In de zomer naar school, daarna op vakantie

Terwijl leeftijdsgenootjes met hun ouders op de camping in Frankrijk staan, zit Amy Kuiper (6) vandaag op school. De blonde zesjarige is deze week net als anders druk met rekensommen, schrijfoefeningen en lezen.

Alleen rond de kerstdagen is basisschool De School in Zandvoort twee weken gesloten, de andere vijftig weken kunnen leerlingen er dagelijks van acht uur 's ochtends tot zes uur 's avonds terecht. Wanneer kinderen een vrije dag nemen of vakantie nemen, bepalen zij samen met hun ouders en de school, en dat kan per kind verschillen.

Ideaal, vindt Wendy ter Laak, de moeder van Amy. De vrije schooltijden zorgen thuis voor rust. "Wij zijn beide plantenveredelaars. En in de zomer groeien planten nou eenmaal het hardst." Meestal gaat het gezin daarom in het najaar een paar weken op vakantie en in het voorjaar een week. Verder lassen ze regelmatig een dagje 'qualitytime' in. "Op maandag, woensdag en vrijdag maken mijn man en ik lange dagen. Maar op dinsdag en donderdag kunnen we ervoor kiezen om eens weg te gaan met z'n viertjes. Het past bij deze tijd dat je kind leert dat kwaliteit belangrijker is dan aanwezigheid."

'Achterhaald'
De School floreert. Ouders zijn enthousiast, de kinderen gelukkig en de onderwijsinspectie is lovend over het onderwijs. Maar of De School na volgend jaar zijn flexrooster mag houden, is de vraag. Volgens de wet moeten scholen zich namelijk houden aan de vaste, door de minister bepaalde, schoolvakanties. Ook al staat er eind juli een docent voor de klas en gaan de leerlingen naar school, de lesuren tellen niet mee. In die wet is ook de vijfdaagse schoolweek vastgelegd: maximaal zeven keer per jaar mogen scholen daarvan afwijken.

Achterhaald en niet in het belang van het kind, vinden ze in Zandvoort. Die lange zomervakantie stamt nog uit de tijd dat er 's zomers op het land moest worden gewerkt. Steeds meer ouders werken nu vier in plaats van vijf dagen, de vaste kantoortijden zijn al jaren verleden tijd, maar in het onderwijs blijft alles bij het oude. "Schooltijden in Nederland worden niet bepaald door de behoeften van leerlingen, maar door de arbeidsvoorwaarden van leerkrachten", zegt oprichter van De School en opleidingskundige Marjolein Ploegman.

Toen Ploegman zeven jaar geleden de deuren van De School opende, overtrad ze daarom bewust de wet, vertelt ze in de zonnige docentenkamer. Een kwestie van prioriteiten stellen: ze wilde een school waar meer tijd, ruimte en begeleiding is voor leerlingen. De vaste lestijden en vakanties waren daarbij een van de obstakels: voor veel kinderen zijn de verplichte 940 lesuren per jaar te weinig, zegt Ploegman. Als kinderen het hele jaar door naar school kunnen, is er meer tijd om te leren: leerlingen kunnen in theorie 50 uur per week, 50 weken achter elkaar op de school terecht: 2500 uur in totaal. Gemiddeld maken leerlingen in Zandvoort zo'n 1200 uur per jaar.

Doordat leerlingen op verschillende momenten op vakantie gaan, kunnen docenten meer tijd aan individuele leerlingen besteden. Nu, midden in de zomer, is het bijvoorbeeld lekker rustig op school. Van de 95 leerlingen zijn er vandaag minder dan 40 aanwezig. Heerlijk, vindt Sara Ansari (8). "Het is heel rustig en er zijn weinig kinderen. En als het warm is, doen we een watergevecht." Jaloers op leeftijdsgenootjes die vrij zijn, is ze niet. "Ik ga ook wel een keertje op vakantie of naar het strand, maar niet nu."

