'Islamexpositie doet aan geschiedvervalsing'

Zowel de hoeveelheid als de ernst van de fouten zit deskundigen dwars. Zo zou de bouwer van de eerste vliegmachine Ibn Firnas zijn geweest, een 9de eeuwse Andalusiër. "Voor die bewering is geen betrouwbare bron", zegt Sonja Brentjes, historica aan het Max Planck Instituut in Berlijn en gespecialiseerd in de geschiedenis van de wetenschappen in islamitische samenlevingen.

Ook van natuurkundige Taner Edis, verbonden aan de Truman State University in de VS, komt kritiek. "Vliegen met vleugels, zoals Ibn Firnas zou hebben gedaan, door menselijke spierkracht aangedreven - dat kan gewoon niet."

De wetenschappelijke bijdrage van geleerden uit die tijd wordt overdreven, meent Edis. Dat zegt ook historicus Rainer Brömer van de Universiteit van Istanbul. "'Wij waren eerst', wil de tentoonstelling je doen geloven. De eersten die een bemande raket lanceerden, de eersten die vrouwelijke wetenschappers hadden - maar dat klopt allemaal niet."

Boek
Brentjes, Edis, Brömer en tien andere wetenschappers schrijven een boek om het volgens hen misleidende karakter van de tentoonstelling aan de kaak te stellen. Deze vertoont volgens hen 'een minachting voor juistheid die uitloopt op pure fictie'. Ze spreken van 'geschiedvervalsing'.

Brentjes: "Dat moslimgeleerden hebben bijgedragen aan wetenschap is een feit, en het is belangrijk om daar meer aandacht op te vestigen. Maar ze verdienen ons respect voor het werk dat zij deden, niet voor sprookjes over wat ze niet deden."

De samenstellers van '1001 inventions', aangevoerd door de Britse ingenieur Salim Al-Hassani, emeritus-hoogleraar aan de Universiteit van Manchester, weten al minstens vier jaar van de kritiek, aldus de critici. Toch verbeterden ze volgens hen belangrijke fouten niet. Emilie Savage-Smith, hoogleraar geschiedenis van de islamitische wetenschappen aan de universiteit van Oxford, trok zich daarom terug als Al-Hassani's adviseur. Er werd geen acht geslagen op haar correcties, zegt ze. Ze betreurt dit, want zonder 'verdraaiingen, overdrijvingen en anachronistische vergelijkingen' zou de tentoonstelling nog steeds interessant zijn geweest, vindt ze. Het gaat om een 'belangrijke en innovatieve periode'. "Maar helaas hebben de organisatoren, die geen professioneel getrainde historici zijn, zich laten meeslepen door hun enthousiasme."

Leugens
Allemaal leugens, zegt Junaid Bhatti, marketingdirecteur van '1001 inventions' over de kritiek. Zo beweert de tentoonstelling volgens hem nergens dat de eerste vrouwelijke wetenschappers uit de moslimbeschaving kwamen.

Maar dat impliceren ze wél, reageert Rainer Brömer. "Ze noemen meerdere vrouwen die pioniers van de wetenschap zouden zijn geweest. Maar uit historische bronnen is niet op te maken dat vrouwen in die tijd zelf ook echt wetenschap bedreven."

Ook de kritiek over Ibn Firnas vindt Bhatti onterecht. De claim dat deze zijn spierkracht gebruikte wordt volgens Bhatti nergens gemaakt. "In de tentoonstelling en in de tekening in het boek laten we Ibn Firnas heel duidelijk zien met een zweefvliegtuig zonder aandrijving."

Rainer Brömer: "De nagemaakte vliegmachine in de tentoonstelling ziet er inderdaad uit als een zweefvliegtuig. Maar in het tentoonstellingsboek wordt wel degelijk gezegd dat Ibn Firnas zijn armen op en neer bewoog, als een vogel. Trouwens, de enige historische bron die iets concreets zegt over Ibn Firnas, uit de 17de eeuw, beschrijft een soort vogelkostuum, geen zweefvliegtuig."

Volgens Junaid Batthi wordt '1001 inventions' ondersteund door 'gezaghebbende' academische publicaties en de 'meerderheid' van de wetenschappers op dit gebied. Ook wordt de inhoud geregeld aangepast aan de nieuwste wetenschappelijke inzichten, zegt hij. Inhoudelijk kan hij nog niet tot in detail op alle kritiek ingaan. Hij zegt binnen een week een verklaring te sturen.

Vandaag in het katern de Verdieping een uitgebreide bespreking van de tentoonstelling, die ook online te lezen is.