Is de SP klaar om de premier te leveren? Ja!

'We begrepen niet echt hoe de wereld in elkaar zat", zegt Tiny Kox (59), SP-fractievoorzitter in de Eerste Kamer, over de periode dat zijn partij toetrad tot het parlement in 1994. De eerste twee SP-Kamerleden, Jan Marijnissen en Remi Poppe, maakten vooral veel lawaai. Stevig oppositie voeren was de opdracht. Het tegengeluid laten horen.

"Tot eind jaren tachtig hadden we geen echte leden. Er waren vooral lezers van de Tribune, ons partijblad. Pas toen we met twee man in de Tweede Kamer kwamen werd de federatie van koninkrijkjes één partij", vertelt SP-Kamerlid Henk van Gerven (57). "We zijn sindsdien van een kaderpartij een echte volkspartij geworden."

Toen Tweede Kamerlid Harry van Bommel (49) in 1986 lid werd, merkte hij op dat gewone leden niet konden meepraten. "Er was angst dat mensen de partij zouden kapen. Dat was alleen nergens op gebaseerd. In de jaren negentig is die instelling helemaal veranderd." De partijstructuur werd enigszins hervormd. De achterban kreeg meer mogelijkheden de leiding te controleren, onder meer door wat vaker congressen te houden.

Kamerlid Paulus Jansen (58), SP-lid sinds 1974, vindt dat de geschiedenis van de partij wel erg gekleurd is. "We hadden ongetwijfeld sektarische trekjes, dat is vaak zo bij kleine clubjes. Maar als je groter wordt, gaat dat er vanaf. In 1994 waren de ideeën echter niet veel anders dan in de jaren tachtig."

De SP is de afgelopen twintig jaar vooral meer volwassen geworden, constateert Van Bommel. "We zijn parlementair gezien wezenlijk veranderd. Wij letten er nu ook op of onze plannen naar de normen van anderen haalbaar zijn. Zo laten we nu alles doorrekenen door het Centraal Planbureau. Dat deden we eerst niet, want we aanvaardden hun parameters niet."

Van Bommel: "We maken nu ook tegenbegrotingen, om de kiezers te overtuigen. Dat heeft weer geleid tot disciplinering. Al onze plannen moeten binnen de begroting passen en mogen niet tegenstrijdig zijn aan maatregelen die we op andere terreinen wensen. We zijn in de loop der jaren veel strenger voor onszelf geworden. En dat werkt. We kunnen nu met geloofwaardige alternatieven komen. We zijn bestuurlijker en verantwoordelijker geworden", aldus Van Bommel, die al sinds 1998 in de Tweede Kamer zit.

De SP heeft de afgelopen jaren ook het verzet tegen het koningshuis opgegeven, het lidmaatschap van de Navo geaccepteerd en neemt sinds 2009 zitting in de Kamercommissie voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, beter bekend als de commissie 'stiekem'. De SP vindt dat besloten overleg eigenlijk niet democratisch genoeg, maar ging toch meedoen om haar verantwoordelijkheid te nemen.

Ook is er inmiddels een jongerenafdeling die twintig jaar geleden nog als overbodig en lastig werd beschouwd. Paulus Jansen: "Nog steeds is er spanning met onze jongerenafdeling ROOD. Dat komt deels door de onervarenheid van de jongeren. We moeten steeds in de gaten blijven houden dat er een verband is tussen de SP en ROOD."

De grootste verandering is echter de enorme ledengroei. Van ruim 15.000 in 1992 tot ruim 44.000 nu. Van 2007 tot 2009 lag dat zelfs boven de 50.000. Jansen, algemeen secretaris van de SP tussen 2003 en 2005: "Kwantiteit is ook kwaliteit. Toen ik begon als Statenlid stond ik er helemaal alleen voor. Nu hebben we een paar honderd mensen die het vak kennen."

