Ingrijpen in Darfur
Op het sportveld, in de rechtszaal, van Tweede Kamer tot borreltafel: overal klinken argumenten. Tigrelle Uijttewaal ontleedt waarom sommige wel, en vooral waarom andere niet deugen Genocide of geen genocide - dat is de vraag in de politieke discussies over Darfur in Soedan. Want genocide verplicht volgens het internationale genocideverdrag tot (militair) ingrijpen en tot vervolging van de daders.
In Letter & Geest (26 juni) spreken Ayaan Hirsi Ali en Leon de Winter, net als veel mensenrechtenorganisaties, van genocide in Darfur: 'Leden van de Janjaweed-milities, in samenwerking met het reguliere Soedanese leger, verdrijven en vermoorden daar leden van andere clans.'
Volgens de VN-chef Kofi Annan grenzen de praktijken in Darfur 'aan etnische zuiveringen'. Europese politici noemen de moordpartijen in Darfur evenmin genocide. Ook de Verenigde Staten mijden het 'G-woord': ,,praten over militair ingrijpen is voorbarig.''
Volgens minister Van Ardenne (ontwikkelingssamenwerking) is er 'naar alle waarschijnlijkheid in de richting van zuivering gewerkt'. Zij vindt dat politici de term 'genocide' niet moeten hanteren totdat er een officiële verklaring is. Als die verklaring er is, moet Nederland ingrijpen: ,,Nederland dringt er ook op aan, omdat dat inderdaad betekent dat je [...] op een speciale manier naar de dingen moet kijken en ook in actie moet komen.''
Zijn de massale moordpartijen, de verkrachtingen, de vernielingen, de verminkingen in Darfur 'genocide'? De Verenigde Naties, Amerikaanse politici en Nederlandse parlementariërs doen het voorkomen alsof dat stempel vereist is voor ingrijpen. Ze mengen twee geldige redeneringen tot een ongeldige.
Logisch geldig is elke redenering die de vorm heeft van de zogenoemde modus ponens waarin de voorwaarde 'p' - de antecedens - wordt bevestigd:
(1) Als p, dan q
(2) p
(3) Dus: q
Oftewel:
(1) Als sprake is van genocide, dan moeten we ingrijpen.
(2) Er is sprake van genocide.
(3) Dus: we moeten ingrijpen.
Logisch geldig is ook elke redenering die de vorm heeft van de zogenoemde modus tollens waarin de consequentie 'q' wordt ontkend:
(1) Als p, dan q
(2) Niet q
(3) Dus: niet p
Oftewel:
(1) Als sprake is van genocide, dan moeten we ingrijpen.
(2) We moeten niet ingrijpen.
(3) Dus: er is geen sprake van genoci de.
De VN, Amerikaanse politici en Nederlandse parlementariërs stellen zich echter op het standpunt dat we (nog) niet moeten ingrijpen. Op dat standpunt kom je via een ongeldige mix van de twee logisch geldige redeneervormen. Niet het gevolg 'q' wordt ontkend, zoals in de modus tollens, maar de voorwaarde 'p', de antecedens:
(1) Als er sprake is van genocide, dan moeten we ingrijpen (als p dan q).
(2) Er is geen sprake van genocide (niet p).
(3) Dus: we moeten niet ingrijpen (niet q).
Dat deze redenering ongeldig is, wordt misschien duidelijker door dit voorbeeld:
(1) Als het regent, dan is de straat nat.
(2) Het regent niet.
(3) Dus: de straat is niet nat.
Ongeldig want er zijn allerlei gevallen te bedenken waarin de straat nat is, zonder dat het regent: gemeentewerkers die de straat schoonspuiten, iemand die z'n auto op straat wast, sneeuw, hagel, opspattend zeewater.
Terug naar de discussie over ingrijpen in Darfur. Door de eerste regel -als p, dan q- weten we slechts met zekerheid wat we moeten doen als er sprake is van genocide: ingrijpen. Maar het staat niet vast wat we moeten doen als er geen sprake is van genocide. De regel uit het genocideverdrag 'Als er sprake is van genocide, dan moeten we ingrijpen' sluit niet uit dat we ook moeten ingrijpen als er geen sprake is van genocide. Je hoeft de gevallen in Darfur helaas niet eens te bedenken: moedwillig massaal moorden, verkrachten, verdrijven en verminken.
Kortom, uit 'Als er sprake is van genocide, dan moeten we ingrijpen' volgt niet noodzakelijkerwijs de conclusie dat we niet moeten ingrijpen als er geen sprake is van genocide. Wie hier wél van uitgaat, maakt de denkfout die bekendstaat als de drogreden van de 'ontkenning van het antecedens'. Niet genocide of geen genocide in Darfur, maar ingrijpen of niet ingrijpen - dat is de vraag.
