigde Naties wordt opgehangen. Wat als er de komende twee weken geen stevig akkoord uitkomt?

Vraag honderd duurzame denkers naar hun mening en je kunt verwachten dat ze het belang van een klimaattop hoog inschatten. Er zit niemand bij – van de zestig mensen die reageerden – die ontkent dat de aarde opwarmt . „Laten we er geen doekjes om winden”, zegt adviseur Marcel Schuttelaar. „Het gaat om het voorkomen van een grondige destabilisering van het ecosysteem van planeet aarde. Overstroming van dichtbevolkte delta’s, grote temperatuurveranderingen met alle risico’s voor voedselproductie. We moeten omschakelen naar andere vormen van energie- en voedselvoorziening. Het begin daarin is nog nauwelijks gemaakt.”

Kopenhagen is cruciaal, omdat een wereldprobleem als klimaatverandering alleen met mondiaal beleid kan worden tegengegaan, vindt het gros van de ondervraagden. Politieke wil, ambitie, lef en durf, zijn woorden die regelmatig vallen in de antwoorden. „Kopenhagen moet een signaal afgegeven dat er voldoende leiderschap is om de jarenlange impasse te doorbreken”, reageert Ser-voorzitter Alexander Rinnooy Kan. „Alleen dan krijg je de massa in beweging”, denkt Anke van Hal, hoogleraar duurzaam bouwen.

192 landen moeten het de komende twee weken eens zien te worden over het terugbrengen van broeikasgasemissies. Uiteindelijk doel is een nieuw en bindend klimaatverdrag, als opvolger van het Kyoto-protocol. De afgelopen weken, zo niet maanden is er al volop gespeculeerd over de uitkomsten van Kopenhagen. Zodra wereldleiders, met name uit de Verenigde Staten of China, hun mening geven, of concrete doelen presenteren, verandert de stemming. De laatste berichten zijn dat een juridisch bindend klimaatverdrag nog niet haalbaar is, hooguit komt er een politiek akkoord.

Wil Kopenhagen slagen, dan zijn harde toezeggingen noodzakelijk, zegt 28 procent van de ondervraagden. Los je het nu niet op, dan zullen de gevolgen alleen maar ernstiger zijn. De superlatieven zijn niet van de lucht. Als er de komende twee weken geen aansprekende politieke afspraken gemaakt worden, is dat een afgang voor de westerse wereld”, meent bierbrouwer John Halmans. „Een schande voor alle aanwezige regeringsleiders”, zegt oud-Triodos en Rabo-topman Bart Jan Krouwel. Ook minister Bert Koenders zou het een blunder van de eerste orde vinden. „We lopen het levensgevaarlijke risico dat uitstel tot afstel leidt.” Onderzoeker en hoogleraar milieukunde Klaas van Egmond voorziet bij een mislukt Kopenhagen allerlei rondes ’die zich jarenlang gaan voortslepen, zonder wezenlijk resultaat’.

Grote woorden, maar volgens veel duurzame toppers gaat het in Kopenhage om veel meer dan alleen de uitstoot van broeikasgassen. Het gaat ook over de kwaliteit van leven en een rechtvaardige, ecologisch duurzame wereldorde. „Een eerlijk, ambitieus en wettelijk bindend klimaatakkoord is een investering in de toekomst van de aarde, die ten goede komt aan mensen in ontwikkelde en minder ontwikkelde landen, vindt Jack van Ham, directeur Icco. Natuurbeschermer Jaap Dirkmaat: „Een CO2-reductie van 80 procent door de rijke landen lijkt nodig. Kiezen we voor geringere doelen, dan hebben we gefaald en zullen onze kinderen onder ogen moeten zien dat oorlogen om schaarste verhevigen.”

Het gros van de duurzame 100 kijkt naar de grote lijnen, en die wijzen op meer aandacht voor duurzaamheid. Steeds meer regeringen zijn zich ervan bewust dat er verantwoordelijk gehandeld moet worden met concrete afspraken. Antropologe en voormalig topambtenaar Teresa Fogelberg: „De sfeer is nu zo totaal anders dan in 2000 in Johannesburg, toen Bush net werd verkozen en ik namens Nederland met Jan Pronk probeerde de partijen tot elkaar te brengen.”

