'Ik wil niemand de les lezen'

Het is tien uur 's ochtends, en Lionel Shriver heeft haar eerste interview van de dag er alweer opzitten. De schrijfster - in 1957 als Margaret Ann Shriver in de Verenigde Staten geboren en Britse staatsburger sinds 2012 - is in Nederland om aandacht te vestigen op 'Big Brother', haar twaalfde roman sinds ze in 1986 begon te publiceren. Ze zal die dag nog minstens vier andere journalisten te woord moeten staan, en de avond ervoor heeft ze de Anna Bijns lezing gegeven. Het volle schema lijkt haar niet te storen; ze is vriendelijk en coöperatief. Maar er spreekt ook een lichte afstandelijkheid uit haar houding, alsof ze constant op haar hoede is.

Maar ook daarover wil ze best praten. Die afstandelijkheid, zegt ze, is het gevolg van de vele standaardvragen die ze sinds de publicatie van 'Big Brother' heeft moeten beantwoorden. De hoofdpersoon van die roman is Pandora Halfdanarson, een succesvolle zakenvrouw die in Iowa een tamelijk zorgeloos leven leidt met haar man en twee stiefkinderen. Het verhaal neemt een spannende wending als Pandora onverwacht bericht krijgt van haar broer Edison, die in New York een bestaan als jazzmusicus probeert op te bouwen.

Edison is dakloos en failliet, en heeft hulp nodig. Pandora nodigt hem uit een tijdje bij haar te komen wonen. Maar als ze Edison van het vliegveld haalt, herkent ze hem nauwelijks: van een knappe, slanke en charmante man is hij veranderd in een vormloze, tweehonderd kilo wegende kolos. Pandora besluit hem te helpen zijn slanke gestalte terug te krijgen en tegelijkertijd zelf ook een paar kilo's kwijt te raken. Dat lukt, en na een jaar lijnen wegen zij en Edison zelfs iets te weinig.

'Big Brother' werd over het algemeen geprezen vanwege de empathische hoofdpersoon en de spannende verhaallijn, maar het miraculeuze succes van Pandora's eetregime leidde bij sommige critici tot vragen over Shrivers eigen verhouding tot eten. Omdat ze tenger is en een van haar twee broers in 2009 aan obesitas stierf, wordt ze er sinds de publicatie van 'Big Brother' van verdacht zelf eetproblemen te hebben. En omdat obesitas een wijd verbreid probleem is, zien veel mensen Shriver ook graag als een internationale woordvoerster voor een gezonde levensstijl.

Goede intenties
Maar obesitas, zegt Shriver, is niet het hoofdthema van de roman. 'Big Brother' gaat over de verhouding tussen een broer die aandacht vraagt, en een zus die wil helpen en daar alles voor overheeft, maar dat uiteindelijk toch niet kan. Ondanks Pandora's goede intenties heeft het verhaal een allesbehalve gelukkige afloop.

"Niet het maatschappelijke probleem van een steeds dikker wordende bevolking staat in 'Big Brother' voorop", verduidelijkt Shriver, "maar de vraag hoe je iemand met een verslavingsprobleem kunt helpen, en of dat überhaupt mogelijk is. Mensen denken vaak dat het hun plicht is iemand van een verslaving af te helpen, maar je moet je bij zulke gevallen altijd afvragen wat jouw intentie is en of jij wel de aangewezen persoon bent om een ander op diens destructieve levensstijl te wijzen. Vooral tussen broers en zussen is het moeilijk de juiste toon te vinden; degene die je probeert te helpen zal zich altijd bekritiseerd en gekleineerd voelen. De grens tussen liefdadigheid en veroordeling is vaak akelig dun. Big Brother gaat om de reddingsfantasieën van een zus, die welhaast vanzelfsprekend tot misverstanden en treurnis leiden. Het is eigenlijk niet meer dan een gecompliceerd verhaal over verdriet."

Haar bedoelingen worden vaak verkeerd begrepen, benadrukt Shriver. Ook 'We moeten het even over Kevin hebben', een indrukwekkend verhaal uit 2003 over de moeder van een jongen die niet alleen een aantal medescholieren vermoordt, maar ook zijn vader en zijn zusje, werd door veel mensen gelezen als politiek statement, in dit geval als kritiek op het Amerikaanse wapenbeleid. "Maar ook die roman", legt Shriver uit, "is een intiem verhaal over familieproblemen. 'We moeten het even over Kevin hebben' gaat over de rivaliteit tussen een vader en een moeder en het eeuwige geschipper tussen carrière en gezin. Ook mijn andere boeken hebben niets of nauwelijks met politiek te maken. Dergelijke onderwerpen vind ik veel te beperkend. Over de maatschappelijk problemen die in mijn werk een rol spelen, weet ik bovendien meestal tamelijk weinig. Mij gaat het in de eerste plaats om een goed verhaal over persoonlijke relaties. En een goed verhaal betekent een verhaal dat schijnbaar uit de losse pols is geschreven. Daar richt ik me nog het allermeest op: dat de lezer niet doorheeft hoe ingewikkeld de compositie van een goedlopende tekst is."

Bibliotheken
Dat laatste mag dan kloppen, maar de hele waarheid is het niet. Want Shriver heeft niet alleen een duidelijke mening over allerlei politieke en maatschappelijke zaken als de ontwikkeling van de welvaartstaat (die te ver is doorgeschoten) en de sociale voorzieningen in de Verenigde Staten (die tekortschieten), maar zet zich ook actief in voor het behoud van openbare bibliotheken en voor het gebruik van duurzaam materiaal. En ja, geeft ze dan toe, dergelijke zaken spelen ook een rol in haar romans. Maar niet - ze wil dat nog een keer duidelijk maken - omdat ze de aandacht wil vestigen op problemen als agressie of eetstoornissen, maar omdat maatschappelijke problemen nu eenmaal altijd ook persoonlijke problemen zijn. "Het verschil tussen het maatschappelijke en het persoonlijke is kunstmatig", zegt ze. "Tussen het persoonlijke en het maatschappelijke bestaat geen grens."

Dat Shriver desondanks altijd ingaat op vragen waarin het alleen maar om het maatschappelijke belang van haar romans gaat, komt omdat ze volgens eigen zeggen gemakkelijk aan de praat te krijgen is. "Je kunt mij alles laten zeggen. Bovendien heeft mijn uitgever ooit verklapt dat ik de dochter van een dominee ben, en sindsdien verwacht men dat ik moralistische uitspraken doe. En omdat ik ook iemand ben die graag aan de verwachtingen van anderen voldoe, kun je me daar altijd wel voor krijgen. Maar mij zul je nooit horen zeggen dat schrijvers verplicht aan politiek en maatschappijkritiek moeten doen. Het laatste wat ik wil, is mijn lezers de les lezen."

undefined