Indiase dans ter inspiratie

Het Indiase kathakduo Hari en Chethana repeteert in de studio van Korzo aan hun nieuwe stuk 'Ayush'. De strengen met belletjes die zorgen voor ritmisch gerinkel bij het geraffineerde voetenwerk dat de kathak kenmerkt, hebben ze om de enkels gewikkeld. Maar de choreografie die de sierlijke draaien en grillige gebarentaal verbindt is veel ingetogener dan we in de regel zien bij deze uitbundige Noord-Indiase dans: vanuit een verstilde positie zijn de bewegingen en houdingen als het ware 'losgezongen' van elkaar, wat zorgt voor een compleet andere dynamiek. Traditie heeft plaatsgemaakt voor theatrale spanning.

Het kathakduo uit Bangalore werkt in residentieconstructie bij het Haagse theater- en productiehuis Korzo, van waaruit elk jaar het India Dans Festival wordt georganiseerd. Korzo presenteert daarin gevestigde Indiase dansartiesten en wisselt die af met vernieuwende producties die op uitnodiging 'in huis' worden geproduceerd.

'Rigide vorm'

Er is in India een enorme honger naar dansvernieuwing, merkt directeur Leo Spreksel nu ook weer tijdens de zesde festivaleditie. In tegenstelling tot de westerse dans, waarin de grenzen vanaf het begin van de twintigste eeuw zijn opgerekt, is men in India pas sinds een jaar of dertig bezig met onderzoek naar een nieuwe zeggingskracht van traditionele dansen. De drie hoofdstromen binnen de Indiase dans, waarvan kathak er een is, zijn in strikte regels vastgelegd en hebben een sterk religieuze component. Er zijn in India twee offici-ele klassieke dansopleidingen, maar het is gangbaarder om als je danstalent bij een goeroe en diens ashram aan te sluiten. "De vorm is zo rigide vastgelegd om de overdracht van leraar op leerling te kunnen regelen", verklaart Spreksel. "Er worden in India weliswaar aan de lopende band nieuwe choreografieën gemaakt, maar alles gebeurt volgens het idioom dat men al kent. Met talloze variaties op verhalen uit de Indiase mythologie en heldenepiek. Pioniers als Chandralekha (1928-2006, red.) kregen genoeg van de kloof tussen dans en het leven van alledag. Deze 'Pina Bausch van de Indiase dans' maakte onder invloed van de vrouwenemancipatie stukken met een erotische lading, die de Indiase dans van oudsher heeft, maar onder het bewind van de Engelsen naar de achtergrond was verdrongen."

Dansen 'van binnenuit'

Op zoek naar nieuwe vormen om iets uit te drukken dat van 'nu' is. Dat is ook de belangrijkste drijfveer van het katahkduo Hari en Chethana. Ze hebben beiden een uitgebreide klassieke kathaktraining van hun goeroe genoten, maar tijdens de residentie in Korzo zien ze hun dans in een veel breder spectrum. Hier leren ze de dans 'van binnenuit' te laten komen. Hari: "Kathak kent bijvoorbeeld vastgelegde gezichtsuitdrukkingen om het verhaal te vertellen. Maar het werk dat wij voor Korzo maken laten wij uit onszélf komen. De emoties of het verhaal vertalen zich van binnenuit in fysieke beweging. Dat is veel krachtiger.

"In India is er geen infrastructuur om onderzoek te doen. Men staat er niet voor open. In India komt men voor het verhaal, in Nederland is dat in de dans geen vast gegeven. Mensen leggen er hier zelf betekenis in. Interpretatie bestaat niet in India. Maar het is geweldig dat dans meer kan betekenen dan je van tevoren kunt bedenken."

Leo Spreksel ziet een toename in de belangstelling voor Indiase dans in Nederland. "Dat heeft te maken met het succes van dansers en choreografen als de Engelse Akram Khan, die als kind van immigranten een training kreeg in klassieke kathak, en de dansvorm met groot succes gebruikt in eigentijdse choreografieën. De gecodificeerde Indiase dans wordt door hem in een intercultureel, voor het Westen toegankelijk, perspectief geplaatst."