Obama maakte onlangs bekend dat de Verenigde Staten de uitstoot van broeikasgassen tot 2020 willen verminderen met 17 procent ten opzichte van 2005. Dat is een heel andere insteek dan zijn voorganger. Fogelberg herinnert aan de historische uitspraak van Bush na zijn verkiezing: ’Kyoto is as dead as a doornail.’ Nu Obama persoonlijk naar Kopenhagen komt, zet hij zijn prestige op het spel, meent communicatieadviseur Maurits Groen: „Dat betekent waarschijnlijk een stevige intentieverklaring met een vertrouwenwekkend maatregelenpakket.”

Ook India is constructiever en China zelfs ambitieus, met zijn plannen voor een energiezuinige samenleving. Die erkenning van grote spelers is de grote winst van het laatste jaar, vindt Hans van der Vlist, directeur-generaal bij Vrom. „Wereldwijd zie je dat een langzame groene revolutie plaatsvindt. Kopenhagen zal niet kunnen mislukken.”

Niet alles hoeft over twee weken geregeld te zijn. Als de afspraken maar de weg bereiden naar een ambitieus nieuw verdrag in de loop van 2010, weet Bert Metz, oud-voorzitter van het VN-klimaatpanel en destijds onderhandelaar in Kyoto. Teresa Fogelberg. „Het is niet erg als er niet meteen een juridische tekst ligt. Dat gebeurt dan waarschijnlijk op de volgende VN-top in juli in Bonn.”

Kopenhagen heeft vooral symbolische waarde, zegt hoogleraar duurzaamheid Jan Rotmans. „Het blijft een ritueel. Echt radicale veranderingen komen nooit uit dit soort intergouvernementele processen voort. Van alle landen die het Kyotoverdrag ratificeerden, hebben er maar drie de doelen gehaald.”

Wat dat betreft wijst landbouwkundige en hoogleraar duurzame ontwikkeling Rudy Rabbinge op de Millenniumdoelen uit 2000. „Het is belangrijker dat die worden nagekomen, dan dat er nieuwe afspraken worden gemaakt die nog minder ambitieus zijn. Voor duurzame ontwikkeling acht ik de strijd tegen honger en armoede veel belangrijker dan de rituele dansen die in Kopenhagen weer zullen worden opgevoerd.”

Ook Bob Crébas is stellig. „Klimaat staat wereldwijd op de agenda en daardoor is de top een succes, maar de wereld verandert niet door een vergadering. Harde afspraken over CO2-reductie volstaan niet, ze zijn een bureaucratisch monster en zullen mensen in slaap sussen”, vindt de man die ooit Marktplaats bedacht en nu duurzame kleding van brandnetels maakt en verkoopt. Econoom en natuurbeschermer Tom Bade begint langzamerhand moeite te krijgen met wat hij noemt de monothematische benadering. „Alsof problemen op het gebied van natuur en milieu, armoede en voedsel alleen maar te herleiden zijn tot het probleem van CO2 en de klimaatverandering. Vermindering van emissies leidt echt niet tot een betere bescherming van de natuur en van het landschap en daarmee het behoud van de biodiversiteit.”

Louise Fresco noemt het een inschattingsfout om alles aan dit ene moment op te hangen. „Klimaatonderhandelingen zijn een doorlopend proces, veel van wat gaande is gaat sowieso door.” Topman Hans Wijers van Akzo Nobel: „Beter goede, duidelijke en wereldwijde afspraken over een jaar, dan vage ambities voor een klein deel van de wereld nu. De potentiële gevolgen van klimaatverandering zijn ernstig, maar het goede nieuws is dat we de technologische kennis hebben om die beperkt te houden.”

Wat dat betreft klinkt er veel optimisme over een duurzame samenleving. Zelfs bij ondernemers als Ad van Wijk en Gosse Boxhoorn, wier eigen bedrijven inmiddels niet meer bestaan (Econcern) of zijn overgenomen en kampen met ontslagen (Solland Solar). Van Wijk: „Ik vind het bemoedigend dat zo velen nu concrete dingen doen. Er is een onmiskenbare trend dat we dit gewoon willen en dus gaan doen. Dat is uiteindelijk belangrijker dan een akkoord.”

„De paardentram is niet vervangen door een gebrek aan paarden”, zegt Boxhoorn. De industrie had iets beters bedacht, een product met meer mogelijkheden, gemakkelijker te bedienen, maatschappelijk aanvaardbaar en betaalbaar. Het bedrijfsleven komt met oplossingen, de politiek moet zorgen voor de wettelijke kaders en gelijke speelvelden.”