Bij de kleuters is vandaag zelfs drie kwart van de kinderen afwezig. "Een laagterecord", zegt directeur Andrea Koopmans. "De zomervakantie begint hier al in mei", merkt ze op, terwijl ze langs een paar bijna lege lokalen loopt. Sommige leerlingen zijn deze weken gewoon op vakantie, anderen hebben een vrije dag genomen. Zoals Timo (7) en Tjaco (6), vertelt moeder Bianca van der Ven, die voor het interview speciaal naar school is gekomen. "Gistermiddag dacht ik: het wordt strandweer, laten we vrij nemen."

Droomvlucht
Dat mag op De School. Elke dag kunnen ouders vóór tien uur 's ochtends laten weten of ze een snipperdag nemen, mits het kind geen afspraken heeft. "Als je de hoofdrol speelt in de schoolmusical kun je die repetitie dus niet overslaan." De woensdag is het hele jaar door een populaire vrije dag, vertelt Koopmans. Om uit te rusten, nieuwe schoenen te kopen, of een dagje naar de Efteling te gaan zonder anderhalf uur in de rij te hoeven staan voor Droomvlucht.

Een aantal leerlingen gaat zelfs elke week maar vier dagen naar school. Ploegman: "Een uitkomst voor alleenstaande ouders die vier dagen werken en weinig vakantiedagen hebben en daardoor iedere zomer omhoog zitten. Als het gezinsleven en het schoolleven beter op elkaar aansluiten is iedereen gelukkiger, en als je je goed voelt kun je beter leren."

Niet alleen ouders van De School zijn blij met de flextijden. Ook veel ouders van tien andere basisscholen die tussen 2011 en 2014 experimenteerden met flexibele openingstijden en vakanties zijn enthousiast, bleek begin dit jaar uit een evaluatie van de onderwijsinspectie. Zij kunnen carrière en gezinsleven beter combineren wanneer het rooster van hun kinderen aansluit bij hun eigen onregelmatige werktijden.

Tekortkomingen
Toch heeft staatssecretaris Sander Dekker van onderwijs de vaste schoolvakanties nog steeds niet uit de wet geschrapt. Hij ziet de 'meerwaarde' van flexibele onderwijstijden, maar is ook kritisch, schreef hij in januari aan de Tweede Kamer. De kwaliteit van het onderwijs ging er tijdens het experiment op de meeste scholen namelijk niet op vooruit: volgens de onderwijsinspectie was bij tien van de elf scholen sprake van 'tekortkomingen in het onderwijsproces'.

Op bijna alle scholen daalden de scores voor taal en rekenen. Alleen De School in Zandvoort krijgt op alle punten een (ruime) voldoende van de inspectie: leerlingen leren er op eigen tijden, naar eigen behoefte, in hun eigen ritme, en halen goede resultaten.

Of de slechte resultaten van de andere scholen rechtstreeks verband houden met de nieuwe lestijden, kan de inspectie niet met zekerheid zeggen. Daarvoor waren de verschillen tussen de scholen te groot en het aantal deelnemende scholen te klein. Wel tekent de inspectie aan dat de meeste scholen niet goed genoeg voorbereid waren en niet duidelijk genoeg voor ogen hadden wat ze onderwijsinhoudelijk wilden bereiken met de flextijden. "Op een aantal scholen is dit ook duidelijk ten koste gegaan van de onderwijskwaliteit", aldus de inspectie.

Het experiment was voor De School zacht gezegd een tegenvaller. De school in Zandvoort vormde de aanleiding voor het experiment: omdat ze de wet overtrad, werd Ploegmans school met sluiting bedreigd. Dat leidde tot Kamervragen en uiteindelijk tot een landelijk experiment. Maar van datzelfde experiment dreigt De School nu de dupe te worden. De proefscholen hebben nog tot volgend jaar augustus ontheffing van de schooltijden. Dit najaar hakt Dekker de knoop door over hoe het daarna verder moet. "Als het experiment niet leidt tot een wetswijziging, dan hebben wij straks een probleem", zegt Ploegman.

Geen inhaalwerk
Ondanks de tegenvallende resultaten willen ook de andere scholen de flextijden graag houden. "We weten nu beter welke randvoorwaarden nodig zijn om het te laten slagen", zegt Johan Gelderloos, projectleider bij de twee Apeldoornse Sterrenscholen die meededen aan het experiment. Daarnaast zit hij in het bestuur van de vereniging van Sterrenscholen, waarvan in totaal zeven deelnamen aan het experiment. "De inspectie is terecht kritisch, maar grote veranderingen hebben vaak tijdelijk hun weerslag op organisaties." Gelderloos pleit daarom voor een verlenging van het experiment.

