Klaas Dijkhoff: 'Wir schaffen das? Nee. Het kan kunnen'

Was Klaas Dijkhoff staatssecretaris van asielzaken in Zweden geweest, dan zou hij het beddentekort voor asielzoekers heel anders kunnen oplossen. "Ik begrijp dat mijn Zweedse collega soms asielzoekerscentra laat bouwen, maar niet bekendmaakt waar precies. Daar zijn nog gebieden zonder lokaal gezag. Hij kapt op een afgelegen plek wat bomen en zet er gebouwtjes neer. Hij wil niet dat het al tijdens de opbouw in de fik vliegt, vandaar."

Maar ja, Dijkhoff is staatssecretaris in een ander land en weet: "Zo werkt Nederland niet. Elke vierkante kilometer is ingedeeld en bestemd. Hier hebben we elkaar heel hard nodig. Ons land hangt van wederzijdse afhankelijkheid aan elkaar."

Klaas Dijkhoff (34) is het jongste lid van het tweede kabinet-Rutte met een bovengemiddeld zware portefeuille. De VVD'er is onder andere verantwoordelijk voor de opvang van de asielzoekers die dit jaar met tienduizenden meer dan in voorgaande jaren naar Nederland komen. Sinds Dijkhoff in maart dit jaar zijn partijgenoot Fred Teeven is opgevolgd, kent hij geen rust meer. Eerst de bed-bad-broodkwestie, vervolgens de Europese vluchtelingencrisis.

Het kabinet rekent voor 2015 op een asielinstroom van 58.000 mensen. Zoveel aanvragen kreeg Nederland de drie jaar ervoor bij elkaar opgeteld binnen. Al maandenlang is Dijkhoff dagelijks in gesprek met burgemeesters over het bieden van slaapplekken, desnoods in grote tenten en desnoods voor enkele nachten. Het is een zoektocht onder grote tijdsdruk.

Is er een moment geweest dat u dacht: we gaan het niet redden?
"Ja", vertelt Dijkhoff op zijn werkkamer, enkele dagen voor de rellen in Geldermalsen, "dat heb ik meerdere keren meegemaakt."

Ligt u daar wakker van?
"Nou, dat helpt niet echt, hè. Tot nu toe is het uiteindelijk elke dag gelukt. Maar je maakt je soms natuurlijk wel zorgen. Dat het buiten donker wordt en je weet: we zijn er nog niet."

Een keerpunt in de discussie over de opvang van asielzoekers was de avond van 6 oktober in Oranje. Dijkhoff confronteerde de gemeente, tegen de afspraken in, met honderd extra asielzoekers. De staatssecretaris ging naar Drenthe om het uit te leggen, maar kon de woede bij bewoners niet wegnemen. Een vrouw versperde de dienstauto, werd weggetrokken door een beveiliger en brak een arm. Het protest tegen azc's kreeg een gezicht.

Wat ging daar mis?
Stilte. Dan: "Ik denk niet dat het op een andere manier goed was gegaan. Oranje was natuurlijk eerder al een probleem geweest. Er zijn daar 1400 opvangplekken, maar we hadden afgesproken er maar 700 te gebruiken. Half augustus belde ik met burgemeester Ton Baas over die andere 700 plekken. Later nog een paar keer. Iedere keer was het antwoord 'nee' en heb ik gekozen voor een minder slechte oplossing: mensen in een gang laten slapen, mensen van sporthal naar sporthal gesleept, elke drie dagen. Dat vond ik allemaal minder slecht dan Oranje overrulen."

Wanneer zag u geen andere uitweg?
"Dat was hier, die dinsdagmiddag. In Ter Apel lagen al mensen op gangen en in kantoren waar overdag de Immigratie- en Naturalisatiedienst werkt. De crisisnoodopvang was op een paar plekken al verlengd. Er gebeurde van alles, maar niet genoeg. De enige andere opties waren om die honderd mensen in de bus te laten of ze buiten te laten slapen."

Hakte u persoonlijk de knoop door?
"Ja."

Het is nogal wat om een ultiem machtsmiddel in te zetten en het lokale gezag te passeren.
"Zeker, daarom had ik het al vaak niet gedaan. Maar het is ook mijn verantwoordelijkheid die mensen niet buiten te laten liggen."

Heeft u naderhand nog contact gehad met de gewonde vrouw?
"Het is nog geen Kerst", merkt Dijkhoff op. "Ik had niet de indruk dat zij daar behoefte aan had. Ik zou er ook niet op zitten te wachten. Maar als ik haar een kaart stuur, vind ik dat eerlijk gezegd niet iets voor in de krant."

Het beeld van die vrouw voor uw auto is ook uitgelegd als de wanhoop van de burger en de arrogantie van de macht. Ook al is er protest, die asielzoekers komen er toch.
"Je kunt er van alles in lezen. Veel hangt ook van toeval af. Opeens stond ze daar. Oranje was voor ons het punt waarvan je de hele tijd wilde dat het niet kwam."

U werd staatssecretaris na het plotselinge vertrek van Teeven. Heeft u zich op enige manier kunnen voorbereiden op de baan?
"Nee, dat kan niet. Punt."

