'Ik zal nooit zeggen: ik zie een kubus'

Hij woont op een steenworp afstand van het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum. Piet Zimmerman (83) is klein van stuk, maar in het bezit van een stem die van verontwaardiging kan bulderen, zoals zijn ogen een mens het zwijgen kunnen opleggen. Een gave die met de jaren niet is verdwenen.

Hij is nog steeds in staat om over kunstenaars, zowel de levenden als de doden, te vertellen alsof het naaste familieleden zijn. Jarenlang gaf hij les op de Rietveld, de kunstacademie die dit jaar 75 jaar bestaat. Daarnaast schreef hij essays voor het Hollands Maandblad. Volgens oud-leerling Ralph Prins wist Zimmerman van iedere les een kunstwerkje te maken.

Het is een illuster rijtje namen dat bij hem in de lesbanken heeft gezeten. Van politiek tekenaar Frits Behrendt tot beeldend kunstenaar Ed Dukkers. Kon hij van tevoren inschatten welke kunstenaars het zouden gaan maken?

,,Nee, en nu ben ik op een leeftijd dat ik helemaal niet meer durf mensen bepaalde eigenschappen toe te dichten. Als Ko van Dijk vroeger in een modern toneelstuk een rol speelde dan begreep ik het. Tegenwoordig verbaas ik me herhaaldelijk over wat ik op televisie zie. Ik kan er vaak geen touw aan vast knopen.''

Kunst op televisie is volgens Zimmerman helemaal niet meer te volgen omdat je nooit een totaalbeeld krijgt, maar een fragment. ,,Zeker als die kop van Henk van Os er voor staat.''

Jan Vonk, ruimtelijk vormgever in ruste, kan zich Zimmermans lessen nog goed herinneren. ,,Piet, die maakte er wat van. Die had een visie. Hij wist als een van de weinigen veel over de filosofie van architectuur, het Nieuwe Bouwen en de Stijl te vertellen. Dat sloot helemaal aan op mijn architectuurstudie.''

Met sommige studenten heeft Zimmerman altijd contact gehouden. ,,Een aantal van mijn oud-leerlingen zegt goede herinneringen aan mijn lessen te hebben. Sommigen kwamen na een of twee lessen niet meer terug. Zoals Wim T. Schippers. Die heb ik lange tijd een overschat talent gevonden. Daar ben ik op teruggekomen. Helemaal talentloos durf ik hem niet meer te noemen.''

Ralph Prins, maker van het herdenkingsmonument in Westerbork, kwam 'net terug uit de oorlog' toen hij bij Zimmerman in de klas kwam. ,,Zijn lessen waren heel bijzonder. Hij kon verrukkelijk van de hak op de tak springen, was briljant in het improviseren. Hij vertelde niet alleen over kunstgeschiedenis, er kwam van alles bij. Als er al een taboe was in zijn lessen, dan was het burgerlijkheid.''

Zimmerman is een bewonderaar van de filosoof Ludwig Wittgenstein, bekend geworden door zijn beeldtheorie van de werkelijkheid. Over het begrip 'zien' zou Zimmerman nog steeds les kunnen geven. ,,Ik zal nooit zeggen: ik zie een kubus. De denkbeelden kubus of piramide zijn in wezen abstracties en dus onzichtbaar. Wanneer zij geconcretiseerd worden tot tastbare dingen dan kan je nooit met zekerheid zeggen dat je dat beeld ook daadwerkelijk ziet.''

,,Het zien van beeldende kunst is een geluidloos gebeuren. In zo'n situatie is muziek een hinderlijke factor. De waarde van kunst wordt voor het oog van de toeschouwer in stilte genoten, daarvoor hoeft iemand zijn mond niet open te doen. Zo heb ik tijdens de lessen modeltekenen altijd zelf meegetekend, op die manier werd niemand afgeleid. Hoe minder er werd gesproken, hoe beter.''

In een hoekje van zijn kamer staat een prachtig schilderijtje van een bos bloemen, achteloos leunend tegen een stapel boeken. Door Zimmerman geschilderd, maar complimenten wuift hij weg.

Piet Zimmerman heeft een eigenzinnige kijk op kwaliteit, stijl en talent. ,,Beeldend kunstenaars zijn geniale bedriegers. Zij laten iets anders op het netvlies van de toeschouwer vallen dan een echt stukje natuur.''

Over de architectuurschilder Pieter Janszoon Saenredam (1597-1665) zegt hij: ,,Er zijn critici die hem wilden herijken maar hij is gewoon een klein talent dat je niet moet opblazen.''

,,Saenredam bekleed een mindere rang in de hiërarchie, hij is geen sergeant of een kapitein. Subalterne officieren worden door de echte generaals geminacht. Die officieren zitten zo dicht bij de manschappen dat ze zelf ook wel eens sneuvelen. Generaals sneuvelen zelden. Die sterven van ouderdom of door zichzelf dood te schieten. Rembrandt is voor mij een generaal, een man van grote klasse.''

,,Rudi Fuchs heeft wel eens in een domme bui gezegd dat Rembrandt zwaar wordt overschat. Lange tijd werd Rubens overigens door de Duitsers hoger aangeslagen dan Rembrandt. Pas in de tweede helft van de negentiende eeuw kreeg Rembrandt erkenning onder het mom: Holland moet toch ook wat hebben naast die Belgen.''

Als hij een tentoonstelling zou mogen inrichten dan kreeg Rembrandt zeker een plaats. ,,'De Poolse ruiter' is trouwens een gek schilderij. Daar zitten een paar onhandigheden in. Nee, paarden waren niet Rembrandts favoriete model. Jan van Eyck hoort ook bij de selectie. En ik vrees dat we niet om Pyke Koch heen kunnen. Cézanne zou ik er ook bij hangen.''

,,Van Cézanne wordt wel gezegd dat hij overschat werd. Hij wordt ook wel een gehandicapt genie genoemd. Ik heb ooit een grote tentoonstelling van hem in Parijs gezien en er zijn een paar werken bij die ik, mochten we naar een andere planeet verhuizen, zeker aan de zorg van de verhuizer zou willen aanbevelen.''

Over de recente aankoop van Mondriaans 'Victory Boogie Woogie' is Zimmerman onomwonden. ,,Dat is eigenlijk een zwak schilderij. Een allerliefste en hulpeloze poging van Mondriaan die ten enenmale de perfectie mist van een voldragen meesterwerk.''

Het exorbitant hoge bedrag dat er voor werd betaald - 80 miljoen gulden - vergelijkt hij met een verblijf in Italië. ,,Mijn vrouw en ik wisten dat we al die lires door de helft moesten delen. Dan pas kom je op een redelijk bedrag uit. Je moet afdingen, anders ben je ongeloofwaardig.''