In Rusland wordt het politieke klimaat steeds grimmiger
Oppositie voeren in Rusland is gevaarlijker dan ooit. Activisten worden aangevallen of gedood. Vandaag stierf oppositiepoliticus Aleksej Stroganov aan zijn verwondingen.
Maandenlang hadden vrienden niets van hem gehoord, tot vandaag het bericht kwam dat politiek activist Aleksej Stroganov was overleden aan de gevolgen van zware mishandeling. Hij was met een ijzeren staaf op het hoofd geslagen en lag twee maanden in coma, waaruit hij niet meer bijkwam.
Het incident is het laatste in een inmiddels lange reeks. Op Russische sociale media doet een veelzeggende foto de ronde, waarop Stroganov te zien is samen met de in 2015 vermoorde oppositievoorman Boris Nemtsov, met op de achtergrond nog een activist die recentelijk in elkaar is geslagen. De foto suggereert dat wie in het huidige Rusland oppositie bedrijft in feite vogelvrij is.
Ook als die incidenten onderling geen direct verband houden, onderstrepen ze eens te meer dat er in Rusland steeds meer moed is vereist om je nek uit te steken, of het nu gaat om het ventileren van een weinig populaire mening in de media of op het internet, het organiseren van kleinschalige protesten tegen de aanleg van een weg of deelname aan grootschalige straatacties, zoals die het afgelopen jaar in tientallen Russische steden plaatsvonden op initiatief van oppositieleider Aleksej Navalny.
Nooit zonder risico geweest
Dat is zeker niet uitsluitend iets van de laatste tijd. Dit soort activiteiten was nooit zonder risico. Nemtsov en ook de bekende journaliste Anna Politkovskaja werden in voorbije jaren vermoord, andere journalisten als Oleg Kasjin en Michail Beketov met knuppels in elkaar geslagen – om er maar enkele te noemen.
Vanaf de protestgolf van eind 2011 en begin 2012, toen voor het eerst sinds begin jaren negentig vele tienduizenden mensen de straat op gingen om te protesteren tegen de zittende macht, is de sfeer allengs grimmiger geworden. Wetten zijn aangepast om actievoeren te bemoeilijken, waardoor het makkelijker is geworden demonstranten te arresteren en zo nodig voor lange tijd op te sluiten. Tot op heden lopen er processen tegen betogers die zijn opgepakt in verband met een demonstratie op 6 mei 2012, die uitmondde in schermutselingen met de politie. Diverse demonstranten gingen enkele jaren het strafkamp in. De door de mensenrechtenbeweging Memorial bijgehouden lijst van politieke gevangenen blijft groeien.
Ook je mening uiten op het internet kan gevaarlijk zijn, en dat geldt zelfs voor het delen of liken van andermans pennenvruchten. De interpretatie van het begrip ‘extremisme’ is aanzienlijk verruimd en geeft het Openbaar Ministerie talrijke aanknopingspunten voor vervolging. Het is ook makkelijker geworden kritische ngo’s als Memorial te brandmerken als ‘buitenlandse agent’.
Liquidatielijst
Maar ook buiten die formele kaders is het klimaat aanmerkelijk veranderd, zeker sinds de Russische annexatie van de Krim, die in de Russische samenleving en zelfs binnen gezinnen tweespalt heeft gezaaid. Tegenstanders van president Poetin en diens beleid worden op de federale televisiezenders voortdurend door het slijk gehaald. Portretten van ‘vijanden van het volk’ werden door onbekenden op de gevel van de grootste boekhandel van Moskou gehangen. Op het internet was enkele jaren geleden zelfs sprake van een ‘liquidatielijst’, waarop naast de toen net vermoorde Boris Nemtsov diverse andere oppositieleden en journalisten zouden staan.
Steeds vaker laten Kremlingezinde activisten zich ertoe verleiden hun politieke tegenstanders fysiek te lijf te gaan. Soms gaat het ook om eenmansacties van labiele personen, die in elk land kunnen plaatsvinden en geen aanwijsbare politieke motivatie lijken te hebben, zoals afgelopen week het neersteken van een journaliste van radiozender Echo Moskvy. Maar ook dan kan het incident niet los worden gezien van de in Rusland ontstane politieke en mediacontext, aldus de krant Novaja Gazeta. “De propaganda heeft te veel gedaan om onafhankelijke journalistiek en politici van de oppositie buiten de wet te plaatsen en om de jacht op hen moreel te sanctioneren”, schrijft politiek commentator Kirill Martynov. “Oproepen politieke tegenstanders uit de weg te ruimen worden de norm.”
Critici lopen voortdurend het gevaar van een onverhoedse aanval
Voor de Russische Joelia Latynina was de maat vol toen haar auto in vlammen opging en haar vader probeerde te brand te blussen zodat het huis van de familie niet beschadigd raakte. “Ik besloot het land te ontvluchten, ik kan niet het leven van mijn familie in de waagschaal leggen”, schreef Latynina vorige maand in een opiniestuk in The Moscow Times.
Voor die tijd was de journaliste die werkt voor kritische media als de krant Novaja Gazeta en radiostation Echo Moskvy, al een paar keer bedreigd. Ze werd met poep besmeurd op weg naar het werk en ’s nachts werd ze achtervolgd. “Mijn vertrek komt als een verrassing, zelfs voor mij”, schreef Latynina. Maar het klimaat van totale willekeur – Latynina kon niet beargumenteren waarom ze werd aangevallen – dwong haar te vertrekken.
Metalen pijp
Latynina was er op tijd bij, maar in de afgelopen maanden heeft een aantal Russische activisten, journalisten en oppositiepolitici het met de dood moeten bekopen.
De dood van Aleksej Stroganov vandaag volgt op die van oppositie-activist Ivan Skripnitsjenko twee maanden geleden. Hij stond volgens zijn familie op de brug waar een herdenkingsplek is ingericht voor de vermoorde Boris Nemtsov, toen hij werd aangevallen door een man.
Die riep: “Hou je niet van Poetin?” Waarop Skripnitsjenko zei: “Is Poetin een meisje waarvan ik zou moeten houden?” De man begon de activist te slaan, Skripnitsjenko viel met zijn hoofd op de stoep. Hij had een gebroken neus en een hersenschudding. Een aantal dagen later is hij onverwacht overleden.
Ontsmettingsmiddel
Skripnitsjenko is de zoveelste in een lange rij. Aleksej Navalny is het bekendste voorbeeld. Hij moest onlangs naar Spanje voor een oogoperatie omdat hij was besmeurd met groen ontsmettingsmiddel. Zijn vriend en mede-oppositiepoliticus Nikolai Ljaskin werd vorige maand aangevallen met een metalen pijp. En twee dagen geleden werd de in Rusland bekende journaliste Tatjana Felgenhauer in haar nek gestoken. Ze verkeert inmiddels buiten levensgevaar.
Het Kremlin noemde de dader die Felgenhauer neerstak een idioot. Maar de collega’s van de Russische journaliste vinden die opmerking te makkelijk. Ze beschuldigen het Kremlin ervan zelf een sfeer te hebben gecreëerd waarin iedere vorm van kritiek wordt gedwarsboomd.