Het gaat uiteindelijk niet om de schooltijden, maar om wat je met het onderwijs wilt, zeggen ze in Zandvoort. "In het bestaande systeem is niet of nauwelijks tijd voor het individuele kind, terwijl leerkrachten zien dat meer maatwerk nodig is", zegt Ploegman. "Door vrije dagen van leerlingen te spreiden, hebben docenten minder last van piekbelasting en krijgen leerlingen de persoonlijke aandacht en instructie op maat die ze verdienen. Dat verhoogt niet alleen het welzijn, maar ook de onderwijskwaliteit."

Maar hoe doe je dat in de praktijk? Het betekent in ieder geval dat je afscheid moet nemen van traditionele klassikale lessen in leeftijdgroepen, zegt Ploegman, die niet over één nacht ijs ging. Toen De School haar deuren in 2008 opende, was ze al vijf jaar aan het voorbereiden.

Een van de keuzes: roosters van tien weken met een eigen thema. Aan het begin van elke periode van tien weken maken ouders, leerlingen en school gezamenlijk afspraken over wat het kind gaat leren, wanneer en op welk niveau. Zo ontstaat er per kind een uitgebreid individueel leerplan.

Willen ouders en kind standaard op maandagochtend vrij? Dan kan dat, mits de leerkracht er geen bezwaar tegen heeft. Is een leerling beter te genieten als hij om half tien naar school komt in plaats van een uur eerder? Geen probleem. Ook worden eventuele vakanties dan ingepland.

Takenpakket
Elk kind heeft zo een eigen rooster waarop per week, dag en uur staat wat hij of zij gaat doen. Sommige activiteiten, zoals een dagelijks kringgesprek, staan vast, andere zaken - stillezen, rekensommen maken - kunnen leerlingen in hun eigen volgorde, op hun eigen niveau en eigen tempo doen.

Net als in een baan, zegt Ploegman: "Je hebt je takenpakket en daarnaast vergaderingen, teamoverleg, projectbesprekingen. Een kind komt hier op zijn eigen tijd binnen en pakt zijn eigen werk op. Verder doet het mee aan groepsactiviteiten." Door die aanpak heeft een kind dat van vakantie komt geen inhaalwerk voor de boeg. "Het kan verder waar het gebleven was."

Om daadwerkelijk voldoende tijd te hebben en tegemoet te komen aan de behoeften van leerlingen combineert De School onderwijs en kinderopvang. De ruime openingstijden kosten immers meer geld dan de schooltijden van een reguliere basisschool. Ouders betalen daarom voor drie dagen buitenschoolse opvang (zo'n 500 euro per maand, waarvan zij maximaal 90 procent via de belasting terugkrijgen). In ruil daarvoor kunnen hun kinderen elke dag tot zes uur op school terecht en tijdens al die uren staan bevoegde leerkrachten voor de groep.

Passend onderwijs
De School heeft geen aparte zorgcoördinatoren in dienst of leraren die bijscholing geven, de docenten begeleiden alle leerlingen zelf. Door de spreiding van vakanties en schooltijden hebben ze daar veel meer tijd voor. "Het is de ultieme vorm van passend onderwijs. Hoogbegaafd, dyslectisch, langdurig ziek, dat is hier geen issue. Je kunt gewoon meedoen." En omdat leerlingen op hun eigen tempo en niveau werken, worden verschillen tussen kinderen minder benadrukt, zeggen ouders. "Ik hoor nooit dat die-of-die de beste van de klas is", zegt Nicole van Troost, de moeder van Sara.

Terug naar het oude schoolsysteem is simpelweg geen optie, meent Ploegman. Moegestreden is ze na al die jaren niet. "Op basis van dit experiment zou je ook kunnen zeggen: het kan dus wél. Als je maar een goed plan, een duidelijke onderwijsvisie en een stevige organisatie hebt. Dat laten wij al zeven jaar zien. En voor slechte scholen hebben we allang iets geregeld: de onderwijsinspectie."