Is het politiek riskant als links toch meer te zeggen krijgt?

“It takes five to tango.” Hugo de Jonge wilde vrijdag niet al te veel filosoferen over de verkiezingsuitslag, maar dat het kabinet in “een lastig parket” zit, ziet de vicepremier ook. De coalitie moet in de Eerste Kamer voortaan samenwerken met een vijfde partij en daarbij ook nog eens rekening houden met een zeer sceptisch electoraat op de rechterflank.

De dreun die Forum voor Democratie woensdag heeft uitgedeeld, heeft de coalitie laten inzien dat tegemoetkomingen aan links, zoals eerder voor het klimaatakkoord, riskant kunnen uitpakken. Forum stelt voorlopig eisen die de coalitie onmogelijk kan inwilligen, en dus ligt meer samenwerking met GroenLinks en de PvdA voor de hand. Dat lijkt een recept voor sterkere verdeeldheid en nieuwe electorale afrekeningen.

Dat is wel de duiding die oud-VVD-leider Hans Wiegel aan de verkiezingsuitslag geeft. “Als het kabinet over links gaat in de senaat, dan wordt de onvrede natuurlijk groter.” Doordat de VVD zich wat meer op het midden ging richten en in de coalitie compromissen moest sluiten, ontstond op rechts ruimte voor Forum. “Ik heb ooit de les geleerd dat je niet op twee flanken tegelijk kan vechten.”

Onvrede

Linkse samenwerking hoeft niet onvermijdelijk te leiden tot rechtse onvrede, zei PvdA-leider Lodewijk Asscher vrijdag in Trouw. “Als wij resultaat boeken voor de woningmarkt of de pensioenen, dan zullen ook kiezers van andere partijen dat op prijs stellen.” Hij hoorde tijdens de campagne bij zowel kiezers van de PvdA als van Forum zorgen over die onderwerpen.

Maar deals sluiten is niet genoeg om het vertrouwen terug te winnen, waarschuwt Bram van der Lelij, onderzoeker van Motivaction. Politici moeten vooral uitleggen wáárom ze besluiten nemen. Het grotere verhaal ontbreekt vaak in de politiek, zegt hij. Volgens Van der Lelij gaat de aanname dat de rechtspopulistische kiezer onzeker is over zijn financiële toekomst, minder op voor de achterban van Forum. “Die vindt vooral dat het de verkeerde kant op gaat met de normen en waarden.” De gevestigde partijen vormen, in de woorden van Baudet, een “kliek die alleen maar bezig is met vergaderen”, en ondertussen het land te grabbel gooit.

Volgens Van der Lelij moet Asscher daarom, als het hem lukt om meer geld los te krijgen voor bijvoorbeeld onderwijs, vertellen vanuit welke waarden hij dat doet. “Waarom wil je investeren? Gaat het om zelfontplooiing of om uiteindelijk bij te dragen aan welvaart? Je moet een brug slaan naar waarden die mensen belangrijk vinden.”

In campagnetijd sprak Baudet als geen ander die waarden aan. In de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Flevoland werd Forum de grootste partij. Hans Wiegel is door Baudet gevraagd als informateur in Zuid-Holland. De VVD’er zegt dat hij vooral politieke tegenstanders bij elkaar wil brengen. Dan ziet de kiezer dat er naar zijn stem is geluisterd. Vorig jaar lukte het Wiegel wonderwel om in de stad Den Haag de populistische Groep de Mos en GroenLinks bij elkaar te krijgen. “Nemen kun je altijd in onderhandelingen, geven dat is de kunst. Als je zit te vechten op de vierkante centimeter, dan zien je ze liever gaan dan komen.” Net als in Den Haag gaat Wiegels voorkeur in Zuid-Holland uit naar een ‘breed college’.

Concessies

Zo bleek Pim Fortuyn eerder ook maar al te bereid om concessies te doen. Leefbaar Rotterdam had in 2002 een monsterzege geboekt. Informateur Rinus van Schendelen zette alles op alles om Fortuyn direct bestuursverantwoordelijkheid te geven. Dat lukte, Leefbaar Rotterdam ontwikkelde zich tot een stabiele bestuurderspartij. Dat leidde later weer tot het verwijt van Geert Wilders dat Leefbaar een ‘fletse middenpartij’ was geworden.

Als Baudet nu direct deals gaat sluiten met het kabinet, kan dat ten koste gaan van zijn status als uitdager van de gevestigde orde, erkent Van Schendelen. Het kan daarom een stuk interessanter voor hem zijn om nog even geen verantwoordelijkheid te nemen en te speculeren op nog een klapper bij de Tweede Kamerverkiezingen. “Maar als hij dan de grootste wordt, dan ligt het initiatief weer bij hem. Dan zal de burger zien of hij tot compromissen bereid is.”

Lees ook:

Rechts wint deze verkiezingen, maar links krijgt meer invloed

De Statenverkiezingen van woensdag waren een bevestiging van een patroon dat zich al vaker na de stembusgang voordeed. Forum voor Democratie is de nieuwe Lijst Pim Fortuyn of de Partij voor de Vrijheid in de eerste jaren.