In een spannende Whodunnit van Booker-prize winnaar Eleanor Catton bespeelt een miljardair een groep idealisten

Tien jaar na Al wat schittert verschijnt Het woud van Birnam; spannend maar het uitgedokterde plot is toch wat onbevredigend.

In 2013 won Eleanor Catton de Booker Prize met Al wat schittert, een spannende, onconventionele whodunnit rond de goudkoorts in het Nieuw-Zeeland van de negentiende eeuw. De roman, haar tweede nog maar, werd geprezen om zijn gedurfde opzet: twaalf mannen, die volgens hun sterrenbeelden worden gekarakteriseerd en zich tot elkaar verhouden, verwikkeld in een ingenieuze plot die wordt beschreven in hoofdstukken die, zoals de wassende maan, steeds korter worden.

Het boek was even dik (ruim 800 pagina’s) als Catton jong was (28), maar schrijvers veroveren wel vaker de wereld op jonge leeftijd: Shakespeare had dezelfde leeftijd toen hij aan zijn alweer vierde koningsdrama Richard III begon. Tien jaar later schreef hij Macbeth, zijn tragedie over die andere beroemde schurk.

Hebzucht maskeren

De titel van Cattons derde roman Het woud van Birnam, opnieuw fraai vertaald door Gerda Baardman en Jan de Nijs, verwijst naar Macbeth. Met list en bedrog verovert generaal Macbeth de Schotse troon. Eenmaal koning – zijn concurrenten vermoord of op de vlucht – voorspellen de heksen hem dat hij pas zal worden verslagen als het woud van Birnam zijn kasteel aanvalt.

Macbeth waant zich veilig, maar dan rukt het leger van de vijand op vanuit het bos, ter camouflage hebben ze de takken van de bomen gekapt.

Hebzucht, haar maskeren en blootleggen, is opnieuw een belangrijk motief in Cattons roman. Plaats van handeling is het (fictieve) Korowaigebergte in Nieuw-Zeeland waar iedereen na een aardverschuiving vertrokken is. De weg over de pas loopt dood.

Aan de rand van het natuurgebied bevindt zich een boerderij met bijbehorend land dat Sir Owen en zijn vrouw in het geheim hebben verkocht aan ene Robert Lemoine, een Amerikaanse miljardair. Die wil daar, zo beweert hij tenminste, ter voorbereiding op een mondiale ramp een onderaardse bunker bouwen.

Tuinderscollectief

Ook Mira, voorvrouw van ‘Birnam Wood’, het idealistische guerillatuinders-collectief, heeft haar oog op die grond laten vallen. Bij het kwartiermaken stuit ze eerst op een landingsbaan met een privévliegtuigje en dan op hem, Lemoine. Hij kan het werk van de idealisten prima gebruiken voor het camoufleren van illegale activiteiten en werpt zich op als hun mecenas. De principiële Tony wijst samenwerking af, maar Mira zet door. Ze verruilt de stad voor het verlaten natuurgebied. In haar kielzog bevinden zich Shelley, tweede vrouw van Birnam Wood, Tony, en tot slot het hele tuinderscollectief.

Robert Lemoine is een echte schurk. Hij doet niet onder voor een Richard of Macbeth of voor een levensgevaarlijke tegenstander van 007 (ook naar Bond-films wordt zo nu en dan verwezen). Hij is een op hol geslagen eenling die niet kijkt op een dode meer of minder en zich beschermd weet door een legertje aan huurlingen en de modernste apparatuur, waarmee hij alles en iedereen kan controleren.

Aan Tony de taak hem te ontmaskeren. Geen Bond-type, deze Tony, maar een onderzoeksjournalist in spe die zijn scoop al in chocoladeletters op de voorpagina van de internationale pers ziet staan.

Schaakstukken

In dit landschap, of beter, op dit schaakbord – Lemoine vond het als jongen al leuker om tegen zichzelf te schaken dan tegen een computer, lezen we – bewegen zich een zestal stukken, of beter dus: ze worden bewogen. Het verhaal wordt verteld vanuit die zes perspectieven en ik had aanvankelijk de indruk dat plot en drama zich zouden ontwikkelen vanuit zes personages. Bijna braaf voorziet Catton Mira, Shelley, Tony, Lemoine en Sir Owen en zijn vrouw van een achtergrond en dubbelzinnige motieven. Jaloezie, eeuwig de tweede viool spelen, (seksuele) begeerte, (politieke) zuiverheid, de hang naar roem, zetten de verhoudingen in de tuindersgroep op scherp.

Genoeg brandstof zou je denken voor het drama dat Catton Shakespeareaans laat ontaarden, maar uiteindelijk is het Lemoine die aan de touwtjes trekt. Zijn hebzucht, sluwheid en onveranderlijke gewetenloosheid (anders dan Macbeth maakt hij geen ontwikkeling door) sturen plot. De anderen zijn niet meer dan pionnen op het bord waaraan hij aan beide kanten speelt.

Losse eindjes

Dat doet Catton slim en het verhaal krijgt richting het eindspel een enorme vaart, maar dat gaat wel ten koste van de personages die ondergeschikt raken aan een op de tekentafel uitgedachte plot. Onwaarschijnlijkheden zitten dwars. Hoe aannemelijk is het dat het collectief op vijf uur rijden van hun domicilie gaat tuinieren? En waarom voert een schurk die alles controleren wil het clubje lsd (wat tot beslissende ongelukken gaat leiden)?

Het waren dit soort losse eindjes in de ontwikkeling van de personages die me achterlieten met de vraag of dit nou een roman was over de roofbouw op onze planeet of gewoon een spannende Hoe-doet-ie-het.

Eleanor Catton
Het woud van Birnam
(Birnam Wood)
Vert. Gerda Baardman, Jan de Nijs.
Ambo Anthos; 400 blz. € 26,99