Alexander Rinnooy Kan: „De technische mogelijkheden zijn nu al onnoemelijk groot: energieneutrale woningen en kantoren, energieproducerende kassen. Als de vier sectoren waar Nederland sterk in is, de agro-industrie, de chemie, de energiesector en de logistieke sector meer samenwerken kan Nederland uitgroeien tot een leidende wereldspeler. Hoe zuur ook, oplopende olieprijzen zullen enorm helpen om de prijzen van fossiel en hernieuwbaar dichter naar elkaar te brengen.”

Technologie moet je uitlokken. De belangrijkste maatregel is het beprijzen van CO2-emissies en het vergroenen van de belastingen Een derde van de respondenten is het daarover eens. Als de doelen scherp en duidelijk zijn, wil de industrie wel investeren in kennisontwikkeling. De duurzame toppers deinzen daarbij niet terug voor ingrijpende overheidsmaatregelen. Hanteer belasting als spijkerhard sturend instrument, is het devies. De vervuiler betaalt en schonere producten hebben financieel voordeel. Dan worden consumenten en bedrijven vanzelf gedwongen om hun gedrag te veranderen.

„Wat je onttrekt aan de wereld, daarover moet je belasting betalen om de milieuschade te herstellen, zo simpel is het, zo simpel blijft het”, vindt projectontwikkelaar Coen van Oostrom. „Als wij duurzame soja willen, moeten we de producenten compenseren voor het niet kappen van tropisch bos, zegt Nico Roozen. „Het toekennen van natuurwaarden als schoon water, schone lucht en biodiversiteit is de voorwaarde voor behoud ervan.”

De vervuiler krijgt dan de rekening gepresenteerd, hoopt Greenpeace-voorvrouw Liesbeth van Tongeren. „Nu is het andersom: E.On bouwt een kolencentrale en krijgt subsidie om de uitlaatgassen onder de grond te stoppen. Dat is de wereld op zijn kop.”

Sowieso geloven opvallend veel duurzamen in de maakbare samenleving. Volgens Henk de Bruin van Philips kunnen technische innovatie en energiezuinige oplossingen mensen motiveren hun gedrag te veranderen. „Maar educatie is net zo belangrijk.” „Duurzame ontwikkeling is anders denken en doen”, zegt bankier Bart Jan Krouwel. Paul Hamm, investeerder in biobrandstoffen, vindt zelfs dat de burger zich moet gaan schamen voor energieverkwistend gedrag. „Het hele jaar staat een transformator aan om vier keer per jaar een deurbel te laten rinkelen!”

Vooral overheden hebben de macht om zaken in beweging te brengen, meent het gros. Oud-politicus Jan Terlouw: „Het helpt een heel klein beetje als mensen spaarlampen indraaien en meer fietsen, dus doen! Maar het probleem wordt er niet mee opgelost zo lang meer dan 75 procent van de in aanbouw zijnde centrales gebaseerd zijn op fossiele brandstoffen.” Van Egmond wijst erop dat het sociale dilemma: ’Ik doe het alleen als jij het ook doet', moet worden overwonnen. Aleen overheden kunnen dat realiseren. Jaap Dirkmaat: „Overheden moeten regeren, bedrijfsleven en burgers zijn dan te beschouwen als wagonnetjes achter de locomotief.”

Hoogleraar milieubeleid Gert Spaargaren waarschuwt voor moralisme. Hij ziet heil in een minister van consumptie. „Primaire taak: laten zien wat klimaatdoelstellingen concreet betekenen en hoe ze met technologische en gedragsinnovaties te realiseren zijn.” Druk op de ketel zonder te moraliseren kan volgens hem door iedereen een persoonlijk klimaatbudget te geven, met verhandelbare emissierechten.

Wie precies voorop moet lopen, daarover wordt verschillend gedacht. Veel ondernemers zetten in op techniek en innovatie een enkeling gelooft in de kracht van de burgers: gaan die zelf aan de slag, dan volgen bedrijfsleven en politiek vanzelf. Maar uiteindelijk moet iedereen meedoen, op alle fronten. Alles moet uit de kast. Internationale afspraken, een inspirerend nationaal overheidsbeleid, ondernemers die zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheid en burgers die kiezen voor duurzamer gedrag. „Het moet een grote beweging worden, een totale bewustwording”, zegt sociaal ondernemer Nicolette Mak.

