Je slikt het racisme, of stopt

Oerwoudgeluiden, bananen op het veld. Het lijkt ouderwets, stoffig. Niet meer van deze tijd. Maar bijna vijftig jaar na de entree van de eerste donkere voetballer in de Nederlandse stadions zijn de racistische uitingen allerminst verdwenen.

Woensdagavond werden de aanvallende acties van PSV-voetballer DaMarcus Beasley met onophoudelijke oerwoudgeluiden begeleid. Dat gebeurde op bezoek bij Rode Ster in Belgrado. De Uefa kondigde een dag later een onderzoek aan. De Servische club wacht een forse boete. Dát is pas daadkracht, waarvan de Nederlandse voetbalbond KNVB iets kan leren.

De Nederlandse politiek en de voetbalbond houden zich Oost-Indisch doof, zijn Oost-Indisch blind. Het racisme rond de voetbalvelden wordt ontkend, onderschat. De slachtoffers zien lijdzaam toe, met angst om te klagen, bang voor de reacties die dat zal opleveren, bang om uitgekotst te worden.

Al jarenlang wordt er, als voetbalracisme door de actualiteit weer eventjes onderwerp van gesprek is, gediscussieerd over de verantwoordelijkheid van burgemeesters en scheidsrechters. De KNVB legt de verantwoordelijkheid nu bij de donkere sporters zelf. Op de dag dat de Uefa aankondigde de racistische uitingen in de richting van Beasley te onderzoeken, opperde KNVB-directeur Henk Kesler dat beledigde spelers voortaan maar het veld moeten afstappen als de racistische spreekkoren hun te gortig worden.

Twee voetballers van de Nijmeegse voetbalclub NEC schudden afgelopen seizoen met hun nare ervaringen de voetbalwereld wakker. Althans, dat probeerden de klokkenluiders. De Surinaamse Amsterdammer Fabian de Freitas en de Congolees Zico Tumba werden door hun eigen aanhang racistisch bejegend. De Freitas vroeg zijn trainer Johan Neeskens in de rust van een duel met de Alkmaarse club AZ om een wissel. Hij was te emotioneel om verder te voetballen, kotsmisselijk van alle verwensingen. ,,Als allochtoon in Nederland word je in het dagelijks leven gehard. Racisme is overal. Subtiel. En veel minder subtiel. We zijn wel wat gewend. Maar we moeten niet overal aan willen wennen, we kunnen niet met z'n allen de kop in het zand blijven steken'', zegt Fabian De Freitas (32).

Zico Tumba (27) had soortgelijke ervaringen in Nijmegen. De Afrikaan kwam tot de conclusie dat hij met het rare, nare wereldje niets meer te maken wilde hebben en vertrok afgelopen zomer naar Frankrijk. Daar gaat hij aan de slag met ontspoorde jongeren.

,,De Freitas en Tumba zijn speciale gevallen'', zegt Marc Loosen, adjunct-directeur van NEC. ,,Het zijn slimme, sociale jongens, die dit soort beledigingen niet pikken. Anderen slikken het, bang voor hun baantje. Misschien omdat ze niets anders kunnen. Of omdat ze kicken op de auto, het geld, de status.''

Er was wel aandacht voor andere, meer algemeen kwetsende spreekkoren. Er waren de spreekkoren richting de (blanke) voetballers Mateja Kezman, Wesley Sneijder of Mark van Bommel. Het publiek schold hun moeders uit voor 'hoer'. Niet zwarte mannen maar de mannen in het zwart, de arbiters, leken het slachtoffer van de kwetsende koorknaapjes met hun akelige repertoire.

Maar racistische uitingen waren er ondertussen steeds óók. Het gebeurde stiekem. Niet zo openlijk als in de jaren van Stanley Menzo, de ongewilde spil in dieptepunt na dieptepunt. In 1991 somde de toenmalige doelman van Ajax eens op met welke woorden hij werd uitgescholden: kankerneger, pleurisnikker, baviaan, hoerenjong en vuile jood. Menzo verhaalde van de oerwoudgeluiden, van de bananen, de zakjes pinda's en allerhande exotische vruchten die hij kreeg toegeworpen.

