Integratie-expert: 'Ontvriend nooit een racist'

Wat valt daartegen te doen? Hanneke Felten van Kennisplatform Integratie & Samenleving (Kis) ging op zoek naar het antwoord. Ze kamde wetenschappelijke studies door en nam overheidscampagnes tegen discriminatie onder de loep. Zoals de campagne 'Zet een streep door discriminatie', die in september 2015 door het ministerie van binnenlandse zaken werd gelanceerd. Felten bekeek hoe effectief zulke campagnes op sociale media zijn. Vandaag publiceert het Kis de resultaten in het rapport 'Klaar met discriminatie?'.

Hoe probeert de overheid discriminatie tegen te gaan?
"De campagnes hebben een heldere opzet: laten zien dat mensen in je omgeving discriminatie niet oké vinden. Filmpjes, foto's en slogans moeten je het idee geven dat heel Nederland discriminatie afkeurt. Dat is op zich een goede insteek. Ze sluit aan bij hoe mensen functioneren: mensen laten hun gedrag afhangen van wat anderen denken, en op sociale media al helemaal. Doordat je ziet hoeveel 'likes' een bericht krijgt, weet je precies wat de norm is, wat bijval wekt en wat niet. In het leven daarbuiten is het meer gissen naar de sociale norm. Daardoor ga je zelfstandiger nadenken. Of je overtuigingen blijven gewoon vager. Op sociale media is het zonneklaar wat je ergens van moet vinden. Dus dan schreeuw je mee."

Toch slagen die campagnes er niet in discriminatie op sociale media terug te dringen. Wat doen ze fout?
"Inderdaad is hun effect gering. Een knelpunt is dat mensen op sociale media in een 'bubbel' van gelijkgezinden blijven: je ziet alleen wat je vrienden delen. Campagnes kunnen wel een norm versterken, maar niet omdraaien. Het hoogste wat je bereikt is dus dat je mensen die al enigszins tegen discriminatie zijn, in hun overtuiging versterkt. Dat is belangrijk, maar je bereikt nauwelijks de mensen die openlijk discriminatie goedkeuren.

Ook krijg je geen duurzame verandering op individueel niveau via dit type campagne. Als mensen in een nieuwe groep terechtkomen, nemen ze vrij snel de normen van hun nieuwe netwerk over. De campagnes gingen deze neiging niet tegen, maar vergrootten die juist. Ze zetten in op groepsgedrag, niet op een intrinsieke afkeuring van discriminatie."

Hoe kun je dat op sociale media bereiken?
"Dat is moeilijk, maar in ieder geval niet door informatie of 'feiten' te brengen. Discriminatie is niet rationeel, en je kunt het moeilijk via de ratio bestrijden. Je moet op emotie spelen. Laat mensen voelen hoe onrechtvaardig het is om louter op de kleur van je huid te worden beoordeeld. Je moet een verhaal vertellen, empathie opwekken, het onrechtvaardigheidsgevoel prikkelen. Verder heb je ingangen nodig. Verbindende figuren, die in meerdere 'bubbels' passen. Een goed voorbeeld is rapper Lange Frans, die laatst zong dat Nederland blind is voor het slavernijverleden. De clip werd honderdduizenden keren gedeeld, in de meest uiteenlopende netwerken."

Heeft u tips voor wat je zelf kunt doen tegen onlineracisme?
"Ontvriend nooit iemand die discriminerende taal uitslaat. Daar worden netwerken alleen maar eenvormiger van. Probeer andersdenkenden op te zoeken, maak vrienden buiten je bubbel. Ga niet eindeloos argumenteren, maar ga in op gevoelens. Een andere les is dat je soms juist níks moet zeggen. Herhaal geen stereotiepen om ze daarna te ontkrachten. Dat werkt averechts, blijkt uit onderzoek. Hersenen werken via associaties. Telkens als de link tussen bijvoorbeeld 'Marokkaan' en 'misdaad' wordt gemaakt, ook al is dat om die juist te weerleggen, wordt de associatie tussen die twee woorden sterker. Beter is het die link überhaupt niet te noemen."