'In al Willinks werk zie je die beklemming'

Het had niet veel gescheeld of Boris Dittrich was kunstenaar geworden in plaats van rechter en Tweede-Kamerlid. Tijdens de middelbare school raakte hij door kunstlessen geïnteresseerd in kunst, daarna studeerde hij in Ohio kunstgeschiedenis en begon zelf te schilderen. Terug in Nederland leek een studie rechten een betere toekomst te bieden, maar hij nam tegelijkertijd schilderles.

Dittrich: ,,Ook toen ik advocaat werd, bleef ik schilderen. Ik deed een avond- en weekendopleiding moderne schilderkunst in Utrecht. Op een gegeven moment kwam ik op een tweesprong: ik vond dat ik moest kiezen voor één van beide. Ik besloot rigoureus te kiezen voor het schilderen. Lukte dat niet, dan zou ik me op de advocatuur storten.

,,Ik ben naar de rijksacademie gegaan, waar mijn vriend al op zat. Ik had mijn mooiste werk meegenomen. En toen ben ik afgewezen. 'Blijft u maar zondagsschilder', zeiden ze. Ik was te figuratief bezig, vonden ze.

,,Ik voelde me zo gekwetst. Toen heb ik meteen helemaal voor de advocatuur gekozen. Nu vind ik dit wel een goede keuze voor mij, maar in het begin had ik het er erg moeilijk mee. Als ik naar een tentoonstelling ging, projecteerde ik het altijd op mezelf en dacht ik: 'dit had ik anders gedaan, dit kan ik ook of dit kan ik beter.' Nu is dat gesleten, ik vergelijk me niet meer met andere kunstenaars. Ik ben nu gewoon een liefhebber en geniet ervan dat ik in de Tweede Kamer cultuur in mijn portefeuille heb.“

Voor zijn eerste keuze van favoriete schilderijen grijpt Dittrich terug op een ervaring in het Centraal Museum, toen hij plotseling oog in oog stond met 'Zee (ochtend)' van Edgar Fernhout. ,,Dat maakte een verpletterende indruk op me. Ik hou van de natuur, van de zee vooral. Dit schilderij geeft me echt een sensatie van zilte zeelucht. Strand, zee en lucht lopen door elkaar heen op een wijze die je alleen in Nederland kunt aantreffen. In Frankrijk bijvoorbeeld zijn de kleuren veel extremer.

,,Een abstract schilderij als dit werkt op je zintuigen en op je fantasie. Bij figuratieve afbeeldingen spelen andere dingen een rol. Bij het 'Portret van Elisabeth Bas' van Ferdinand Bol bijvoorbeeld vraag ik me altijd af wat voor vrouw dat is geweest. Ik kan me voorstellen dat men dit vroeger een fantastisch schilderij vond. Het is zo fijn geschilderd, de rimpeltjes, de huid, de kraag, dat het net een foto is. Tegelijkertijd verwacht je dat ze zo het doek af zal lopen. Bij de tentoonstelling Rembrandt-Caravaggio viel me op dat Caravaggio veel scherper, helderder en duidelijker schilderde dan Rembrandt, Maar deze Nederlandse 'Elisabeth Bas' is toevallig wel haarscherp.“

De derde die Dittrich noemt, komt weer uit de twintigste eeuw: 'De Zeppelin' van Carel Willink. Dittrich: ,,Wat me iedere keer treft, is de onheilspellende eenzaamheid. Er komt heel stil een zeppelin door de lucht aangegleden en de rest is zo verstild. Er staan twee brave mensen te zwaaien naar het ding, terwijl het lijkt of er elk moment een ramp kan gebeuren. De mensen die daar zwaaien, zoeken vergeefs contact. Je kunt geen contact maken met een zeppelin. Dat vergroot de eenzaamheid nog. In al Willinks werk zie je die eenzaamheid, die beklemming. Dat raakt me enorm. Die huizen daar, dat is de hoek van de Amsterdamse P.C. Hooftstraat. ik fiets daar heel vaak langs. Stel je toch voor dat daar werkelijk een zeppelin aan zou komen zeilen.“

Weer totaal anders is 'De grijze boom' van Piet Mondriaan. Dittrich vindt hem de meester van het weglaten. Dittrich vindt deze boom dan ook mooi vanwege de wetenschap dat Mondriaan in latere versies steeds meer weglaat tot er een abstracte boom van een paar lijnen over is.

,,Die laatste paar lijnen zijn het eindresultaat van Mondriaans zoektocht. Dat vind ik mooi vanwege de compositie, de kleuren, de zakelijkheid, de ontwikkeling van natuur naar lijnenspel. Maar ik heb toch meer met de boom, die nog een boom is. Eigenlijk is dit ook een beklemmend werk, omdat je ziet dat iets moois wordt teruggebracht tot lijnen en vlakken. Het heeft iets dwangmatigs, dat reduceren tot abstracte lijnen. Je moet er volgens mij neurotisch voor zijn om zo te zoeken naar het DNA van dingen uit de natuur.

,,Toen ik zelf schilderde, gingen we een keer met een klas een week naar Noord-Frankrijk. We stonden steeds vroeg op om bij het mooie ochtendlicht te gaan schilderen. We zaten uren heel goed naar een boom te kijken, daarna tekenden we wat en keken weer naar de boom. Op een gegeven moment zag ik opeens dat het groen van de boom geen groen was, maar blauw. Ik zag ook net als Mondriaan dat de boom bestaat uit vlakken: de stam, de takken. Hoe langer ik keek, hoe anders ik ernaar ging kijken. Een kennis zat verderop naar dezelfde boom te kijken en zij zag het ook: een boom is niet groen maar blauw. Groen bestaat uit blauw en geel, en als je lang kijkt, zie je dat opeens. Een boom wordt vlakken en lijnen en een primaire kleur.“

Wie ook absoluut in een topvijf moet, is Vincent van Gogh. En dan 'Het korenveld met kraaien', dat net als 'De Zeppelin' voor Dittrich iets apocalyptisch heeft. ,,De dreigende lucht, de kraaien, er is geen mens op te zien. Het is alsof er iets dreigends op de loer ligt, iets wat je nog niet kunt zien. Ik ben het met John Leighton eens dat dit een vitaal schilderij is, maar in tegenstelling tot hem geeft het mij geen optimistisch gevoel. Een psychiater zou dit een samenvatting van een angstgevoel noemen.“

Veel spannende, dreigende werken heeft Dittrich gekozen. ,,Dat klopt wel met mijn persoonlijkheid. Mijn eigen werken waren ook op een bepaalde manier spannend. Ik schilderde bijvoorbeeld een pop op het strand, die bijna zo groot was als een mensenlichaam. Of een naakte vrouw met een gasmasker op. Mijn werk was vaak een beetje morbide. Dat heeft waarschijnlijk met mijn jeugd te maken, want als kind van zes kon ik enorm fantaseren over enge dingen. Ik hou daar nog steeds van. Ik heb ook liever een stevige thriller dan een zoete liefdesfilm.“

Kijk voor alle details over de verkiezing op www.hetmooisteschilderijvannederland.nl. Daar kunt u ook meedoen aan de verkiezing door te reageren en zelf schilderijen te nomineren.