,,Enkele weken na de vliegramp in Suriname voetbalden we tegen FC Den Haag. 'Menzo heeft het vliegtuig gemist, SLM, SLM, SLM', klonk het uit een vak. Erger kun je niet meemaken. Soms sta ik innerlijk te huilen in dat doel'', vertelde hij destijds. Bij de SLM-ramp -op 7 juni 1989, 176 doden- kwamen Surinaamse profs, collega's en vrienden van Menzo om het leven.

Het probleem wordt onderschat. ,,We mogen er niet nooit immuun voor worden'', zegt assistent-bondscoach Menzo nu. Hij kon het nooit van zich laten afglijden. Het vrat aan hem, het belemmerde hem. De Marokkaanse doelman Khalid Sinouh (RKC) kan er nog boos over worden. ,,Menzo trok het zich persoonlijk aan. Dat doe ik niet. Ik bespeel het, hoewel ook dat riskant is.''

Net als Ali Elkhattabi (AZ) beklaagt Sinouh zich over fans. Ook Marokkaanse voetballers hebben het af en toe zwaar te verduren. ,,Vieze Turk, kankermarokkaan, je moeder heeft een snor. Spugen. Op zulke momenten denk ik: waar gaat dit over?! Een paar mannen hollen achter een bal aan en de toeschouwers raken over hun toeren.''

,,Ik ben geen kruisvaarder'', zei De Freitas een paar maanden geleden. ,,Alleen kan ik niets bereiken, ik moet straks het veld weer op. Ik besef dat dit verkeerd kan uitpakken. Er zullen mensen wakker schrikken, maar er is ook een kleine groep die toch niet te bereiken is. Die zal de volgende keer misschien nog harder tegen me tekeergaan.''

De eredivisie gaat dit weekeinde van start. Zonder De Freitas. De Amsterdammer heeft gekozen voor een studie bouwkunde. ,,Daar ligt mijn hart. Met voetbal zat ik aan mijn top, in deze andere richting wil ik verder groeien'', vertelt hij. Er was echter wel degelijk 'die andere reden', het racisme: ,,Het spelletje is hartverwarmend, maar het wereldje eromheen is kil, akelig, eng. Daar wil ik niks meer mee te maken hebben. Natuurlijk is de bouwwereld ook niet brandschoon. Maar bouwfraude of racisme; dat valt niet te vergelijken. Het één gaat over geld, het ander over gevoel.''

De Freitas hoopte dat de KNVB met zijn klachten aan de slag zou gaan. Het bleef echter stil vanuit Zeist. Dat had Raoul Henar al eerder ervaren. Ook zijn verhaal had de bestuurders aan het denken moeten zetten. De oud-spits van Volendam bestudeerde voor aanvang van elk seizoen uitvoerig de speelkalender. ,,Dan noteerde ik alvast de data waarop ik mijn familie en vrienden kon thuislaten. Je wilt toch niet dat zij erbij zijn als zogenaamde fans je voor 'kutneger' uitmaken. Sommige stadions zijn voor een donkere voetballer een hel.''

De routine met de kalender werd verbroken. Dit seizoen heeft hij maar weinig te vrezen, de 32-jarige Henar speelt bij de amateurs van Kozakken Boys. ,,Ik ben een van de 250 profs die elk jaar werkloos worden. Pech. Ik hoop dat er nog iets komt, maar voorlopig vind ik het ook heerlijk om hier met mijn twee dochters thuis te spelen'', aldus de spits uit Almere.

Zijn loopbaan lijkt ten einde, zijn missie nog niet. Eind juli meldde Henar zich bij KNVB-directeur Kesler met een brandbrief, die hij vier jaar geleden schreef, maar nooit durfde te posten.

Hij schreef de brief na een incident bij de Friese club Cambuur. Vanaf de tribunes klonken oerwoudgeluiden. Henar sprak scheidsrechter Vink erover aan. ,,Je lokt het uit'', kreeg de verbijsterde spits te horen. ,,Na afloop zei Vink ook nog: 'Geef me de hand. Vergeet wat ze roepen'. Toen werd het zwart voor mijn ogen. Wat een blamage. Scheidsrechters weten niet hoe snel ze moeten ingrijpen als ze persoonlijk worden beledigd. Maar roept een heel tribunevak dat die zwartjoekel van Henar moet oprotten naar zijn bananenland, dan doen ze niks.''

