'Jezus schrikt mensen te veel af'
De eerste pioniersdominee van Nederland is klaar met zijn werk. Na vier jaar blikt Rob Visser terug op zijn missie in Amsterdam. Is het hem gelukt een nieuwe kerk te beginnen?
De Binnenwaai' staat in witte neonletters voor de ramen van de kerk van Rob Visser. Met energieke passen loopt de predikant - bruin ribpak, volle bos grijzend haar, brede armgebaren - door het gebouw. De Binnenwaai ziet er niet bepaald uit als een kerk. De ruimte op de begane grond van een appartementencomplex zou ook kunnen doorgaan voor een buurthuis. Schuin voor de ingang ligt een trapveldje. "Eigenlijk was deze ruimte bedoeld als restaurant. Maar restaurants gaan hier allemaal failliet. De wijk is overdag uitgestorven, iedereen werkt dan", zegt Visser.
We staan in IJburg, de nieuwste wijk van Amsterdam, op een kwartiertje trammen van het Centraal Station. Hier is Rob Visser (1951) predikant. Alleen wil hij liever niet predikant genoemd worden. "Ik ben gewoon dominee", zegt hij. Visser trekt een quasivoornaam gezicht: "Predikant klinkt mij te plechtig."
Pionierspredikant
Visser is niet zomaar een dominee. Hij noemt zich 'pionier' en is de eerste pionierspredikant (zie kader) van de Protestantse Kerk in Nederland. Vier jaar geleden kreeg Visser van zijn kerk een simpele opdracht: kijk of het mogelijk is een nieuwe kerk te beginnen. Visser toog naar IJburg, dat toen nog een bouwput was. Inmiddels wonen er zo'n twintigduizend mensen, maar een kerk was er in de wijk niet gepland.
"Ik had geen idee waar ik aan begon", zegt Visser. "Ik had zelfs nog geen gebouw. Ik ben maar letterlijk op straat gaan lopen. Mensen aanspreken dat ik de dominee ben." Hij lacht: "Als de mensen niet naar de kerk komen, dan komt de kerk maar naar de mensen toe."
Visser wilde van meet af aan een kerk die ondubbelzinnig opkomt voor mensen in de verdrukking, zich openstelt voor iedereen en die zich niet bezighoudt met dogma's. Hij bedacht al snel tal van activiteiten voor de buurt. Zo stak hij de belendende moskee een hart onder de riem na uitspraken van politicus Geert Wilders. Ook hield hij zich bezig met de oprichting van een kinderboerderij, omdat er in zijn ogen niets te doen was voor de kinderen in de buurt.
Al dertig pionierskerken
Het oprichten van nieuwe kerken is een van de speerpunten in het beleid van de Protestantse Kerk. Inmiddels zijn er dertig 'pioniersplekken'. Dat moeten er uiteindelijk honderd worden. Groei is het ambitieuze doel, zei programmamanager Hans van Ark van de Protestantse Kerk eerder in Trouw. "Als je niets doet, dan moet iemand misschien straks het licht uitdoen." Maar de praktijk blijkt weerbarstig voor de kerk. Hoe denkt Van Ark over de constatering van Visser dat De Binnenwaai meer kost dan zij oplevert? "Hij toont zich heel realistisch. Aan de andere kant: er zitten in zijn kerk bij een viering veertig mensen. Dat is meer dan in menig andere kerk."
Missie geslaagd?
Binnenkort neemt Visser wat meer afstand van zijn project in de Amsterdamse buitenwijk. Vindt hij zijn missie geslaagd? Visser kijkt naar het deel in de ruimte dat dienst doet als kerkzaaltje: een stuk of veertig stoelen staan voor een avondmaalstafeltje gebouwd van Ikea-meubilair. "Het eind van het verhaal is dat er een heel bescheiden gemeenschap is ontstaan van een kleine honderd mensen. Zo'n veertig, vijftig zijn er meelevend."
Is dat wat hij vier jaar geleden had verwacht? "Ik hoopte dat we als kerk een poot aan de grond zouden krijgen. Dat is gelukt. Maar het is zeker niet meer dan dat."
In een rapport waarin hij verantwoording aflegt over zijn werkzaamheden, maakt Visser de zaken niet mooier dan ze zijn. Bij De Binnenwaai is volgens hem te weinig werk voor een voltijdsdominee. Ook is het lastig om een nieuw publiek in de kerk te krijgen. 'De vieringen op de zondagochtend blijken te traditioneel en sluiten niet aan bij het turbulente leven van de yup', schrijft Visser. En over het 'kernteam' van de kerk dat bij het begin bestond uit twaalf personen: 'De onderlinge cohesie bleek gering, ondanks kernteam-uitjes. Tekenend is ook dat na veertig maanden acht van de twaalf kernteamleden waren gewisseld.'
