In VVD-land blijft de vrouw achter

Het aantreden van een links kabinet in Spanje met op elf van de zeventien ministersposten een vrouw confronteert Nederland opnieuw met de traagheid op dit vlak. In het kabinet-Rutte III is de verhouding tussen de seksen spiegelbeeldig, net als in het voorgaande kabinet. Waarom gaat het hier toch zo langzaam?

Anders dan in Spanje, maakt de politieke kleur hier niet het verschil. Het kabinet-Den Uyl, dat doorgaat voor 'het progressiefste kabinet van de eeuw', telde één vrouw. Het daarop volgende kabinet-Van Agt/Wiegel, gezien als een conservatieve reactie, telde vijf vrouwen, onder wie de eerste staatssecretaris voor emancipatie.

Vrouwenemancipatie

In Spanje is het linkse vrouwenkabinet van Pedro Sánchez een duidelijke reactie op het rechtse kabinet-Rajoy, dat in de afgelopen jaren de vrouwenemancipatie terugdrong. In ons eigenaardige politieke bestel is de tegenstelling links-rechts feitelijk altijd beperkt werkzaam geweest. Naar hun aard gaven de volkspartijen plaats aan zowel hervormingsgezinde als behoudende krachten. Zo was de PvdA in de jaren vijftig net zo verdeeld over afschaffing van de juridische handelingsonbekwaamheid van de gehuwde vrouw als de Katholieke Volkspartij.

In die tijd zaten er nog maar negen vrouwen in de Tweede Kamer en was zojuist in het derde kabinet-Drees de eerste vrouw, de (ongehuwde) katholieke Anna de Waal, als staatssecretaris aangetreden. In Drees IV volgde de eerste vrouwelijke minister, de eveneens rooms-katholieke Marga Klompé, door de liberale voorman Oud verwelkomd als 'een fleurige bloem in een triest geheel'. Hij zag haar vooral als decoratieve aanwinst.

De katholieken liepen op dit punt dus voor op de sociaal-democraten (en liberalen als Oud). Waren zij gevoeliger voor de tijdgeest? Feit is dat zij bij culturele doorbraken vaak, vanuit hun sleutelpositie en oog voor machtsbehoud, een doorslaggevende rol speelden. Ruijs de Beerenbrouck gaf in 1918 als premier, zonder raadpleging van zijn kabinet, het beslissende zetje aan het actief vrouwenkiesrecht. Beel beperkte na de oorlog de zondagsrust tot één uur 's middags en hief het verbod op crematie op, Piet de Jong maakte echtscheiding gemakkelijker, zette de eerste stappen in de emancipatie van homo's en ruimde de steen des aanstoots van Sam van Houten uit de weg, onder Van Agt werd de abortus gelegaliseerd, onder Lubbers de euthanasie.

Sam van Houten klaagde destijds in een vraaggesprek met de journalist Elout over de doorwerking van 'het kerkelijk begrip van zedelijkheid' in de wetgeving, ondanks de scheiding van kerk en staat. Niet dat hij vond dat de staat die rol moest overnemen. Hij vond dat de overheid met de zeden in de particuliere sfeer niets te maken had. 'Op straat natuurlijk wel, maar binnenskamers niet'. Weg dus met de bepaling 'die de man overal en in alles laat predomineren'.

Secularisatie

Thans is Nederland het meest geseculariseerde land in West-Europa. Volgens een deze week verschenen onderzoek van het Amerikaanse Pew Research Centre beschouwt bijna de helft van de Nederlanders zich als niet-religieus, naast een kwart dat zich als cultuurchristen beschouwt. Het aantal kerkelijke christenen bedraagt nog maar vijftien procent. Op de machtsverhouding tussen de seksen in de politiek heeft deze enorme culturele verschuiving in de vorige eeuw maar een beperkte invloed gehad.

VVD-fractieleider Dijkhoff zei twee weken terug dat zijn partij de strijd tegen 'de bedilzucht van de kerk' heeft gewonnen. Zij is thans de dominante partij en al een kwart eeuw nauwelijks weg te slaan uit de regering. Maar hoeveel vrouwelijke ministers levert de VVD op dit moment? Eén.

In Spanje bezetten de vrouwen zware posten als financiën, economie en justitie. Hier bezet de enige vrouwelijke VVD-minister, Cora van Nieuwenhuizen, de post verkeer, traditioneel een lichte kabinetspost, al ziet de VVD dat als 'vroempartij' (Rutte) vermoedelijk anders. Rutte noemde vorig jaar zijn partij in immateriële kwesties 'heel links', in de zin van progressief. In zijn personeelsbeleid is dat niet te merken.

Volgens sommige commentaren heeft Sánchez met zijn vrouwenkabinet slechts een symbolische daad willen stellen. Die relativering onderschat de kracht van de politiek om iets zichtbaar te maken. Conclusie: onder de dominantie van de christelijke partijen is Nederland met de tijdgeest meegegaan, onder de dominantie van de liberalen blijft het land bij de tijdgeest achter.

Hans Goslinga schrijft elk weekend een beschouwing over de staat van onze politiek en onze democratie. Lees hier al zijn columns.

Lees ook:

‘Wij zijn de SGP van over vijf jaar’

De kleine SGP heeft de grootste politieke jongerenorganisatie, met ruim zevenduizend leden. Meisjes zijn er al jaren actief. Sommige jongeren voorspellen nu al: zodra de SGP een vrouw op de lijst zet, zal ze met voorkeurstemmen gekozen worden.

Er is politieke durf nodig om meer vrouwen in organisaties te krijgen

Vrijblijvendheid helpt niet om meer vrouwen in organisaties te krijgen, zegt Bercan Günel, auteur van het boek ‘We hebben al een vrouw’. "Wat we nodig hebben is politieke durf en daadkracht, want de instrumenten zijn er al."