Jonathan Coe schetst hoe de helft van het Verenigd Koninkrijk de andere helft voor geen cent meer vertrouwt

Misschien is alles wel de schuld van de snelheidscamera’s. Hebben we daaraan het populisme, brexit, de hele toestand van Europa of in ieder geval die van het Verenigd Koninkrijk te danken. Jonathan Coe suggereert het in zijn nieuwe roman ‘Klein Engeland’. “Als je de mensheid in al zijn complexheid en diversiteit wil onderzoeken, moet je kijken hoe mensen autorijden”, zegt rij-instructeur Ian ergens halverwege.

Ian is op dat moment docent bij een ‘bewustwordingscursus’ voor mensen die te hard hebben gereden. Beginnend universitair docent kunstgeschiedenis Sophie is in zijn klas beland na een poging op tijd de trein te halen. Zelf afkomstig uit een hoogopgeleide multiculturele bubbel treft Sophie in Ians klas de boze witte man nog ver voor die zo is gaan heten.

Voortdurende staat van boosheid

In ‘Klein Engeland’ draait het om mannen ‘die allemaal iets verbolgens’ hebben. Hun gezichtspunt: “Ze waren er willekeurig tussenuit gepikt door kwaadaardige, onzichtbare krachten die het leven wilden verzieken van doodgewone burgers.”

Links of rechts is dat gevoel niet. Sophie’s oom, de nooit gepubliceerde schrijver Benjamin Trotter, die Coe-ingewijden nog kennen uit zijn romans ‘De Rotters club’ (2001) en ‘De gesloten kring’ (2004), voelt zich net zo als de mannen in de cursus. Hij bevindt zich ‘in een voortdurende staat van boosheid’. Ook bij Benjamin uit zich dat in woede over verkeerscontroles. Zo hoort Benjamin zichzelf bij het zien van een snelheidscamera zeggen: “Ze proberen je alleen maar geld uit je zak te kloppen.” ‘Ze’ zijn de hogere machten en die maken een enorme agressie los. Zo voelt Benjamin ‘hun arrogante, manipulatieve aanwezigheid en die riep een diepe weerzin in hem op’.

‘Klein Engeland’ (‘Middle England’) is aan de overkant van het Kanaal al een paar maanden oud. Het vormt het hoogtepunt van een nieuw genre, in Engeland Brexlit gedoopt. Ali Smiths ‘Herfst’ valt daar ook onder, net als ‘De Muur’ van John Lanchester en nog een stuk of zeven andere romans.

Dat ook Jonathan Coe aan brexit een roman zou wijden viel te verwachten. Hij maakte naam met zijn state of the nation-romans. In de bekendste daarvan, ‘Het moordend testament’ (1994), nam hij het politieke klimaat onder Thatcher onder de loep. In ‘Klein Engeland’ is hoofdpersoon Benjamin Trotter niet meer de omhoogstrevende kunstenaar uit ‘De Rotters club’ en ‘De gesloten kring’, maar een miskend schrijver en componist van 50, gescheiden en verhuisd naar het platteland.

Een muur uit angst en wantrouwen

In een verhaal dat loopt van 2010 tot 2018 verschuift het perspectief naar Trotters nichtje: universitair docente kunstgeschiedenis Sophie, net als haar oom ‘remainer’.

Coe belicht via de elkaar met hun meningen bestrijdende personages hoe in het Verenigd Koninkrijk, dat het ene moment nog van zichzelf dacht dat het als collectief motto keep calm and carry on droeg, ineens de ene helft de andere voor geen cent vertrouwt. “Ze woonden weliswaar samen in dit land”, denkt Sophie, “maar ook in parallelle werelden. Tussen die werelden stond een oneindig hoge muur, een muur opgetrokken uit angst en wantrouwen.”

De woede die in andere delen van Europa al aan de oppervlakte is gekomen, schuilt in Engeland eronder. Dat leert Sophie letterlijk bij haar bewustwordingscursus van rij-instructeur Ian, die zegt ‘dat er daarbuiten een hoop woede is’. Mensen, zegt Ians collega-instructeur Saheed, “maken zich graag kwaad om van alles en nog wat. Ze voelen niets meer. Worden niet meer emotioneel geprikkeld. Als je je ergens kwaad om maakt, voel je tenminste nog iets.”

Sophie’s vriend Sohan weet dat al lang. Hij, academicus en homo met een migratie-achtergrond, zegt: “Ze zouden je willen toevoegen dat je moet oprotten naar je eigen land - waar dat volgens hen ook is - maar ze weten dat ze dat niet kunnen maken. Ze weten dat het niet mag. Dus haten ze niet alleen jou, maar ook die lui hogerop - wie dat ook mogen zijn - die anonieme lui die hen ergens zitten te beoordelen en bepalen wat zij wel en niet hardop mogen zeggen.”

Opgelucht ademhalen

Als ‘leaver’ Ian en ‘remainer’ Sophie een relatie krijgen, komt die door brexit onder druk te staan. Ze gaan in therapie, waar ze van de therapeut horen dat veel van haar klanten in problemen zijn gekomen door brexit. In het geval van Ian en Sophie vindt zij hem plots primitief, hij haar naïef.

Ian maakt zich zorgen over zijn positie als blanke heteroman uit de middenklasse. Hij voelt zich mikpunt van iedereen, zeker als hij een promotie misloopt die naar zijn collega met een migratie-achtergrond gaat. Hij verfoeit de klasse van politiek correcten, waartoe hij ook zijn vriendin Sophie schaart. ‘Razend’ wordt hij ‘van de morele verhevenheid die jullie de hele tijd uitstralen’. Hij voorspelt Sophie: “Het brexitkamp gaat winnen. Door mensen zoals jij.”

Toegegeven: het is bij vlagen weinig subtiel opgeschreven, de woedende tijdgeest waarmee de Britten kampen. Lang niet altijd kan de lezer die woede die steeds weer voeding biedt aan hoog oplopende gesprekken ook invoelen. Maar ‘Klein Engeland’ is vooral een boek dat inzicht en hoop biedt. Als het met het land zo afloopt als met de strijdende kampen in deze roman, dan kunnen we nog opgelucht ademhalen.

In ons dossier boekrecensies vindt u een overzicht van de besprekingen van pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers.

Lees ook:

Vandaag had de grote dag moeten worden voor de brexit, maar de champagne blijft nog even koud

In plaats daarvan kijkt heel Groot-Brittannië naar een vastgelopen parlement dat geen enkele uitweg uit de impasse weet te vinden.