In Heeg was je wat als je op een palingaak werkte

Voordat de palinghandel tot grote bloei kwam was de dorpskern van Heeg niet meer dan een hoofdstraat, die ingesloten was door diverse waterwegen. Na de bloei breidde het dorp zich uit met allerlei zijsteegjes en hofjes achter de dorpsstraat, de tegenwoordige Harinxmastrjitte.

LONDEN

De palinghandel op Londen was traditioneel in handen van Hollandse vissers. Door de droogleggingen van de Hollandse meren kwam er voor hen een vistekort en de Friese handelaars sprongen in dit gat in de markt. Legendarisch is het privilege van de vrije ligplaats in de Theems van Heeg. De Engelse koning zou dat privilege al in de veertiende eeuw verleend hebben omdat de Friezen in een grote Engelse brand hun heldenmoed hadden getoond. Bij de vrije ligplaats bij de 'Billingsgate fishmarket' moest altijd een palingaak blijven liggen omdat anders dit privilege verloren zou gaan. In de aken werd beneden in het ruim tussen de vijftien- en twintigduizend kilo paling meegenomen die de bemanning zelf verkocht. In de loop van de negentiende eeuw zakte de palinghandel in. Dat had vooral te maken met de ontwikkeling van stoom- en motorboten die zorgden voor een vervuilde Theems. De paling was onder in de bun door een rooster altijd in contact met open water. Door de vervuiling stierven de palingen.

“Het moet een heel vreemd gezicht geweest zijn op de Theems. De handelaren uit Heeg deden geen concessies aan hun boten, zij bleven dus met zeventiende-eeuwse vissersboten tussen allerlei motorboten door laveren.” Dit vertelt S. ten Hoeve, directeur van het Fries Scheepsvaartmuseum en schrijver van het boekje over het dorpsgezicht van Heeg. “Toen was het eigenlijk ook gauw gedaan met de palinghandel op Londen.” In 1938 verviel het privilege van de vrije ligplaats.

HOUTSNIJWERK

Tijdens een wandeling door het dorp komt een oplettende kijker allerlei overblijfselen tegen van de rijke palingtijd. Bij diverse huizen zijn in het houtsnijwerk en in de bepleistering palingen uitgesneden. In die tijd was het niet de gewoonte dat uit de huizen persoonlijke aspecten van de bewoners zo duidelijk naar voren kwam. “Normaal gesproken stonden in en op de huizen alleen maar bloemetjes en meer van dat soort nietszeggende versieringen. De bewoners van dit dorp waren duidelijk trots op wat zij deden en hadden ook geen moeite dat anderen te laten zien”, aldus Ten Hoeve. “Om de palinghandelaren hing een soort aureool. De schippers moesten op hun schip alles zelf doen, navigeren en in het Engels handelen. Voor dorpsgenoten was je wat als je op een palingaak werkte.”

De palinghandel werd in Heeg gedomineerd door de familie Visser. Deze familie was niet alleen palinghandelaar, maar had ook te maken met de scheepsbouw, zeilmakerijen en touwbindbedrijfjes, kortom deze familie had in Heeg de macht in handen. Karakteristiek voor de Vissers is hun artistieke begaafdheid en hun emotionaliteit die drankmisbruik, vechtpartijen en zelfs zelfmoorden met zich meebracht. Het was ook juist deze familie die veel persoonlijke aspecten in de huizen liet terugkomen.

KAPITEINSHUISJE

Een voorbeeld daarvan is de deurbekroning van het kapiteinshuisje 'Siet U Sels' aan de kant van het water bij de binnenhaven. De heer des huizes liet een houtsnede boven de deur aanbrengen waarin zijn vrouw op haar sterfbed te zien is. Dit achttiende-eeuwse kapiteinshuisje, witgepleisterd en schilderachtig gelegen tussen wilgen, is een blikvanger van Heeg. Naast het kajuitvenster zijn twee grote palingen in het zandsteen te zien. Binnen zijn rijk uitgesneden betimmeringen. Deze houtsnedes zijn in meerdere huisjes terug te vinden, ze waren karakteristiek voor de hele zuidwesthoek van Friesland.

In diverse panden in Heeg zijn tentoonstellingen. Ook zijn er op zaterdag en zondag boottochtjes door Heeg en omgeving. Informatie bij de VVV in Heeg, telefoon 05154-42464 en in het Fries Scheepvaartmuseum aan de Kleinzand 14 in Sneek.