Jezus aan het kruis verdwijnt uit huis

Een ivoren kruis, veel houten kruizen, een klein drieluik zonder luiken, in flessen opgebouwde kruisbeelden - 'monnikenwerk', een kruisvormige hondenfluit, kruisbeelden met de meest gedetailleerde symbolen, beelden van lucifers, sigarendozen of schelpen en zelfs een likeurfles in de vorm van Jezus aan het kruis. "Die is eigenlijk een stap te ver", zegt kunstenaar Wim de Mul (72) over de laatste, terwijl hij rondloopt door een kleine zaal van Museumpark Orientalis in de Heilig Land Stichting bij Nijmegen.

Alle kruisbeelden die hier worden tentoongesteld, zijn afkomstig uit De Muls persoonlijke collectie. Het grootste deel daarvan bevindt zich echter nog in zijn eigen huis in België, waar hij in zijn vrije tijd al meer dan 3000 kruisbeelden verzamelde. "Als mijn kleinzoon komt logeren, slaapt hij tussen de kruisbeelden. Dat is hij gewend."

Het huis-tuin-en-keuken-kruis staat centraal in deze tentoonstelling met de toepasselijke titel 'Jezus in de handen van mensen'. De Muls collectie ontstond namelijk, behalve uit fascinatie, ook uit noodzaak. Het beeld van Jezus bij mensen thuis boven het bed of de deur, dreigt uit te sterven. Oudere generaties doen hun kruizen weg en kinderen willen ze niet meer hebben. En dus redt De Mul deze afgedankte beelden nu uit kringloopwinkels en van rommelmarkten.

"Alles wat betaalbaar is, neem ik mee. Musea zijn hierin niet geïnteresseerd, die willen alleen bijzondere stukken. Maar juist het gewone dreigt verloren te gaan." En met dat gewone, ook het verhaal van Jezus' kruisiging, vreest De Mul. "Goede Vrijdag, Pasen, het kruisbeeld. Onder jongeren is de kennis van waar dit allemaal om draait, helemaal weg."

Op grote schaal

De Muls nieuwsgierigheid ontstond twaalf jaar geleden. "Ik had altijd drie kruisbeelden in mijn hal hangen, dat was ik als katholiek van huis uit gewend. Pas toen mensen daar commentaar op gaven, ging ik nadenken: Wat stellen die kruisbeelden eigenlijk voor?"

Hij dook de literatuur in. Wat hij daar aantrof, was niet altijd aangenaam. De kruisiging was in de Romeinse tijd niet enkel aan Jezus voorbehouden, maar werd op grote schaal toegepast voor slaven en criminelen. "Soms wel vijfhonderd op één dag." De Mul benadrukt de gruwelijkheid van de kruisigingen. Behalve dat het een zeer pijnlijke dood was, was het ook mentaal zwaar. "Een kruisiging was ontzettend vernederend. Je hing daar in je nakie, en plein public. Als je eenmaal stierf, bleef je lichaam hangen ten prooi aan ongedierte." De begrafenis van Jezus was een uitzondering.

Eén hoek van de expositie is voorbehouden aan De Muls eigen kunstwerken, stuk voor stuk gemaakt van beschadigde kruisbeelden die hij een nieuw leven heeft gegeven of van kruisbeelden die hij in overvloed heeft, omdat ze ooit massaal werden geproduceerd. Hij wijst naar een werk dat doet denken aan een trofee, met verschillende Jezusbeelden als ornament. "Dat heb ik gemaakt ter nagedachtenis aan alle gekruisigden. Voor hen bestond nog geen monument."

Hoe kan De Muls afkeer van het kruisigen gepaard gaan met zijn passie voor kruisbeelden? Vindt hij het niet gek dat bij katholieke gezinnen een executiescène aan de muur hangt?

"Ja, maar vandaag de dag heeft het beeld een symbolische betekenis. Wat mij zo aanspreekt zijn de twee polen die het vertegenwoordigt: zowel vreugde als lijden. Het kruisbeeld herinnert aan hoe Jezus voor ons leed. Het is het summum van wat mensen elkaar aandoen en tegelijkertijd het summum van hoop. Hoop op leven na de dood en hoop uit de herinnering dat Jezus alleen maar liefde predikte."

