Kaping door priesters en de VVV

In de jachthaven dobberen bootjes en wie vanaf de kade van Wijk bij Duurstede een wandeling naar de historische binnenstad maakt, ziet achter heel wat ramen posters hangen. Daarop is een man met een mijter te zien. In zijn ene hand draagt hij een staf, in zijn andere een zwaard waarop een Bijbel is gespietst. 'Bonifatius in Dorestad', luidt de tekst bij het plaatje.

Het hele jaar staat het historische stadje in het teken van de middeleeuwse heilige Bonifatius. In het centrum verscheen een plaquette. In een woonwijk kwamen straatnaambordjes met uitleg. Ook was er al een herdenkingsbijeenkomst in de kerk. En onlangs verscheen een herdenkingsboek.

Precies 1300 jaar geleden, in het jaar 716, maakte de Engelse monnik Bonifatius de oversteek van Londen naar het Europese vasteland. In Dorestad, het tegenwoordige Wijk bij Duurstede, ging hij van boord. In de vroege middeleeuwen was Dorestad een florerende handelsplaats. Bonifatius wordt gezien als een van de belangrijkste christelijke missionarissen uit de middeleeuwen.

"Bonifatius bracht het woord van God naar ons land. Het is goed om dat ook in onze tijd volop in de aandacht te zetten", zegt Kees Slijkerman. Slijkerman is de drijvende kracht achter het feestjaar en daarnaast ook actief in de plaatselijke katholieke parochie en nog wat andere kerkelijke organisaties.

Oecumenisch potentieel

Toen hij een paar jaar geleden een boek las over Bonifatius ('Daarvóór wist ik nauwelijks iets over hem'), zag hij al snel het 'oecumenisch potentieel' in gezamenlijke aandacht voor Bonifatius. "Het is een man die ons christenen verenigt", zegt Slijkerman. Bonifatius was actief voordat katholieken en protestanten uiteen gingen.

Bij de feestelijkheden wordt de aankomst van Bonifatius gepresenteerd als een gebeurtenis van grote cultuurhistorische betekenis. De plaatselijke gemeente en de VVV schaarden zich daarom ook achter de activiteiten. Uit het overzicht van de gebeurtenissen in het feestjaar, blijkt dat de herdenking vaak een christelijk karakter draagt. Bij veel activiteiten zijn de kerken prominent vertegenwoordigd. Zo werd de plaquette, gemetseld tegen de kerktoren van de Grote Kerk, onthuld door de katholieke hulpbisschop Ted Hoogenboom en Arjan Plaisier, tot voor kort leider van de Protestantse Kerk in Nederland. Het herdenkingsboek, 'Bonifatius in Dorestad', is voor een groot deel geschreven door dominees en priesters. 'Inspirerend is vooral zijn (Bonifatius, red) passie voor de zaak van God en Jezus Christus', valt daarin te lezen. En: 'Van Bonifatius kunnen wij veel leren. Ik noem zijn trouw aan het belijden van God als Vader, Zoon en Geest.'

Bonifatius en Wijk bij Duurstede? Historicus Marco Mostert moet een beetje lachen om de combinatie. Degenen die Bonifatius daar graag een prominente plek willen geven, gaan voorbij aan de historische realiteit, stelt hij. De band tussen Bonifatius en Wijk bij Duurstede is, zegt Mostert, 'op heel erg weinig gebaseerd'. Mostert is hoogleraar middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en een van de grootste kenners van het leven van Bonifatius. Hij is niet betrokken bij het Bonifatiusjaar.

De mediëvist heeft het voor de gelegenheid nog even nagezocht in teksten uit de tijd van de monnik. "Dorestad wordt één keer genoemd. Als de plek waar hij in het jaar 716 aan land gaat." Meteen daarna vertrok de zendeling weer. Alles wat er nu in Wijk bij Duurstede in stelling wordt gebracht, is daarom in zijn ogen speculatief. "Het is een beetje alsof je nu op Schiphol een herdenking zou optuigen omdat daar een bekend persoon ooit is geland."