Alleen de groei zorgt er al voor dat de partij 'permanent verandert', aldus Tiny Kox. "De relatief nieuwe leden kennen ons alleen als een partij in het parlement, zij kennen niet zozeer de activistische beweging. In het kader zijn er nog wel mensen die moeten wennen aan deze nieuwe fase van de partij. Ik vind het ook een heel avontuur. Maar onze leden vinden het al veel gewoner. Zij vinden het vooral een logische stap als we nu gaan regeren."

De oudgedienden zien echter ook veel overeenkomsten tussen de SP van nu en die van bijna twintig jaar geleden. Toen veel acties, nu veel acties. Toen werkten de SP'ers keihard, nu werken ze zich het schompes. Toen was het heel gezellig en was er veel eensgezindheid, en nog steeds is de SP een genoeglijke harmonieuze club, zeggen de Kamerleden.

Bij de SP lekken vertrouwelijke e-mails immers nooit uit, bij de SP wordt de lijsttrekker altijd zonder gekissebis gekozen. De opvolging van Agnes Kant door Emile Roemer in maart 210 ging bijna geruisloos. Roemer was de grote onbekende tijdens de verkiezingen van juni dat jaar. In 2011 werd hij echter uitgeroepen tot politicus van het jaar. Zijn gezellige en rustige 'doe maar normaal'-houding spreekt velen aan. De eenheid kwam - na een paar roerige jaren - weer terug in de fractie, en Roemer bracht weer wat nieuw elan en vaart in de partij.

"Bij ons lopen minder grote ego's rond", verklaart Jansen de relatieve rust binnen de fractie. "Soort zoekt soort", verklaart Van Gerven, die al sinds 1978 lid is. Maar aan discussies geen gebrek, bezweert het Brabantse Kamerlid en voormalig huisarts. "Als op een gegeven moment de zaak is beslecht, dan accepteren we dat. De eenheid naar buiten is een stille afspraak."

Van Bommel merkt intern regelmatig afwijkende geluiden op. En dat blijft zeker niet altijd binnenskamers. "Ik pleitte altijd hardop tegen de dubbele pet die Jan Marijnissen jarenlang op had: die van fractievoorzitter en partijleider." En dat kon gewoon, benadrukt hij. Er wordt ook al enige tijd discussie gevoerd over een andere naam voor de Socialistische Partij, weet Van Bommel, nu de partij een sociaal-democratisch beleid voert.

Het socialistische zou te veel doen denken aan de tijd van voor de parlementaire periode. De tijd waarin de gestaalde kaders de dienst uitmaakten, waarin er heel veel sympathie was voor het gedachtegoed van Karl Marx, waarin volgens SP-senator Kox "de antwoorden al klaar lagen voordat de vraag werd gesteld".

SP'ers hebben leren luisteren. Kox: "Ik ben er trots op dat de partij die er ooit was voor de werkende klasse nu ook aantrekkelijk is voor mensen die modaal en bovenmodaal verdienen. We hebben onze wortels niet in de steek gelaten, maar ondertussen ook anderen aangetrokken. Dat deze week uit onderzoek bleek dat driekwart van de PvdA-kiezers hun partij het liefst met ons wil zien regeren, doet me ook deugd. Nu is de kans daar om het grootste politieke blok te worden."

Kamerlid Jansen, tevens civiel ingenieur, ziet op dit moment twee grote uitdagingen voor de SP: Het activisme vasthouden en meegaan met de tijdgeest. "We moeten gevoel houden met wat er op straat leeft. Daar moet je hard voor werken. Kijk naar de PvdA, dat is een echte bestuurderspartij geworden. Wij hebben het activistische nog wel en dat moeten we houden."

De continu veranderende samenleving moet de SP ook goed in het vizier houden. "In bijna elk gezin werken nu twee personen, dus wij moeten plannen bedenken die bij die samenlevingsvorm passen."

Jansen geeft ook een klein, persoonlijk voorbeeld: "Ik had altijd een hekel aan Twitter. Ik dacht: wat voor zinnigs kan je nou in 140 tekens kwijt? Ik was eindelijk net lekker bezig met mijn blog, kwam dit er weer aan." Maar hij merkte dat veel mensen om hem heen wel Twitter gebruiken. "Ik heb inmiddels mijn verlies genomen. Het meedoen aan dit soort sociale media moeten we gewoon doen." De SP'er zal het echter nooit gebruiken voor een persoonlijke campagne. "Bij ons staat de collectieve agenda voorop, het gemeenschappelijke belang. Het zou daarom ook raar zijn als wij intern gingen strijden voor het lijsttrekkerschap."