Aan het kruisbeeld dat we vandaag de dag kennen, gaat een lange geschiedenis vooraf. In de drie eeuwen na Christus' kruisiging, was van de afbeelding geen sprake. "Dat was in die tijd not done. De gruwelijkheid stond te dichtbij." De eerste christenen hielden zich bovendien aan het bijbelse beeldverbod, omdat zij anders zouden worden vervolgd door de Romeinse gezaghebber.

Zij gebruikten toen andere symbolen, zoals de vis (het ichthus-teken) of het Christus-monogram XP. Pas in de vierde eeuw, toen het christendom staatsreligie werd, kwam het kruis openlijk symbool te staan voor het geloof. "Als je in die tijd een kruis wilde maken, moest het er fantastisch uitzien, want het moest herinneren aan Jezus." De Mul loopt naar een vitrine met fraai versierde kruizen, maar nog zonder Jezus.

Het echte kruisigingstafereel werd pas aan het eind van de vierde eeuw verbeeld, toen de kruisigingen als executiemiddel werden afgeschaft. Jezus werd destijds koninklijk afgebeeld. Met gewaden en een kroon, zoals de Romeinse keizer droeg. De Mul sluit zijn benen en spreidt zijn armen om het uit te beelden: "Hoofd vooruit, armen wijd. Jezus zegeviert over de hele kosmos." Deze weergave wordt nog altijd gebruikt in de Byzantijnse, Russische en Italiaanse cultuur. "Jezus blijft daar een overwinnaar, staand op een voetplankje."

Later, gedurende de Middeleeuwen, wordt Jezus langzaamaan kwetsbaarder afgebeeld. Het is de tijd van "pest, ziekte, ellende, oorlog en armoede", zoals De Mul het verwoordt. "Mensen konden zich moeilijk herkennen in een koninklijke Jezus. Dus gaan kloosterordes hem afbeelden als iemand die ook lijdt."

Het Christusbeeld hangt nu echt aan het kruis, zonder voetplankje, in lendendoek, met zijn hoofd naar beneden. "En dat slaat dan een beetje door", merkt De Mul droog op, wijzend naar een kitsch beeld waar met felrode verf bloedspatten en open wonden op zijn aangebracht.

Revival

En nu dreigt het kruis dus uit de Nederlandse huiskamer te verdwijnen. Al is De Mul ook hoopvol: "Er komt een keer een revival. Sterker nog, ik denk dat die al is begonnen. Door globalisering en de opkomst van de islam, gaan we onze eigen cultuur herwaarderen. Dat kan niet anders."

De Mul, altijd op zoek naar kruizen, ziet ze nog steeds overal: "Op foto's in tijdschriften, mensen dragen ze aan een ketting of zelfs als tatoeage."

De vraag is of deze kruizen nog wel dezelfde waarde hebben. Gaat het hier niet gewoon om een modetrend? "In zekere zin natuurlijk wel. Maar als je bijvoorbeeld kijkt naar voetballers die een kruis slaan als ze een doelpunt maken: die betekenis lijkt uitgehold, maar het verwijst naar de hele oude betekenis van het amulet, de bescherming. Of als herinnering aan een overleden persoon. Om diezelfde reden hebben mensen wellicht een kruisje om hun nek hangen."

Het verhaal achter het kruis hoopt hij in Museumpark Orientalis levend te houden. Bijvoorbeeld met zijn lessen aan schoolklassen. Of met zijn eigen kunstwerken. Het meest opmerkelijke stuk is een oude pc waar Jezus uittorent, aangesloten via een bonte verzameling draden die recht zijn borstkas in lijken te gaan. "Ik hoop dat dit werk de jeugd aanspreekt, zodat ook zij interesse krijgen in het verhaal van de kruisiging."

De tentoonstelling is nog tot en met juni 2017 te zien in Museumpark Orientalis. Wim de Mul is op 15 t/m 18, 21, 22 april, 21 mei en 11 juni aanwezig om rondleidingen te verzorgen.

Wim de Mul: 'Ik hoop dat dit de jeugd aanspreekt, zodat ook zij interesse krijgen in het verhaal van de kruisiging.'

undefined