'Instellingen worstelen met termen als gedrag en cultuur'
De AFM brengt gedrag binnen bedrijven in kaart. 'Een ongezonde cultuur kan een aanwijzing zijn dat er meer aan de hand is.'
Het gaat beter, veel beter zelfs, dan voor de financiële crisis van 2008. Maar financiële instellingen zouden best nog wat meer werk mogen maken van het organiseren van tegenspraak in de eigen organisatie, concludeert Frans de Weert. En de Autoriteit Financiële Markten (AFM), waar De Weert hoofd van het expertisecentrum is, wil daar best een handje bij helpen.
De Weert doet met een team bij toezichthouder AFM onderzoek naar cultuur en gedrag in de financiële sector. Een lastig te definiëren begrip voor financiële instellingen, zegt hij. "Het is de zachte kant van het toezicht, maar wel een belangrijke: als wij constateren dat er een ongezonde cultuur heerst bij een instelling, kan dat een aanwijzing zijn dat er meer aan de hand is."
De AFM let al langer op cultuur en gedrag van instellingen, maar sinds anderhalf jaar richt een team zich specifiek op het onderwerp. Vandaag presenteert de toezichthouder het eerste onderzoek dat in de financiële sector is gedaan naar het omgaan met fouten van organisaties. Voelen medewerkers zich veilig genoeg om melding te doen als er iets misgaat? En wordt er lering getrokken uit misstappen?
Het was niet altijd makkelijk om instellingen zover te krijgen om mee te werken aan het onderzoek, zegt senior toezichthouder Danny van Dijk van de AFM. "Daar hebben we best wat moeite voor moeten doen. Instellingen worstelen al langer met de voor hen toch wat vage begrippen gedrag en cultuur."
Volgens Van Dijk is het voor financiële instellingen nooit een probleem om goede intenties op papier te zetten. "De gedachte was lang: als er maar beleid is, komt het vanzelf goed. Veel instellingen hebben geen idee hoe ze er praktisch invulling aan kunnen geven. Wij wel. We hebben ze kunnen overtuigen door ze handvatten te geven om daar iets mee te doen." Uiteindelijk deden alle dertien organisaties die waren benaderd mee aan het onderzoek.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat organisaties die open omgaan met fouten beter presteren, een hogere kwaliteit van dienstverlening hebben en meer ethisch gedrag vertonen, stelt de toezichthouder. Vooral dat laatste is het belang van de AFM, zegt De Weert, terwijl instellingen wellicht gemotiveerd raken door de betere prestaties. "Dat zie ik echt als win-win, want zowel de bedrijven als de toezichthouder hebben er dan iets aan. En als instellingen intrinsiek gemotiveerd zijn, pakken ze het sneller op dan als wij regels maken die het voorschrijven."
Inspiratie uit de luchtvaart
Voor het onderzoek liet de toezichthouder zich inspireren door de luchtvaart. Na de vliegramp in 1977 op Tenerife - waarbij de copiloot mogelijk te weinig in durfde te gaan tegen zijn meerdere - kwam de luchtvaartsector met plannen om de sterke hiërarchie te doorbreken, en het leren van fouten voorrang te geven boven het afstraffen ervan.
"Die sterke hiërarchie zag je in de financiële sector van voor de financiële crisis ook wel. Dat willen we als toezichthouder doorbreken", zegt Van Dijk. In samenwerking met de Universiteit Utrecht werd het onderzoek opgezet om de foutencultuur concreet en meetbaar te maken. Door te werken met benchmarks, waar instellingen kunnen zien hoe ze scoren ten opzichte van concurrenten, hoopt de AFM bedrijven extra motivatie te geven zich te verbeteren. Van Dijk: "Je wilt in een ranglijstje niet onderaan staan."
De manier waarop organisaties omgaan met fouten is maar één van de onderdelen van wat de AFM een 'gezonde organisatiecultuur' noemt. De komende tijd wil de toezichthouder, in overleg met de sector, verder onderzoek doen naar andere relevante onderwerpen.
Veel wil De Weert er nog niet over kwijt, maar het thema effectieve besluitvorming krijgt in elk geval aandacht, zegt hij. "Denk dan aan vragen als: komen alle perspectieven op tafel bij het nemen van besluiten? Is er bijvoorbeeld gedacht aan het klantbelang, of handelt de instelling alleen in zijn eigen belang?"