Met afschuw kijken hij en zijn collega's naar wat er momenteel bij GroenLinks gebeurt. "Zo je vuile was buiten hangen. Ongelooflijk", zegt Van Gerven, "dat zouden wij nooit doen." Hij prijst zich gelukkig dat zijn partij de afdrachtregeling kent, die SP-politici of bestuurders dwingt een deel van hun salaris af te staan aan de partijkas. "De gelijkgestemdheid komt ook door deze regeling, meent Van Gerven. "Geld is het slijk der aarde."

Door het inleveren van een deel van je salaris voorkom je dat er carrièrejagers op je partij afkomen, menen de meeste SP'ers. Daardoor is werken voor de SP vooral een roeping. "Het heeft ook een signaalwaarde", legt Jansen uit, "dat wij het collectief belangrijk vinden." Daarbij is er veel geld voor zaken als verkiezingscampagnes. "Maar toch moet je van de regeling geen geloofsartikel maken", aldus Jansen. Wat hem betreft zou de regeling in gemeenten wel anders mogen.

Op bijna elk partijcongres komt wel een versoepeling van de afdrachtregeling voor SP-politici in gemeentes en provincies ter sprake. Elk jaar stappen er immers wel een paar raadsleden op omdat ze te veel salaris moeten inleveren. Soms stellen ze dan hun raadszetel ter beschikking aan de SP, maar de meeste weglopers doen dat niet. De afhakers zoeken de media op en vertellen hoe hard ze werken, soms wel zo'n twintig uur per week, voor maar tweehonderd euro.

Momenteel dragen raadsleden 75 procent van de vergoeding af aan de partij. In de grote steden is dat de helft. Kamerleden, wethouders en gedeputeerden mogen een netto salaris van rond de 2500 euro overhouden. Burgemeesters heeft de SP nog niet, omdat ze tot voor kort tegen de benoemde burgemeester waren. Maar ook dat bezwaar is min of meer verdwenen.

Kox: "De SP is een partij in ontwikkeling. In 2004 hebben we ons echt bewezen, toen waren we een grote kracht achter de vakbondsmanifestatie op het Museumplein en speelden we een belangrijke rol in het referendum over de Europese grondwet. Na de goede verkiezingsuitslag in 2006 (de SP steeg van 9 naar 25 zetels, red.) vielen we terug, omdat we niet gingen regeren. Het leek of een stem op de SP ook niets veranderde."

Alles wat was opgebouwd leek verloren te gaan. Dat vervolgens Jan Marijnissen terugtrad en Agnes Kant de nieuwe fractievoorzitter werd, deed de partij ook geen goed. Op een gegeven moment stond de SP op acht zetels in de peilingen. Kox: "Als dat de uitslag was geworden bij de Kamerverkiezingen van 2010 stond ons een paar pittige vergaderingen te wachten. Gelukkig werd het een verlies met een gouden randje, waardoor de existentiële vraag - waartoe is de SP op aarde?- wegviel."

De partij is momenteel met 15 zetels vertegenwoordigd in de Tweede Kamer, maar in de peilingen staan de socialisten al een half jaar op 28 tot 32 zetels. Op de vraag of de SP klaar is om de premier te leveren, klinkt uit alle SP-monden een luid en duidelijk 'Ja!' Kox: "En dan begint het pas. Als je de grootste bent, heb je nog niet direct alle macht in handen."

Het is de kunst om straks de compromissen die moeten worden gesloten goed aan de kiezer uit te leggen, zegt Paulus Jansen. "Als ze het begrijpen, hebben we geen problemen. Snappen ze het niet, dan wordt het zwaar. Maar Emile kan gelukkig de zaken heel goed uitleggen."

undefined