Met die historische weerbarstigheid zag conservator Luit van der Tuuk zich ook geconfronteerd. Voor Museum Dorestad, het plaatselijke museum waarin tal van opgravingen uit de middeleeuwen zijn te bewonderen, stelde hij een tentoonstelling over Bonifatius samen. "Dat was nog een hele klus. Bonifatius was in Dorestad al snel vergeten", zegt hij. In het museum toont Van der Tuuk vitrines met gespen, potscherven en andere voorwerpen. Veel spullen zijn opgegraven in de omgeving. Van de middeleeuwse monnik is er op een klein reliek na (een botsplintertje dat aan Bonifatius wordt toegeschreven) niets te zien. "Er is nooit een cultus geweest rondom Bonifatius. De koopman die Bonifatius vanuit Engeland meenam, moest naar Dorestad. Meer weten we eigenlijk niet." Een oude schoolplaat en wat bidprentjes geven nog wat rooms-katholieke sfeer aan de tentoonstellingsruimte.

Volgens historicus Marco Mostert laat dit goed zien dat 'Bonifatius in Dorestad' met de historische feiten niet zoveel van doen heeft. Luit van der Tuuk, de initiatiefnemer, nuanceert de woorden van zijn collega: "Je moet ook kijken naar de invloed van Bonifatius op de omgeving. Hij heeft een enorme impact gehad. Hij maakte, samen met Willibrord, een einde aan heidense cultusplaatsen en bouwde kerken en kapellen op die plek."

Maar volgens historicus Mostert heeft Dorestad in de ontwikkeling van de christelijke cultuur niet veel betekend. "Economisch en politiek was de plaats van groot belang. Kerkelijk juist niet." De stad Utrecht, toen een soort dorp met een kerk en een klooster, was dertig kilometer verderop het religieuze centrum. "Dan zou je daar een tentoonstelling moeten hebben."

Mostert merkt op dat Dorestad 1300 jaar geleden een strategisch gelegen haven was aan de rivier de Rijn, vandaar ook die vele opgravingen. "Er is dus van alles in de geschiedenis waar Wijk bij Duurstede wél mee te maken heeft, maar Bonifatius is dat nu juist niet." Volgens Kees Slijkerman, de man die alles bedacht, gaat het te ver om te stellen dat de plaatselijke geschiedenis wordt herschreven. "Wij maken deze gebeurtenis helemaal niet groter dan het is. Het gaat erom dat Bonifatius hier met zijn belangrijke werk begon."

Bij Dokkum

Tot slot nog een andere belangrijke episode uit Bonifatius' leven. Op zijn laatste reis werd hij vermoord. Dat was bij Dokkum, waar woedende Friezen de inmiddels bejaarde missionaris om het leven brachten. De plaats in Friesland is om die reden sinds jaar en dag verbonden met Bonifatius. Maar volgens Luit van der Tuuk en Kees Slijkerman uit Wijk bij Duurstede heeft Dokkum Bonifatius gekaapt. "Bonifatius is helemaal niet in Dokkum vermoord. Dat gebeurde verderop, bij Dokkum", zegt Van der Tuuk. Slijkerman: "Als zijn laatste minuten al reden zijn voor een plaats om hem te eren, dan zijn Bonifatius' eerste schreden op het Europese vasteland dat nog meer."

Wijk bij de Duurstede dat de concurrentie met Dokkum aangaat? Ook dat lijkt Bonifatius-kenner Marco Mostert vergezocht. "Het zou goed zijn als men het eerste heiligenleven eerst eens goed had gelezen. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat het verhaal van Dokkum niet klopt. Al snel na de moord op Bonifatius ontstond daar een cultus. Van mij mogen ze dit allemaal vinden in Wijk bij Duurstede. Maar het zijn vooral dominees en priesters die er hun visie geven."

Gerrit-Jan KleinJan

undefined