Is recht eigenlijk wel nodig?

Joseph Kony, als je ooit weer verschijnt, laten we dan in vrede leven," zingt een groep vrouwen in het dorp Barlonyo in Noord-Oeganda. En: "President Museveni, we weten dat Kony bij vredesbesprekingen niet kwam opdagen. Als hij wel komt, zorg dan dat hij de vrede nooit meer verstoort".

De zingende vrouwen zijn enkele overlevenden uit het dorp Barlonyo. Toen het zevenhonderd-koppige rebellenleger van het Lords Resistance Army (LRA, het Verzetsleger van de Heer) op 21 februari 2004 het dorp binnenviel, werden meer dan 300 bewoners vermoord. Anderen ontsnapten door de dichte rook die ontstond nadat de rebellen huizen in brand staken. Barlonyo is niet het enige dorp dat zwaar getroffen is door het rebellenleger. Het LRA staat bekend om haar terreur van ontvoeringen en extreem geweld.

Vandaag begint het proces tegen LRA-kopstuk Dominic Ongwen bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. Hij werd als negenjarige jongen - of als dertienjarige, volgens sommige berichten - ontvoerd en groeide uit tot een van de leiders van de LRA. Van de vijf voormalig rebellenleiders tegen wie het Hof elf jaar geleden een arrestatiebevel uitvaardigde, zijn hij en de voortvluchtige Kony de enigen die nog leven.

Het Strafhof staat in het Afrikaanse continent onder druk. Zuid-Afrika, Namibië, Burundi en Gambia hebben aangekondigd het hof te zullen verlaten. Hoewel de Oegandese president Museveni dat besluit nog niet nam, heeft hij het Strafhof wel een 'nutteloze bende' genoemd. Mensenrechtenorganisatie Amnesty International en het Hof vinden dat de terugtrekkende landen de slachtoffers in de steek laten. Maar wat vinden slachtoffers zelf?

Tweede kans

De vriendelijke en reflectieve Alex (30) werd ontvoerd toen hij 13 was. Het lukte hem niet te huilen bij het veelvuldig moorden en het in stukken hakken en moeten opeten van een oude man, vertelt hij: gruwelijkheden waaraan hij werd blootgesteld vlak nadat hij was ontvoerd. Door de leiderschapskwaliteiten die de LRA vervolgens in hem zag, mocht hij zich binnen het leger ontfermen over een groep kinderen. Op de vraag of hij zelf in naam van de LRA gemoord heeft betrekt zijn gezicht: "I have."

Toen de oorlog bijna op zijn einde liep werd hij door overheidssoldaten opgepakt. De organisatie War Child zorgde ervoor dat er binnen de beveiligde kampen die de overheid instelde plekken waren met extra bewaking, waar kinderen veilig waren. Daar kwam Alex tot rust. Hij kreeg computerles van dezelfde organisatie en runt nu met de leiderschapskwaliteiten die ook de LRA in hem zag een ict-centrum in Barr waar kinderen uit heel Noord- Oeganda computerles krijgen. Er komen zelfs volwassenen van buiten de regio. Het maakt hem trots: "Ik wil me inzetten voor mijn gemeenschap en voor dit deel van Oeganda. Mensen in Kampala kijken altijd op ons neer, maar nu komen zelfs zij naar ons ict-centrum."

Op de vraag naar Ongwen zegt hij: "Hem straffen brengt mijn vermoorde familieleden niet terug. Ik wil niet haten. Zelfs Kony heb ik vergeven. Ik zou met Ongwen willen praten, wellicht begrijpen we elkaar. Hij is zelf ook als kind ontvoerd en gedwongen."

Selectief

Susan Alupo is mensenrechtenadvocate. Ze zit in de bloemrijke tuin van een hotel in de noordelijke plaats Gulu. Alupo werkt bij een ngo die onderzoek doet naar mensenrechtenschendingen in Oeganda. Ze onderzocht wat de lokale bevolking vindt van de zaak Ongwen en het Internationaal Strafhof. "De meeste mensen in deze regio denken bij rechtvaardigheid aan compensatie voor de geleden schade en aan verzoening tussen daders en slachtoffers binnen gemeenschappen. Bovendien willen mensen psychische hulp voor hun trauma's, hersteloperaties in het geval van beschadigingen door seksueel misbruik en individuele compensatie voor hun geleden verliezen. Er zijn maar zeer weinig mensen geïnteresseerd in vervolging. Wat levert dat op, vragen ze zich af."