Zó ver ligt deze oudste danstraditie ter wereld nou ook weer niet van de westerse dans. Indiase kathak kwam met zigeuners via de Zijderoute naar het Iberisch schiereiland om daar in flamenco te evolueren. En er zijn danshistorici die menen dat het klassieke ballet zich nooit had kunnen ontwikkelen tot de formele danskunst zoals we die nu kennen als ze het vaste vormgrid van Indiase dans niet als voorbeeld zou hebben gehad.

Onbekend en toch wel een beetje bekend - al is het dankzij een soort evolutionaire 'imprint' in ons collectieve culturele bewustzijn - dát is een goede voedingsbodem voor uitwisseling. Dat gebeurde in de negentiende eeuw toen Indiase dansers onder invloed van de Romantiek furore maakten in Europa en de Verenigde Staten. De legendarische ballerina Anna Pavlova werkte rond 1930 met de Indiase Uday Shankar, wat resulteerde in drie Krishna- en Rhada-balletten, die tegenwoordig worden beschouwd als dé wegbereiders voor de Bollywoodmusical. Een choreograaf als Maurice Béjart incorporeerde vanaf 1960 aspecten uit de Indiase dans en filosofie in zijn werk en richtte langs die lijnen de Mudra-dansschool op, die Europese dansvernieuwers als Maguy Marin en Anne Teresa De Keersmaeker heeft voortgebracht.

Spreksel wil het nog wel wat stelliger zeggen: Indiase dans heeft momentum. "Het succes van Sidi Larbi Cherkaoui, een van de toonaangevendste choreografen van dit moment, is grotendeels te verklaren door een holistische benadering van de dans, waarbij Cherkaoui zich op oosterse filosofieën baseert. Wat aanspreekt is de opvatting over het menselijk lichaam: het gebruik van de zwaartekracht om te bewegen met de aarde als afzetpunt. Deze filosofie staat haaks op het klassieke ballet waarin het lichaam verheven, van de aarde wég, wordt gepresenteerd."

Spreksel denkt dan ook dat de vernieuwing in de westerse dans uit het Oosten zal komen. "De moderne en hedendaagse dans is op het punt beland dat zij zich opnieuw moet openstellen voor invloeden van andere dansculturen." Eigentijdse dans, maar ook de moderne westerse kunst als zodanig, staat volgens Spreksel vooral in het teken van het uitdrukken van het 'moderne levensgevoel'. "Dat gevoel geeft westerse dansvoorstellingen vaak een zware toon, terwijl kunst ook de functie heeft om deuren te openen naar een wereld waarin je je even kunt verliezen. Die functie is in mijn ogen op een lager plan komen te staan. Indiase dans voorziet in die behoefte."

undefined

Holistische dansgemeenschap

Hari en Chethana gaan na afloop van het festival terug naar India en hebben grootse plannen. Ver weg van de stad hebben ze een lapje grond gekocht en willen ze daar een holistische dansgemeenschap stichten. Een naam hebben ze al: Kathakgram: 'dorp van de kathak'.

In India moet je financiering zoeken om dans te beoefenen. Voor het bijwonen van dansuitvoeringen wordt doorgaans niet betaald. Hari en Chethana zijn niet rijk en werkten hard om invulling te kunnen geven aan hun 'lotsbestemming', zoals ze hun beroep omschrijven. Hun verblijf in Korzo heeft hen sterk bewust gemaakt van die roeping. Hari: "Dansen is geluk en geluk is niet in geld uit te drukken. In Kathakgram zal plaats zijn voor iedereen die zich met dans uit wil drukken."

India Dans Festival 14 t/m 29 oktober in Korzo Theater Den Haag. Amina Khayyam Dance Company is te zien op 25 oktober, Hari & Chethana op 28 oktober. www.indiadansfestival.nl

undefined