In die zin zijn de ’Duurzame 60’ ook idealistisch. Ze streven naar een betere, rechtvaardiger samenleving, waarin niet materialisme centraal staat, maar kwaliteit van leven, recht op natuur en geestelijk welzijn. Econoom Arnold Heertje pleit voor een complete herschikking: „Van kwantiteit naar kwaliteit, van grootschaligheid naar kleinschaligheid, van dehumanisering naar humanisering en van fragmentatie naar integraliteit.”

Die betere samenleving laat nog wel even op zich wachten. Natuurbeschermer Thomas van Slobbe ziet nog veel beren op de weg. De mensheid is ernstig verdeeld, de waan van de dag viert hoogtij en we hebben als samenleving geen goed antwoord op de hebzuchtige, doelbewust destructieve invloed van oliemaatschappijen, somt hij op.

Maar misschien biedt de klimaattop in Kopenhagen dan toch perspectief. Want, erkent Van Slobbe ook: „Als de wereldgemeenschap voldoende collectieve wilskracht kan opbrengen om het klimaatprobleem echt aan te pakken, dan kunnen zowel gedragsverandering, als innovatieve, technische en energiezuinige oplossingen razendsnel tot verbluffende resultaten leiden.”

„Zoals we ook echt een wet nodig hadden om de kinderarbeid af te schaffen, zo is een akkoord essentieel om de klimaatcrisis te bezweren. Voor het maken van dit soort afspraken is de politiek uitgevonden.”

„Ook al mislukt de top, ik ga absoluut door waarmee ik bezig ben. Mijn bedrijf Econcern is door de kredietcrisis, het inzakken van de olieprijs en het inzakken van de prijs van carboncredits failliet gegaan. Toch zal de rentabiliteit van duurzame energieprojecten de komende jaren alleen maar beter worden.”

„We zijn het toekomstige generaties verplicht om niet blijven hangen in halfslachtige compromissen.”

„Zeker in een land dat ontstaan is tijdens een 80-jarige oorlog, is een eventuele tegenvaller van Kopenhagen geen reden om op te geven.”

„Natuurlijk is het een gemiste kans als Kopenhagen niet tot bindende afspraken leidt, maar we doen onszelf te kort als we op de politiek gaan zitten wachten.”

„Het zijn de groene koplopers in het bedrijfsleven, die de rol van aanjager kunnen vervullen.”

„Er moet echt leiderschap komen van bovenaf. Wat moeten we met een premier die vooral warmloopt voor raceautootjes? En met een milieuminister, die ondanks haar deskundigheid als eerste daad twee kolencentrales aankondigde?”

„Mislukt Kopenhagen, dan rest ons slechts rampenbestrijding.”

„Ieder doet zijn best een redelijk mens te zijn, als mensheid falen we. Voor een ras-optimist is het niet makkelijk dit soort uitspraken te doen.”

„Onze wereld is een mooie plek om te leven. Een mislukt klimaatbeleid is slecht voor het leven op deze planeet en bevordert de armoede op de wereld. Daarom moet Kopenhagen een succes worden.”

„Er is onvoldoende besef dat fossiele brandstoffen op afzienbare termijn niet meer beschikbaar zijn, en dat er duurzame oplossingen moeten komen.”

„Ik verwacht meer van boerenverstand en technologieën dan van een internationaal akkoord in Kopenhagen.”

„Zelf ga ik door met mijn sobere levensstijl, die me ook nog veel genoegen verschaft. Misschien doet goed voorbeeld wel goed volgen.”

„Laat de jeugd in opstand komen, zij zijn het die voor de kosten opdraaien.”

„In Gulpen stellen we vast dat de kracht van de lokale economie bij een steeds grotere groep mensen voor waardering zorgt.”

„De kunst is de situatie onder ogen zien en het smalle pad bewandelen tussen ongefundeerd optimisme enerzijds en ontkenning en cynisme anderzijds.”

„Ook in de media wordt vaak een alles-of-nietsbeeld neergezet: de fietsende vegetariërs tegenover de MacDrivende Hummers. Dat is zo’n simplistische en foute framing van wat er moet gebeuren, dat ik er als gedragswetenschapper en betrokken burger soms moedeloos van word.”

„De komende jaren dreigt polarisatie en verharding van standpunten. Er is een groeiende groep van mensen die echt wil verduurzamen en er is een groeiend verzet vanuit de macht. Dat gaat zich vroeg of laat wreken.”

„De mensheid staat voor het eerst in de geschiedenis voor de uitdaging over haar eigen schaduw heen te springen. Dat is nooit eerder gebeurd, maar een noodzakelijkheid.”