'Is een mensenleven niet belangrijker dan een wet?'

Het zou gaan sneeuwen in Kaboel, op de dag dat Abdul Ghafoor Ahmadzai een examen Engelse taal moest afleggen. Zijn plan: tolk worden voor het Amerikaanse leger. Hij weet nog hoe koud het was, op die dag in 2007. "Mijn handen waren bevroren, en ik stond samen met wel honderd mensen buiten te wachten", zegt Ahmadzai. "Ze zochten allemaal werk."

Niet populair
Ahmadzai, destijds 24 jaar, maakte het examen goed. Hij was blij toen hij de baan kreeg. Maar hij realiseerde zich snel dat het hem niet populair maakte bij andere Afghanen. Zelfs vrienden reageerden angstig als ze hoorden over zijn nieuwe werk. "Maar ik wilde de buitenlandse legers graag helpen", zegt Ahmadzai, "om te vechten voor mijn prachtige land." Toen hij zijn badge kreeg waarop zijn functie stond vermeld, werd hem zelfs aangeraden om die in zijn sok te stoppen als hij ging reizen. Want stel je voor dat de Taliban hem onderweg zouden snappen.

Nu zit Ahmadzai in het café van de bibliotheek in het centrum van Venlo. Hier keek hij op zijn laptop wel vijf keer de film Inbetween worlds, over de jonge Afghaanse tolk Tarik, die voor het Duitse leger werkt. "Ik moest bijna huilen toen ik de film voor het eerst zag", zegt Ahmadzai. Hij wijst naar zijn keel. "Die wordt altijd droog als ik me emotioneel voel. Dus voor deze film had ik veel water nodig." Ahmadzai voelt zich verbonden met Tarik, zegt hij. "Tolken zoals Tarik en ik hebben het moeilijk."

Broer vermoord
Ahmadzai praat aan een stuk door, zijn woorden buitelen over elkaar heen. "Ik hoop dat je geen hoofdpijn van me krijgt", zegt hij lachend. Op school werd hij vroeger 'de Afghaanse Jim Carrey' genoemd. "Ik was altijd aan het grappen, en ik wist alles van Amerikaanse films." Nu worden de grappen van Ahmadzai afgewisseld met momenten van droevige stilte. Hij kijkt regelmatig nerveus naar zijn telefoon. Hij wacht iedere dag op nieuws over zijn asielprocedure. De Afghaan, die uiteindelijk drie jaar tolk was, waaronder zeven maanden voor het Nederlandse leger, is zijn land in 2010 ontvlucht. Hij kreeg op een dag in oktober van dat jaar een telefoontje van zijn vader, dat zijn broer was vermoord, omdat de Taliban dacht dat hij het was. Zijn vader zei: "Ga meteen weg uit Afghanistan."

Asielaanvraag
Ahmadzai vluchtte halsoverkop, enkele dagen nadat zijn zoontje was geboren. Die liet hij samen met zijn vrouw en dochter achter in Afghanistan. Hij kwam in Noorwegen terecht, waar hij drie jaar woonde, en waar zijn asielaanvraag uiteindelijk werd afgewezen. Waarom Noorwegen? "Ik werd naar Oslo gebracht door een mensensmokkelaar. Ik had geen idee waar ik was."

Toen zijn asiel in Noorwegen werd afgewezen, reisde hij heimelijk naar Nederland. Sinds juni 2014 is hij hier. "Ik droeg de Nederlandse vlag op mijn arm en ik heb samen met de Nederlanders gewerkt. Ik hoop dat ik hier mag blijven. Want terug naar Afghanistan, dat betekent het einde van mijn leven. Daar houdt het op."

Tussen twee culturen
Iedere dag fietst hij van het asielzoekerscentrum naar de bibliotheek om daar te internetten en kranten te lezen. Zelf is hij regelmatig in het nieuws, want er ontstond grote ophef toen in september bekend werd dat de IND en de staatsecretaris van Justitie de asielaanvraag van Ahmadzai niet in behandeling wilden nemen. Vanwege Europese afspraken zou hij terug moeten naar Noorwegen, waar hij als eerste asiel aanvroeg. Onder grote maatschappelijke druk besloot de staatssecretaris zijn aanvraag toch inhoudelijk te bekijken. De IND is nu aan het onderzoeken of zijn verhaal overtuigend is. "Ik heb respect voor de regels en wetten hier", zegt Ahmadzai. "Maar soms vraag ik me af: is een mensenleven niet belangrijker dan een wet?"

Inbetween worlds is een goede titel voor de film, vindt hij. "Zo voelde ik me ook, net als Tarik." Hij vertelt dat hij zich niet alleen een tolk van taal voelde, maar ook van cultuur. "De Amerikanen en European begrepen van Afghanistan niet zo veel. Ik moest alles uitleggen." Tarik wordt in de film toegewezen aan een kleine Duitse legereenheid onder leiding van de militair Jesper, die de taak krijgt om een Afghaans dorpje te beschermen. Ze ondersteunen daarin de lokale dorpsmilitie - de Arbaki. Jesper en Tarik raken bevriend.

Geen regeling voor tolken
De film is grotendeels in Afghanistan gedraaid, en dat levert prachtige beelden op. Het drama werd geschreven en geregisseerd door de Oostenrijkse Feo Aladag, die de berichtgeving over de oorlog in Afganistan als eenzijdig ervaarde. Ze wilde meer dan alleen maar trauma laten zien: ze wilde menselijke verhalen vertellen, en het gesprek op gang brengen over de oorlog. De soldaat Jesper worstelt in de film zichtbaar met alle keuzes die hij moet maken als leider van zijn eenheid. Als Tarik en zijn zus steeds vaker worden bedreigd door de Taliban, wil Jesper hen beschermen. Maar hij heeft ook te maken met orders van hogerhand. Als zijn gevoel van verantwoordelijkheid voor de tolk en die orders rechtstreeks tegen elkaar indruisen, worden de onmogelijke keuzes in oorlogstijd ineens heel concreet.

"Sommige scènes in de film zijn niet zo realistisch hoor", benadrukt Ahmadzai. "Tarik kon zomaar op zijn bromfiets naar zijn werk. Dat was voor mij veel te gevaarlijk." Maar hij is erg blij met de film, die de aandacht richt op de benarde situatie van honderden tolken in Afghanistan. Alleen al Nederland huurde de afgelopen twaalf jaar ongeveer 220 lokale tolken in. In veel landen, zoals Noorwegen, Duitsland en Engeland, zijn er speciale asielregelingen voor tolken. In Nederland vroegen D66 en de SP om zo'n speciale regeling, maar die is volgens de Minister van Defensie niet nodig.

Ahmadzai probeert vaak aan zijn vrouw uit te leggen hoe de asielprocedure in Europa werkt. Maar eerlijk gezegd, begrijpt hij het zelf ook niet helemaal. "Mijn dochter komt op de leeftijd dat ze naar school zou moeten gaan. Dat mag ze niet in Afghanistan. Ik hoop dat er in Nederland ook een toekomst voor haar is."

Waar en wanneer?
Zaterdag 28 maart 2015 - 15:00 Theater aan het Spui 2, Den Haag. Aansluitend gaat programmamaker Bahram Sadeghi in gesprek met Abdul Ghafoor Ahmadzai, zijn advocaat Wil Eikelboom en majoor Niels Roelen.

Trouw werkt samen met Movies that Matter Filmfestival, van 20 tot 28 maart in Den Haag. Gedurende het festival brengen we iedere dag updates in samenwerking met festivalkrant Daily Matters.