Maar helemaal onverwachts kwam het verzoek van premier Rutte toch niet?
"Er gaan op zo'n moment heel snel namen rond. Ik heb nergens op aangestuurd. Het is een keuze, ook van de partij, of je mensen die als talent zijn aangevinkt vroeg laat debuteren - ik ben een voetbalfan, dus in dat soort termen denk ik - of dat je ervoor kiest een routinier terug te halen. Achteraf vind ik het meest komische dat er anoniem vanuit de Kamer werd gesproken over 'een stageplek'. Die term vind ik echt wel briljant als je kijkt wat er sindsdien allemaal is gebeurd. Als iemand nu zegt: het is wel zwaar, antwoord ik dat het in ieder geval een interessante stageplek is."

Op het Binnenhof wordt u geroemd om uw nuchterheid en pragmatisme. Bijna iedereen is positief.
Glimlachend: "Dat trekt nog wel bij." Dan: "Het zijn geen kwalificaties waarvan ik denk: nou, daar moet ik tegenin gaan. Ik vind het geen negatieve dingen."

Met wie heeft u ruggespraak? Bespreekt u uw werk met uw vriendin?
"Ja, natuurlijk. Maar je moet niet denken dat omdat er veel aandacht voor jouw werk is, je belangrijk bent. Dat het dus allemaal om jou moet draaien. Ik heb het net zo goed over haar werk. Van mijn broers krijg ik ook berichten. Vooral een beetje geinen als er ergens een lelijke foto van me is verschenen."

U bent nu ruim negen maanden staatssecretaris in een turbulente periode. Wat valt er mee?
Dijkhoff lacht. "Dat klinkt alsof je er van tevoren tegenop ziet. Wat er misschien wel meevalt, is wat we uiteindelijk gedaan krijgen. Dat het hier in Nederland gelukkig nog wel zo is dat als het echt moeilijk wordt, er mensen opstaan om te helpen."

U deed in augustus een oproep aan stoere burgemeesters. Zij stuiten soms op verzet in de gemeenschap. Wat is acceptabel verzet?
"Het woord verzet heeft een connotatie met dingen die sowieso niet acceptabel zijn, tenzij er sprake is van grote onderdrukking. Dat woord past niet bij een bewonersavond over de komst van een azc. Zeg dan gewoon dat je protesteert. Een inspreekavond betekent: op je beurt wachten, je mening geven en accepteren als de uitkomst anders is dan dat jij had gewild. Het woord 'verzet' betekent eigenlijk dat je de uitkomst niet accepteert. De PVV heeft dat woord succesvol geframed."

Hoeveel protest is er nog?
"Voor elke avond waar de gemoederen hoog oplopen, zijn er vier tot vijf waar dat niet gebeurt. Het is ook niet zo dat die avonden na Purmerend en Steenbergen zijn gestopt. De asielinstroom was afgelopen week 1000, de week ervoor 1300, dus we blijven extra plekken werven."

In hoeverre rekent u het de PVV aan als een bewonersavond uit de hand loopt?
"Ik vind dat te veel eer voor die partij. Sentimenten in een buurt zijn er ook op andere thema's. Het is een combinatie van factoren. Er kunnen ook mensen wonen die zich sowieso al tekort gedaan voelen." Ergerlijk vindt Dijkhoff het wel dat onlangs een kookavond met asielzoekers in een verzorgingshuis bij Nijmegen is geschrapt na PVV-bemoeienis. "Die reacties slaan helemaal nergens op. Er liggen daar oude vrouwen. Ja en?"

U heeft zich als lijsttrekker in Breda tegen de komst van een azc gekeerd. Heeft u begrip voor mensen die nu protesteren?
"Ja, dat heb ik. Je krijgt zeshonderd nieuwe buren. Kent ze niet. Kent de cultuur niet. Als je dan gaat informeren wat er speelt, hoor je over de angst voor winkeldiefstallen. Wat er daarna gebeurt, daar lees je weinig over. Dat zijn saaie politieberichten. Bijvoorbeeld dat de omgeving rondom een azc niet crimineler is dan andere wijken. Reële angsten van mensen verdwijnen ook niet door een enkel statistiekje. En we hebben ook te maken met heel oude beelden. Denk aan de moord op Marianne Vaatstra, waarna heel lang een asielzoeker de verdachte was. De dader bleek iemand van drie erven verderop. Maar dat eerste beeld gaat nooit helemaal weg."

Heeft u een grens in uw hoofd van wat Nederland aan kan?
"Geen getal."

U verwacht dat de instroom dit jaar op 58.000 mensen uitkomt. Met kunst en vliegwerk is dat te behappen. Zit er rek in?
"Dat is lastig met die enorme aantallen. Je hebt dus net een marathon gelopen en dan moet je aan een nieuwe beginnen. De uitstroom naar gemeenten, naar eigen woningen, is nog niet goed geregeld. Dat blijft spannend. Stel, er gebeuren wonderen in Syrië en er komen volgend jaar 20.000 mensen naar Nederland, dan nog is dat allemaal extra."

Volgend jaar houdt u rekening met nog eens 58.000 asielzoekers. Zou u die beladen woorden van de Duitse bondskanselier Angela Merkel, 'wir schaffen das', in uw mond kunnen nemen?
"Nee, doe ik niet. Ik heb eerder, op een bijeenkomst met burgemeesters en wethouders gezegd: 'Het kan kunnen'. Maar dan moet wel alles goed gaan. De opgave is enorm. Je hebt bijvoorbeeld als gemeente drie keer crisisopvang gedaan, dan heb je als bestuur een huzarenstukje geleverd. Maar het is effectief negen dagen opvang voor 250 mensen."

Kunt u eigenlijk weg met de Kerst?
"Met die moderne communicatie kan dat prima tegenwoordig, maar ik moet niet op een onbewoond eiland gaan zitten."