Parentshouse
Maar er is ook voorzichtig positief nieuws, stelt Visser in zijn rapport: 'De kerk speelt dan geen rol van betekenis, maar doet er wel degelijk toe.' De voorganger legt uit wat hij bedoelt met deze cryptische zin. Hij vertelt over het zogeheten Parentshouse, een woningcomplex aan de andere kant van de wijk waar gescheiden ouders een tijdje goedkoop kunnen wonen, in de buurt van hun kinderen.
De pionierende dominee kreeg er veel aandacht mee, ook in deze krant. "Ik dacht: wat is hier nog niet? Voor daklozen is er - heel goed natuurlijk - al zoveel. Toen kwam ik hierop uit. Niemand had nog gedacht aan mensen die na een scheiding opeens op straat staan." Het idee krijgt nu op verschillende plaatsen in Nederland navolging.
Wat heeft een opvanghuis voor gescheiden ouders met de kerk van doen? Visser toont een witte kaars waar een stuk prikkeldraad omheen zit. Deze kaars, het beeldmerk van Amnesty International, symboliseert voor Visser het geloof. "De kerk moet er zijn voor mensen, ver weg, maar zeker ook dichtbij. Geloven is niet een zaak van kerkgang. Ik draag het woord graag praktisch uit. De kerk maakt deel uit van de wereld en wil de liefde van God laten zien en horen. Het één kan niet zonder het ander. Een viering op zondagochtend is mooi, maar zonder dienst aan de wereld een lege huls."
Dominee Rob Visser
Rob Visser (1951) blijft parttime betrokken bij de kerk op IJburg. De andere helft van de tijd wordt hij de nieuwe stadsdominee van de Protestantse Kerk Amsterdam. Als stadsdominee is hij onder meer betrokken bij de Preek van de Leek, waar bekende Nederlanders preken over een bijbeltekst.
Voordat hij in 2010 naar Amsterdam verhuisde, was Visser predikant in Apeldoorn. Daar verwierf hij in 2009 landelijk bekendheid toen zijn kerk de deuren open zette voor iedereen die troost zocht na de aanslag op de koninklijke familie. Eerder was hij predikant in Holten, Geldermalsen en Tholen.
Geen evangelisatie
Het is niet het hoofddoel voor Visser om mensen bekend te maken met Jezus. Hij schudt zijn hoofd. "Nee, dat wil ik niet. Ik gebruik deze plekken niet om iedereen voor Jezus te winnen." In het Parentshouse is daarom helemaal geen evangelisatie. "Daar houd ik uit principe aan vast. Met Jezus zou je de mensen alleen maar schuw maken. Dit moet toegankelijk zijn voor iedereen."
Niet dat hij Jezus afschrijft, haast hij zich er bij te zeggen. "Er zit in al die verhalen over Jezus wel degelijk iets leuks. De manier waarop hij heeft gesproken, de Bergrede bijvoorbeeld, daar kunnen we ons voordeel mee doen. Maar als het gaat over zijn bloed dat ons reinigt, dat gezeur over Jezus als verlosser en verzoener - dat is niet de boodschap van Jezus."
Met zijn armen maakt Visser een trechtervormige beweging. "Ik zou het zo leuk vinden als we eens met elkaar beseffen dat we in dezelfde trechter zitten. Wat ik bedoel is dit: uiteindelijk komen alle tradities bij dezelfde God uit, of je nu moslim bent, hindoe of christen. Het christendom is slechts een van de wegen om iets van God te leren."
Onduidelijke toekomst
Visser kreeg als kerkpionier veel bijval van collega's. Hij geldt voor velen als een voorbeeld van daadkracht en vernieuwing. Toch is de toekomst van de kerk op IJburg in nevelen gehuld. "Ik kan mezelf overschreeuwen. Dan komen er schone geloofsuitspraken en van hoop vervulde volzinnen. Begrijpelijk, maar niet terecht."
Als Visser kijkt naar de levensvatbaarheid van het project op lange termijn, klinkt er zorg door. "Financieel gezien kan het onmogelijk. Een ton per jaar blijft dit project altijd kosten. Terwijl de opbrengsten hooguit 15.000 euro bedragen. Deze wetenschap knaagt aan mij", zegt hij. Over een paar decennia is het geld op dat kerkgangers bijeenspaarden. Visser: "En hebben we dan een kerk opgebouwd?"