Bovendien vinden volgens Alupo sommigen het onterecht dat alleen Ongwen berecht wordt, omdat hijzelf ook ontvoerd is. In hun ogen had ook Ongwen geen andere optie dan mee te vechten. "Andere voormalig kindsoldaten bevinden zich nog overal in Oeganda en worden niet vervolgd," zegt ze. Daarbij komt dat alleen daders van het LRA vervolgd worden. "Ook soldaten van het overheidsleger hebben gruwelijkheden gepleegd tijdens deze oorlog, maar zij gaan vrijuit."

Andere prioriteiten

Volgens Alupo verwijt de bevolking de overheid bovendien dat ze hen niet voldoende heeft beschermd tegen het geweld. Het dorp Barlonyo is daar een voorbeeld van: tijdens de aanval van 700 LRA rebellen, waren de 58 soldaten van de overheid die het dorp moesten beschermen zich aan het bezatten.

Deze scene en de slachting die erop volgt wordt in Barlonyo onder veel hilariteit van de toeschouwers nog regelmatig nagespeeld. Het zingen en theater zijn een manier om te verwerken wat er gebeurd is, maar ook om niet te vergeten, vertellen de dorpelingen. Maar Alupo denkt dat de bevolking zo ook de overheid aan haar belofte wil houden.

Alupo: "Al acht jaar ligt het beleid voor 'transitional justice' op de plank bij de overheid. In dit plan staat hoe Noord-Oeganda, een gebied dat al voor de oorlog achter liep in ontwikkeling op de rest van Oeganda, gecompenseerd wordt voor de schade. Maar er is vooralsnog weinig politieke wil om het plan uit te voeren."

Ook het plan van de overheid dat moet zorgen van economische groei in de regio en duurzame vrede, komt maar moeizaam van de grond. "Alupo: "Het gaat allemaal veel te traag."

Hoewel ze zelf het Strafhof belangrijk acht voor de internationale rechtsorde, erkent ze de grote afstand tussen het hof en de burgers in Oeganda. "Mensen voelen zich er niet bij betrokken."

Anna Aceng (48), een van de zingende vrouwen in het dorp Barlonyo zit op een stoepje van een herdenkingsplaats, een groot omheind plein met, behalve een grote mangoboom, een twee meter breed massagraf dat in een cirkel de omheining van het plein volgt. Hier liggen 121 van de slachtoffers begraven.

Ze zegt: "Als water een familielid verdrinkt, zul je het water nog steeds moeten drinken. Zelfs daders van zware misdaden moeten kunnen terugkeren in de samenleving. Ik zou Ongwen vergeven en samen in vrede verder leven." Haar buurvrouw Catherine Akullo verloor behalve haar kinderen een oor aan de rebellen, die met grote messen maaiden terwijl zij tussen de lijken lag en deed of ze dood was. Ze vindt vervolging wél belangrijk omdat ze nog steeds bang is. "Laat Ongwen achter slot en grendel verdwijnen, zodat hij nooit meer zoveel kwaad kan veroorzaken. Ik zal me bovendien pas echt veilig voelen als Kony opgesloten is."

Dit verhaal is gemaakt met een financiële bijdrage van War Child.

undefined

tirannie van de heer

Het noorden van Oeganda was van 1996 tot 2006 in de greep van Joseph Kony. De perverse gruwelijkheden die in zijn naam plaats vonden tarten elke verbeelding. Meer dan 66.000 mensen (van wie meer dan de helft kinderen) zijn ontvoerd. Jongens werden als kindsoldaat ingezet en meisjes verkracht.

Kinderen die huilden of te zwak waren om mee te komen werden zonder pardon afgeslacht. Soms moesten ze hun vermoorde ouders opeten. Elke weigering of emotie betekende een zeker einde. Door deze terreur wist het leger kinderen zo bang te maken dat ze niet durfden te ontsnappen en zelf veranderden in moordmachines.

Tien jaar geleden eindigde de tirannie met een wapenstilstand tussen de Oegandese regering en het rebellenleger. Echter, van december 2008 tot maart 2009 viel het leger in samenwerking met Zuid-Soedan en Congo de LRA vanuit de lucht toch aan. De wraak van de LRA resulteerde in opnieuw meer dan duizend doden en honderden nieuwe ontvoeringen. Sindsdien houdt het sterk uitgedunde rebellenleger inclusief Joseph Kony zich waarschijnlijk schuil in de bossen van Congo.

undefined