OnderzoekGgz
Inzet isoleercel door ggz-instellingen verschilt sterk per regio
Ggz-instellingen moeten van de isoleercel af, daar zijn ze het over eens. Maar uit een cijferanalyse blijkt dat het de één heel goed lukt en de ander totaal niet.
Psychiatrische patiënten lopen in de ene regio veel meer kans om in de separeercel te belanden dan in de andere. De kloof tussen ggz-instellingen die veel en weinig separeren, wordt dieper. Dat blijkt uit een analyse van ruwe data uit 2019 van het Zorginstituut Nederland, door onderzoeker Eric Noorthoorn, werkzaam bij instelling GGNet.
Al tientallen jaren streeft de ggz ernaar om patiënten minder vaak op te sluiten, liefst helemaal niet meer, maar dat blijkt makkelijker gewenst dan gedaan. In 2017 nog sprak een groep instellingen af om de isoleercel in drie jaar tijd helemaal af te schaffen, maar dat mislukte volledig.
Uit de cijfers van de 22 grootste instellingen blijkt dat de separeer in 2019 minder vaak is gebruikt dan in 2018. Tegelijk valt op dat de verschillen tussen koplopers (waaronder Breburg, Emergis, GGZ Westelijk Noord-Brabant) en hekkensluiters (Pro Persona, Parnassia, Arkin) steeds groter zijn geworden. Variërend van ruim 100 uur isotie per jaar tot meer dan 40.000 uur.
De cijfers over 2020 zijn nog niet compleet. Toch is het onwaarschijnlijk dat het beeld sterk verbetert. “Het terugdringen van separatie kost veel tijd en geld”, zegt Marc Verbraak, bestuurder bij uitschieter ProPersona. Hij zag de separatiecijfers bij zijn instelling in 2020 nog verder stijgen, onder andere omdat de isoleercel als quarantaineruimte gebruikt werd.
De kloof tussen instellingen is het gevolg van een gebrek aan transparantie, zeggen bestuurders en onderzoekers. Instellingen zouden hun cijfers weer met elkaar moeten vergelijken, zoals ze dat in de jaren vóór 2014 deden. “Toen zag je dat ze elkaar scherp hielden”, zegt Kees Lemke, voorzitter van Herstel voor Iedereen, een alliantie van zeventien instellingen. “Ze ontdekten dat andere het beter deden en bespraken dat intern. Waar laten wij steken vallen? Ook zocht men contact met de koplopers. Alles draaide om leren en verantwoorden.”
Ranglijst gesneuveld
In 2015 echter raakte het delen van patiëntgegevens in de ggz in opspraak, en zijn de ranglijst en daarmee het landelijke plaatje van klinieken die veel en weinig separeren, gesneuveld. De instellingen leveren ondertussen wel cijfers aan, maar die gaan naar de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, die de data alleen controleert op uitschieters.
De cijfers gaan ook naar Zorginstituut Nederland, dat die plompverloren op zijn website zet, in een Excelbestand, zonder enige structuur of duiding en soms niet eens kloppend. Op grond van deze data heeft onderzoeker Eric Noorthoorn onlangs een officieuze ranglijst opgesteld van 2019, na de cijfers bij alle instellingen gecheckt te hebben. De cijfers over 2020 zijn nog niet gecontroleerd.
“Het Excelbestand is één grote chaos”, zegt Niels Mulder, hoogleraar openbare geestelijke gezondheidszorg in Rotterdam. Het ontbreken van de cijfers noemt Mulder een ‘misstand’, omdat dwang zo diep ingrijpt in het leven van patiënten. “Iemand opsluiten is een inbreuk op zijn of haar autonomie, wat meteen raakt aan meerdere mensenrechten.”
Wie knipt het licht aan?
De nieuwe Wet verplichte zorg (Wvggz) – sinds januari 2020 van kracht – is bedoeld om dwang en drang terug te dringen, zegt Lemke. “Maar of dat lukt, mogen we officieel dus niet uitrekenen. Bizar. We hebben met z’n allen een stap in het donker gezet en de vraag is nu: wie knipt het licht aan?”
Een belronde langs verschillende ggz-organisaties maakt duidelijk dat er sprake is van een impasse. De meeste partijen zeggen transparantie en vergelijking hoog in het vaandel te dragen, maar niemand neemt het voortouw. Intussen heeft ook de Europese privacywet roet in het eten gegooid; om de lijst te maken, is een aanpassing van de wet nodig. Het ministerie laat weten dat er reparatiewetgeving in voorbereiding is, maar voegt daar geen tijdpad bij. Lemke: “Dat kan makkelijk nog jaren duren.”
Lees ook:
Het afschaffen van de isoleercel mislukt
Anders dan ze afspreken, lukt het ggz-instellingen niet minder patiënten te separeren, bleek in 2019 al uit een rondgang van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico in samenwerking met Trouw en De Groene Amsterdammer. Lees hier waarom niet.
Verhalen van achter de loodzware deur, of, hoe psychiatrische patiënten de ‘separeer’ beleven
Patiënten beleven hun tijd in de isoleercel vaak heel verschillend. Waar Anita Hubner eindelijk rust vond, schreeuwde Jeroen Zwaal het een nacht lang uit.