Pas vier jaar later belandde de brief op een bureau in Zeist. ,,Mijn vriendin hield me destijds tegen. Ze had gelijk. Ik heb een gezin, ik kan het me niet veroorloven roekeloos voorop in de strijd te gaan. Als je pech hebt, kom je ze tegen op straat. Als donkere speler moet je blijkbaar wennen aan racistische spreekkoren. Als donkere, mondige speler word je dubbel gediscrimineerd.''

Die mening wordt gedeeld door De Freitas: ,,Kijk maar naar Seedorf. Daarom wordt hij zo uitgefloten. Daar zijn andere donkere jongens ook bang voor.''

Henar sprak eind vorige maand met de KNVB-directeur, die zich verschool achter allerlei regeltjes. De arbiters hebben allang de mogelijkheid in te grijpen, burgemeesters ook. Maar waarom doen ze het niet? Die vraag bleef onbeantwoord.

Ook Margot Vliegenthart drong, als voorzitter van de werkgroep die het 'verbale' geweld in en rond het voetbal heeft onderzocht, begin deze week aan op duidelijker beleid. De oud-staatssecretaris sport wil dat burgemeesters ingrijpen als de spreekkoren over de schreef gaan. ,,We hebben afgelopen seizoen het voetbal goed gevolgd en een aantal incidenten bestudeerd. Daarbij zijn we op een paar gevallen van racistische spreekkoren gestuit. Nee, het is helaas nog niet verdwenen.''

Het heeft onze voortdurende aandacht, zegt een woordvoerder van de KNVB. Desondanks is de KNVB nog nooit tot vervolging van een club overgegaan. De Uefa maakt er wel werk van. Tijdens het EK in Portugal kreeg de Kroatische voetbalbond een forse boete wegens racistische uitingen in de stadions. PSV kreeg twee jaar geleden een geldstraf, nadat Arsenal-speler Thierry Henry een klacht over oerwoudgeluiden had ingediend. En Rode Ster zal straks de volgende op een lange lijst zijn.

Net als andere nationale voetbalbonden krijgt de KNVB van de internationale voetbalbond geld voor een anti-racismeprogramma. In Zeist is besloten dat geld in het opvoeden van de fans-van-de-toekomst te stoppen. ,,Omdat jochies makkelijker te vormen zijn, dan die vader van 36 jaar die zijn middelvinger opsteekt'', aldus de woordvoerder. In september start het weekjournaal van de school-tv met een serie van 27 afleveringen -een soap voor kinderen over normen, waarden en tolerantie in de sport- gemaakt door de KNVB Kids Club.

,,We worden vaak afgeschilderd als zeurpieten'', zegt Henar. ,,Omdat we klagen over een handvol engerds. Maar elke racist is er één te veel. Die oerwoudgeluiden. Ze zijn nooit weg geweest. Er werd alleen geen aandacht aan besteed. Omdat de slachtoffers het niet durven. Ze zijn bang voor hun baantje. Bang voor die ene gek.''

Bijna vijftig jaar geleden maakte de eerste Surinaamse speler zijn opwachting in de top van het Nederlandse voetbal. Pas veel later durfde Humphrey Mijnals (Elinkwijk) te vertellen dat het Friese fenomeen Abe Lenstra hen vaak voor 'vuile zwarte' of 'aap' uitmaakte, zo schreef Studio Sport-presentator Humberto Tan in zijn boek Het Surinaamse Legioen. Bijna vijftig jaar later durven de meeste donkere voetballers zich nog steeds niet te beklagen.

,,Zo eng is het wereldje nu eenmaal'', zeggen Tumba, Henar en De Freitas. Ze hebben erover nagedacht, ze vonden het verschrikkelijk en ze wilden er niets meer mee te maken hebben. Ze liepen er niet voor weg, ze zijn wél gestopt. Maar niet zonder te waarschuwen.